Ý nghĩa cuốn sổ gia đình trong "Những đứa con trong gia đình" bài số 3
Khi đọc truyện “Những đứa con trong gia đình” của nhà văn Nguyễn Thi, có lẽ người đọc sẽ cảm nhận được hình ảnh một gia đình nông dân Nam Bộ với tình yêu nước thật nồng nàn và sâu đậm. Để góp phần làm nên ý nghĩa đó, không thể không kể đến một hình ảnh giàu sức biểu tượng - cuốn sổ gia đình của chú Năm.
Nguyễn Thi đã viết truyện ngắn này trong những năm tháng khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chuyện kể về cuộc đời của những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ. Hai chị em Chiến và Việt đã phải trải qua những đau thương, mất mát từ lúc còn nhỏ. Cha bị Pháp chặt đầu hồi chín năm, mẹ vừa bị đại bác Mỹ bắn chết. Khi hai chị em Chiến và Việt lớn lên, cả hai đều muốn ghi danh đi tòng quân. Nhờ sự đồng tình của chú Năm, chú đã thuyết phục anh cán bộ ghi danh cho cả hai chị em. Câu chuyện đã gửi gắm một thông điệp sâu sắc đến người đọc. Nhờ có sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc mà con người Việt Nam mới có được sức mạnh tinh thần to lớn đánh bại mọi kẻ thù. Hình ảnh cuốn sổ xuất hiện khoảng giữa câu chuyện.
Trước ngày hành quân, chị em Chiến và Việt dọn dẹp đồ đạc, nấu cơm cúng má và khiêng bàn thờ sang nhà chú Năm gửi. Chuẩn bị mọi thứ xong xuôi đâu đấy, Chiến và Việt ngồi nghe chú Năm hò điệu hò đặc trưng của người dân Nam Bộ. Sau đó, chú nói về cuốn sổ gia đình và mong muốn giao cuốn sổ cho hai chị em Việt để tiếp nói những trang sử tiếp theo của gia đình.
Cuốn sổ của chú Năm trước hết chỉ là một đồ vật dùng để ghi chép bình thường, lại còn được viết bằng nét chữ lòng còng của chú - một người nông dân chân chất mộc mạc. Nhưng cuốn sổ lại có ý nghĩa quan trọng với gia đình Việt. Đầu tiên cuốn sổ giống như một cuốn nhật ký ghi chép toàn bộ những việc có liên quan đến gia đình Việt từ những việc nhỏ nhặt nhất. Từ việc “thím Năm chèo xuồng đi rọc lá chuối bị đại bác bắn bể xuồng, khi chết còn mặc cái quần mới, trong túi có hai đồng bạc” đến chuyện “bà nội bị lính Tổng phòng bắn” hay việc bá má Việt bị địch giết ra sao, tất cả đều được chú Năm ghi lại một cách cẩn thận. Những sự việc được ghi chép lại bằng một cách kể thật đơn giản nhưng nó đã trở thành tấm bia ghi món nợ máu của gia đình Việt. Nó là minh chứng cho mối thù sâu nặng mà Việt phải gánh vác trên vai lúc này.
Trang sử của gia đình Việt không chỉ có những mất mát đau thương, đó còn là trang sử vàng ghi lại những chiến công hiển hách, chiến công của chị em Chiến và Việt đã làm được khi tuổi đời còn nhỏ: “vết đạn bắn thằng giặc trên sông Định Thủy của Chiến và Việt”. Có thể thấy được, cuốn sổ chính là chứng cứ cho một gia đình giàu truyền thống cách mạng.
Chú Năm muốn giao cuốn sổ lại cho chị em Việt. Đây giống như là một cuộc chuyển giao giữa hai thế hệ. Thế hệ đi trước của chú Năm, ba má Việt đã qua đi. Bây giờ chính là thời đại dành cho thế hệ của Chiến và Việt. Hai chị em chính là những người viết tiếp trang sử vẻ vang của gia đình cũng như của đất nước. Những lời của chú Năm vẫn văng vẳng trong Việt: “Chú thường ví chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó. Chú kể chuyện con sông nào ở nước ta cũng đẹp, cũng lắm nước bạc, nhiều phù sa, vườn ruộng mát mẻ cũng sinh ra từ đó, lòng tốt của con người cũng sinh ra từ đó. Trăm sông đổ về một biển, con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm, chị em Việt lớn lên rồi sẽ biết, rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta”. Đó cũng chính là trách nhiệm của những thế hệ trẻ như Chiến và Việt, lan tỏa dòng sông cách mạng trở thành biến lớn chống lại kẻ thù.
Quả thật, “Những đứa con trong gia đình” là một trong những truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Thi khi viết về người nông dân Nam Bộ với tinh thần yêu nước giản dị mà sâu nặng. Cuốn sổ của chú Năm đã trở thành cuốn gia phả quý giá ghi lại truyền thống không chỉ riêng của gia đình Việt mà là đại diện cho nhiều gia đình Việt Nam lúc bấy giờ.
