Xôi thập cẩm

Người Dao cũng ăn gạo tẻ là lương thực chính trong các bữa ăn thông thường, nhưng ngoài ra, mỗi gia đình đều dành ra một khoảng ruộng nhất định để trồng cây nếp nương nấu xôi. Trong nhà đồng bào người Dao luôn luôn có gạo nếp để sẵn. Như một lẽ dĩ nhiên, phụ nữ Dao ai ai cũng biết đồ xôi. Những hạt nếp trắng trong mẩy đều sẽ được chia thành các phần khác nhau đem vo sạch rồi ngâm riêng từng phần một. Phần được trộn với quả gấc để tạo màu đỏ, phần được ngâm với cây lá liễn để tạo màu tím, phần được ngâm với lá nếp để tạo màu xanh, còn màu vàng thì trộn với quả dành dành. Có thể tùy theo từng gia đình, sẽ có những cây, lá tạo màu khác nhau. Theo năm tháng, những người phụ nữ Dao cũng thuần thục để ngâm sao cho màu vừa đủ tươi, hạt nếp đủ mềm.

Thế rồi, hạt nếp được nhuộm màu sẽ cho riêng vào từng chõ khác nhau (đối với việc nấu xôi khối lượng lớn) hoặc trong một chõ to được dùng lá dong hay lá chuối, ngăn thành các ô cho từng màu xôi. Nhỏ lửa, vừa nước và kiên trì thì xôi mới chín đều thơm ngon. Đây là cả một kho kinh nghiệm mà người phụ nữ Dao phải nấu qua nhiều chõ xôi mới có được, nếu ít nước, đồ xôi sẽ sống, mà nhiều nước thì xôi nát dưới đáy bịt kín hơi, không lên được tạo ra một sản phẩm mà các cụ vẫn gọi là “trên sống dưới khê tứ bề nát bét”.

Nấu xôi trên bếp củi sẽ ngon đúng điệu, mỗi chõ xôi thông thường đun trong 1 đến 2 giờ đồng hồ. Sau đó người Dao sẽ lấy xôi ra và trộn đều các màu xôi khác nhau thành xôi thập cẩm. Có một chú ý rằng, đĩa xôi đầu tiên sẽ mang cúng gia tiên và khi tuần hương hết, mọi người trong gia đình mới thưởng thức xôi. Hạt nếp nương, hạt nếp của núi rừng đã được đồng bào khéo léo nấu lên món xôi thập cẩm thơm ngon hấp dẫn và đẹp mắt, chỉ nhìn thôi, ai ai cũng muốn được thưởng thức.