Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí (Thủy trình, cảnh sắc thiên nhiên của dòng sông Hương)

Cảnh sắc thiên nhiên sông Hương được tác giả cảm nhận qua nhiều khúc đoạn. Từ vùng thượng lưu qua vùng đồng bằng rồi về thành phố Huế. Ở mỗi khúc đoạn dòng sông lại hiện lên với một vẻ đẹp riêng đầy cuốn hút.

a. Sông Hương ở thượng nguồn

Nhà văn sử dụng ngôn ngữ tự sự nhưng không tự sự về 1 đối tượng khoa học địa lí mà như kể về 1 sinh thể cô gái, tác giả lần theo dòng chảy của con sông không phải với tư cách của nhà địa lí khảo cổ mà như chàng trai đi tìm hiểu khám phá về cô gái. Và ở mỗi thuỷ trình ông lại có những liên tưởng hết sức thú vị và ấn tượng đậm nữ tính.

Nhà văn đã ngược lên ngọn nguồn của con sông để nhận diện nó rồi xuôi theo dòng quan sát nó “ nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành sẽ không hiểu đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua. Dưới con mắt tài hoa của HPNT sông Hương hiện lên không phải là cảnh sắc thiên nhiên thuần tuý mà là dòng sông có linh hồn, có cá tính.

Ở khúc thượng nguồn sông Hương mang vẻ đẹp mãnh liệt, man dại và huyền bí. Bằng việc sử dụng phép so sánh nhà văn đã ví sông Hương như một bản trường ca bất tận của rừng già, rầm rộ dưới những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn.trường ca chứ không phải tình ca đã tạo 1 ấn tượng đậm nét trong lòng người đọc về vẻ đẹp mạnh mẽ hùng tráng cuả dòng sông.

Đồng thời nó mang vẻ đẹp rất thơ mộng và trữ tình khiến người ta không khỏi say mê bằng “vẻ dịu dàng, say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.

Đặc biệt dưới con mắt của chàng trai đa cảm , đầy lãng mạn dòng sông xứ Huế còn được nhân hóa như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại. Hình tượng cô gái Di-gan khiến người đọc liên tưởng đến một cô gái thuộc tộc người nổi tiếng trên thế giới, một tộc người thích sống du mục, nhảy múa, ca hát và giỏi bùa chú. Các cô gái của tộc người Di gan thường đem lời ca, điệu múa của của mình “đốt cháy” bao người. Bởi vậy có thể nói đây là lối so sánh - liên tưởng táo bạo, bất ngờ, lấp lánh trí tuệ, thể hiện được cái nhìn đa chiều của tác giả trong sự hội nhập văn hóa của thời đại mới. Tác giả đã mang văn hóa phương Tây vào văn hóa Việt Nam; mang thượng nguồn sông Hương của Việt Nam ra thế giới một cách cụ thể, dễ hình dung nhất qua hình ảnh cô gái Di-gan. Lối ẩn dụ, nhân hóa sâu sắc, trí tuệ khi chạm đến chiều sâu tâm hồn của sông Hương như tâm hồn của một con người, một cô gái với “một tâm hồn tự do và trong sáng”. Những liên tưởng thú vị và độc đáo ấy đã chạm khắc vào tâm trí người đọc ấn tượng mạnh mẽ về vẻ đẹp hoang dại nhưng cũng đầy quyến rũ, tình tứ, tinh tế, đầy cá tính của sông Hương.

Sông Hương là đứa con của rừng già và rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ với tâm hồn tự do. Nhưng cũng chính từ rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng của nó để khi ra khỏi rừng sông Hương nhanh chóng mang vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. Với sự so sánh, liên tưởng này nhà văn đã ví sông Hương như một đấng sáng tạo góp phần gìn giữ và bảo tồn văn hóa nơi đây. Sông Hương không chỉ đẹp mà còn là khởi nguồn của không gian văn hóa Huế và không có sông Hương khó có thể có nền văn hóa Huế ngày nay.

Vẻ đẹp của sông Hương ở khúc thượng nguồn được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường gọi là phần tâm hồn sâu thẳm. Dòng sông Hương dường như không muốn bộc lộ phần tâm hồn sâu thẳm ấy nên khi ra khỏi đại ngàn đã đóng kín cửa rừng rồi ném chìa khóa vào những hang đá dưới chân núi Kim Phụng. Bởi thế mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhắn nhủ với người đọc rằng muốn hiểu hết được vẻ đẹp của dòng sông Hương ta không chỉ ngắm khuôn mặt kinh thành của nó mà phải hiểu đầy đủ bản chất của nó với hành trình gian truân mà nó đã vượt qua. Có lẽ, viết đoạn văn là tác giả muốn kết luận: muốn hiểu được dòng sông Hương phải ngược lên thượng nguồn; cũng giống như muốn hiểu một dân tộc phải tìm hiểu rõ cội nguồn của dân tộc ấy.

Tóm lại, đoạn văn ngắn với liên tưởng phong phú, câu văn giàu hình ảnh cùng biện pháp nhân hóa, so sánh, điệp cấu trúc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả rất chính xác về vẻ đẹp và vị thế sông Hương và thượng nguồn, điều mà xưa nay ít người khám phá ra

b. Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế

Với liên tưởng kì thú Vẻ đẹp của dòng sông Hương khi về đến đồng bằng được tác giả so sánh và nhân hóa với một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng chờ người tình mong đợi đến đánh thức. Trong sự so sánh, nhân hóa này vẻ đẹp của sông Hương trở nên nhuốm màu cổ tích, gợi người đọc liên tưởng đến nàng công chúa xinh đẹp ngủ trong rừng chờ hoàng tử đến hóa giải lời nguyền.

Bằng sự hiểu biết sâu sắc về địa lí và sự quan sát kĩ lưỡng tỉ mỉ về dòng sông khiến nhà văn không chỉ miêu tả chính xác những địa danh nổi tiếng của vùng ngoại ô mà dòng sông đã đi qua mà còn gợi lên trong ta dòng chảy uốn lượn mềm mại, dịu dàng của nó qua ngã ba tuần,điện Hòn Chén, Ngọc Trản, Nguyệt Biều, Lương Quán...

Để đến được với người tình mong đợi, dòng sông phải qua một cuộc hành trình đầy gian truân. Sông Hương phải chuyển dòng một cách liên tục, vòng những khúc quanh đột ngột, uốn một đường cong thật mềm, vẽ một hình cung thật tròn. Nó phải đi trong dư vang của núi rừng Trường Sơn, vượt qua những lòng vực sâu, trôi đi giữa những dãy đồi sừng sững như thành quách với những điểm cao đột ngột như Tam Thai, Lựu Bảo. Trong cuộc hành trình đầy gian truân ấy, sông Hương có những dịp bộc lộ vẻ đẹp của nó:

+ Về hình dáng: Vì phải uốn lượn, đổi dòng liên tục nên hình dáng dòng sông trở nên mềm mại như một tấm lụa...

+ Về màu sắc: Màu sắc nước trở nên xanh thẳm - màu nước trong veo rất gợi cảm. màu xanh của sắc nước sông Hương gợi ta liên tưởng đến màu xanh ngọc bích của sắc nước Sông Đà trên trang văn của Nguyễn Tuân.

Nếu dòng Sông Đà của Tây Bắc sắc nước biến ảo theo mùa “ mùa xuân dòng xanh ngọc bích, mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ” thì dòng sông xứ Huế trong cảm nhận mê đắm tài hoa của HPNT sắc nước biến ảo theo từng thời điểm trong ngày “ sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” và dòng sông còn tạo nên những mảng phản quang màu sắc trên nền trời thiên nhiên thành phố.

+ Vẻ đẹp: tiếp tục dõi theo thuỷ trình của dòng sông nhà văn lại khám phá ra những vẻ đẹp ấn tượng. Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất như triết lí, cổ thi, nhất là khi dòng sông chảy qua những đám quần sơn lô nhô, giữa giấc ngủ ngàn năm của vua chúa với những lăng tẩm đồ sộ được phong kín trong những rừng thông u tịch.

Đằng sau những đoạn văn đầy hình ảnh, giàu chất thơ đó người đọc cảm nhận được 1 cái nhìn tinh tế lãng mạn của 1 cái tôi HPNT yêu say đắm đến thế - dòng Hương Giang và xứ Huế của ông.

c. Sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế

ngay phần mở đầu đoạn trích nhà văn khẳng định sông Hương là thuộc về 1 thành phố duy nhất nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. Nói đến Huế người ta nghĩ ngay đến sông Hương và ngược lại. Sông Hương vào Huế chính là cuộc tìm kiếm có ý thức tới thành phố tình yêu của nó.

Khi về đến thành phố Huế, sông Hương lại một lần nữa được nhân hóa khiến nó trở nên có hồn và mang tâm trạng như con người. Khi biết đã tìm đúng đường để về gặp thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi lên hẳn lên giữa biền bãi vùng ngoại ô Kim Long. Qua lăng kính tình yêu, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã luôn nhìn sông Hương với thành phố Huế như một cặp đôi tình nhân như thế. Về đến Huế dòng sông đã bộc lộ những vẻ đẹp được nhiều người biết đến nhất:

+ Vẻ đẹp của sông Hương ở Huế trước hết gắn liền với hình ảnh ấn tượng về những cây cầu trắng nhỏ nhắn in ngần lên bầu trời như những vành trăng non. Tác giả đã sử dụng một so sánh độc đáo, mới lạ để gợi tả vẻ đẹp của cầu Tràng Tiền. Khi sông Hương gặp Huế, vẻ đẹp của dòng sông và cây cầu như hoà vào làm một. Cây cầu như một nét đẹp bừng sáng tô điểm cho vẻ đẹp của thành phố cũng như của dòng sông. Nếu đã từng đến Huế, ta đều biết đến cây cầu Tràng Tiền nổi tiếng vẫn soi bóng trên dòng Hương giang, gợi một vẻ đẹp rất riêng mà chỉ có xứ Huế mộng và thơ mới có.

Đó là cây cầu có hình dáng đặc biệt như chiếc lược ngà xếp chồng lên nhau. Thi sĩ Nguyễn Bính đã từng ca ngợi vẻ đẹp nên thơ của nó “ cầu cong như chiếc lược ngà”

Bằng năng lực quan sát tinh tế, ngôn ngữ phong phú nhà văn đã diễn tả chính xác gợi hình gợi cảm dòng chảy uốn lượn của sông Hương từ Cồn Giã Viên đến Cồn Hến “ giáp mặt ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn 1 cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho dòng ông mềm hẳn đi như 1 tiếng vâng không nói ra của tình yêu”. Câu văn viết về dòng sông mà nói được rất nhiều điều về con người - những cô gái Huế dịu dàng , thiết tha , đa tình mà e lệ, kín đáo:

Anh chàng xứ Quảng đi thi

Thấy cô gái Huế bỏ đi không đành

Tiếng “ vâng” không nói ra của tình yêu. Khi yêu họ có ngôn ngữ riêng. Không nói nhưng rất nhiều gửi gắm. vậy nên mới có chuyện “ 1 ánh mắt, 1 nụ cười có thể là tín hiệu của sự thuận tình đâu cần lúc nào cũng cần đến tiếng vâng”

+ Để làm nổi bật vẻ đẹp đặc trưng của dòng sông Hương ở Huế, từ góc độ văn hoá nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với một số dòng sông khác trên thế giới. Nhà văn so sánh sông Hương với sông Xen của Pa-ri và sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét để thấy vẻ đẹp riêng của dòng sông. Sông Hương nằm trọn trong lòng thành phố yêu quý của mình, những nhánh sông đào mang nước sông Hương toả đi khắp phố thị. Sông Hương của Huế đã hoà làm một , sông Hương làm nên vẻ đẹp mộng mơ của Huế và ngược lại Huế làm nên vẻ đẹp trầm tư sâu lắng của sông Hương.

Sông Hương khi về đến Huế đã chảy “chậm, thực chậm cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, HPNT khi miêu tả Sông Hương trong lòng thành phố đã chọn cho mình kênh tiếp cận là âm nhạc. ở góc độ này sông Hương chính là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế. Trong tiếng anh “slow” có nghĩa là chậm và sông Hương như 1 giai điệu trữ tình chậm rãi dành riêng cho xứ Huế. Có thể thấy HPNT đã rất tinh tế khi nhìn ra 1 đặc trưng của Hương giang. So với các dòng sông khác ở Việt Nam và thế giới , lưu tốc của sông Hương rất chậm.

Nhà văn đã liên tưởng so sánh với sông NêVa băng lướt ra bể Ban Tich. Lưu tốc nhanh đến mức không kịp để cho lũ hải âu nói 1 điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo. Mượn câu nói của Hê ra clits với hình ảnh” khóc suốt đời vì dòng sông đã trôi đi quá nhanh”. HPNT đã lí giải điệu chảy lững lờ của Sông Hương bằng cả trái tim. Và dòng sông dường như dùng dằng không muốn rời xa thành phố thân yêu của nó nên mới trôi chậm như vậy.

Đó là tình cảm của sông hương với huế hay chính là tình cảm của nhà văn với sông hương, với xứ huế thơ mộng.