Thạch găng xanh biếc tuổi thơ
Cô bạn tôi vừa bê ra mời chiếc bánh thạch rau câu vẽ hoa đẹp lộng lẫy. Trời nắng tháng Sáu bỏng rát, ăn miếng thạch này mát biết bao! Nghĩ vậy nhưng tôi không nỡ ăn bông bằng lăng tím đẹp nhường kia. Ngắm màu lá xanh, ký ức về những miếng thạch mát rượi đầu tiên chợt hiện về...
Quê tôi vùng đồi trung du, thời đó cỏ cây xanh mát. Những tán thông điệp trùng chạy tít tắp vắt qua các triền đồi. Dưới tán rừng là một thế giới cỏ hoa, sim, mua, mẫu đơn...bốn mùa khoe sắc. Trên đỉnh núi thưa cây, cỏ tranh có chỗ mọc lút đầu. Chênh vênh bên những tảng đá xám, những bụi cây gai vươn tay xanh mướt mặc nắng mùa hè thiêu đốt. Chúng tôi hay leo đồi cào lá thông, tìm sim chín và hái lá những bụi cây ấy. Mọi người gọi đó là cây lá găng.
Ngày ấy tôi còn bé quá, cũng không nhớ là ai đã chỉ vẽ cho. Chỉ biết là được cùng anh chị em mấy gia đình tung tăng lên núi, leo trèo như dê con, nhảy lên từng mỏm đá để hái lá, hái chứ không được cắt dù cho cây có gai thưa đâm chảy máu. Và chỉ hái những lá bánh tẻ, không già quá không non quá. Bà tôi bảo để làm thạch ngon và để cây sống tiếp cho mọi người cùng hái. Tôi thích mùi thơm mát dịu của lá găng. Đôi khi hái xong, chúng tôi lại chạy chơi tìm hoa quả dại hoặc ngồi trên tảng đá lớn, vừa hong lá cho se vừa phóng tầm mắt nhìn làng quê và con sông bé xíu phía xa xa, đưa đôi tay bé bỏng vương hương lá ôm lên gương mặt ráo dần mồ hôi, đón những ngọn gió thơm từ phía cánh đồng mênh mang thổi tới, mơ màng...
Tôi yêu miền đồi ấy lắm! Yêu những búp thông non xây những ngọn tháp xanh lô xô dăng hàng trên triền dốc, những trái thông thơm nức như ngọn nến trời! Yêu những chú cà cộ, châu chấu voi to đạp phanh phách, nhảy múa tung lá cỏ! Yêu cả tiếng chim tu hú, "bắt tép kho cà" lảnh lót vòm trời cùng tiếng cu gáy gọi xa xôi...
Nhưng yêu nhất miền đồi vào mùa quả chín. Những trái mâm xôi đỏ mọng nơi thung lũng ẩm bên khe đá, chùm quả mẫu đơn tím đỏ ngọt bùi; dây dung dúc treo những mắt quả tím hồng bé xíu, trái phèn đen, canh châu đen ánh lẫn trong gai góc gọi mời... Thú nhất là đôi khi hểnh mũi tìm hương quả chín thoang thoảng rồi rẽ cỏ cây, vớ được những búi dây lạc tiên trái thơm quyến rũ hay chùm hoa dẻ ngọt ngào, hít hà quên bụng đói... Đôi khi, lũ trẻ chúng tôi tìm hái cả lá chua, quả chát để ăn. Trái vú bò xanh bé xiu ứa sữa, trái bưởi bong nho nhỏ, hồng hồng, trong suốt, thơm cay... thậm chí, cả trái mua đầy hạt cũng cắn nếm thử...
Mùa sim chín là thiên đường của lũ trẻ. Mới ngày nào những cánh hoa tím hồng hút mắt đong đưa trên tay, trên tóc mấy đứa nhỏ tết đuôi sam thì nay hóa quả lúc lỉu trên cành, khoe cái bụng tím tròn căng ngọt ngào mời gọi...Mồm miệng đứa nào cũng tím ngơ tím ngắt...Những nụ cười trẻ thơ vương sắc tím núi rừng...
Miền đồi trung du đã cho chúng tôi bao thức ngon, quả ngọt, nuôi lũ trẻ nghèo lớn lên cả thể xác, tâm hồn. Tôi thường nghêu ngao những khúc đồng dao khi len lỏi qua những đám cây bụi lưa thưa hay cúi nhặt những trái thông lăn trên thảm lá còn thơm nhựa. Để sau này, nhớ đến quê hương, tôi hay gọi đây là miền đồi cỏ hát:
Có những ngọn gió màu xanh
Bay qua cánh rừng thơ bé
Còn đâu ngọt ngào hương dẻ
Bâng khuâng sim tím lưng đồi...
Chỉ còn câu hát à ơi
Cứ bay hoài trong nỗi nhớ
Đôi cánh thời gian một thuở
Ướt mềm suối nước trong veo...
Có những dốc núi cheo leo
Ngát hoa dành dành trắng muốt
Có rừng thông reo vi vút
Em nằm thảm lá thơm hương...
Nhớ thung lũng núi mờ sương
Có cánh mây vương đầu gió
Đàn trâu thung thăng gặm cỏ
Hoa mua mở mắt tím hồng...
Từ trên đỉnh núi mênh mông
Phóng tầm mắt nhìn bốn phía
Thấy làng quê xa nhỏ bé
Thương thương những lũy tre già...
Trở về năm tháng đã qua
Thấy cánh diều bay mải miết
Thấy sắn khoai thơm vùi bếp
Cào cào, châu chấu bay về...
Thấy những ngày hè thích mê
Lang thang tìm mùi quả chín
Trái dại ngọt ngào trong miệng
Chua chua lá méo bên rừng...
Ngất ngây hoa trắng hoa hồng
Ríu rít chim ca đầu núi
Đôi cánh bướm vàng bối rối
Vỗ hoài chớp chới tuổi thơ...
... Mỗi lần lên đồi hái lá đã thích vậy, đến khoản làm thạch ở nhà cũng thật là vui. Trước đó, các anh chị lớn hoặc bà đã đun sẵn một nồi nước to để nguội, một nồi nước đường phên nhỏ, đôi khi chỉ là xin hoặc giấu trộm ít đường của nhà vì ngày đó đường hiếm lắm, có lần là mấy đẵn mía hoặc nắm rễ cỏ tranh...
Lá găng được chúng tôi rửa sạch nhiều lần, để ráo nước, phơi hơi se rồi cho vào chậu hoặc xoong to ra sức lấy tay vò nát. Tôi nhớ có lần, chúng tôi còn rửa thật sạch đôi dép cao su rồi dùng như bàn nghiền, chà sát lá thật mạnh. Khi lá đã thành đám bột xanh, liền được gói vào miếng vải thô trắng rồi nhúng vào nồi nước sôi để nguội, khỏa kĩ, vắt kiệt. Đôi khi, chúng tôi chắt vào đó một chút xíu nước vôi trong từ bình vôi bà ăn trầu, có lần thì không, nhưng chỉ ít phút để lắng là nồi nước đông đặc lại.
Có khi để mát thêm, các anh chị lấy mảnh vải mưa bọc kín nồi thạch rồi dòng dây thả xuống đáy giếng, mấy tiếng sau hoặc qua đêm mới kéo lên.
Chao ơi là ngon khi những miếng thạch xanh biếc được cắt ra, thả vào cốc hoặc bát nước đường, rảy chút xíu tinh dầu chuối hoặc hoa bưởi! Có khi chẳng được "cao cấp" thế, anh chị em tôi đun chút nước mía, rễ cỏ ngọt, rải chút đường có được lên mặt thạch rồi tranh nhau xắn ăn... Ăn đến đâu, mát ruột mát gan đến đó, dù không có đủ vị ngọt ngào để át đi mùi lá tươi thơm nồng.
Đã bao năm trôi qua rồi, tôi vẫn nhớ những buổi chiều đầy hoa nắng dưới bóng tre xào xạc, lũ chúng tôi xì xụp húp những bát thạch mát xanh như ngọc. Món ngon mang hương vị đồi núi nhưng còn ngon hơn bởi chính tay mình làm ra. Càng thêm ngon khi nhận được nụ cười lấp lánh của bà, của mẹ khi thưởng thức món thạch găng lũ trẻ con nhà mình chế biến...
Cũng đã mấy chục năm, tôi chưa trở về miền đồi xa xưa ấy. Không biết thạch găng, sim mua... có còn sót lại cây nào hay bị xóa sổ dần bao năm qua cùng những rừng thông vi vút một thời. Nhưng trong tôi, miền đồi cỏ hát với những vị quả dại, lá thơm, lát thạch trong suốt, xanh biếc đầu tiên tôi ăn... vẫn đọng lại mãi mãi miền kí ức và theo suốt cuộc đời!
- Bùi Thanh Hà -
