So sánh với Minh Trị Duy Tân của Nhật Bản là quá sai lầm
Với lí lẽ gần đây cho rằng Nhật Bản thoát khỏi u mê, lạc hậu nhờ Minh Trị Duy Tân, trong đó có việc bãi bỏ Tết âm lịch và ăn mừng theo Tết Tây, tôi cho rằng so sánh với Minh Trị Duy Tân của Nhật Bản là quá sai lầm.
Đừng so sánh với Nhật Bản thời Nhật hoàng Minh Trị vì bối cảnh xã hội là hoàn toàn khác nhau. Nhật Bản khi đó đông đảo tầng lớp nho sĩ, samurai trong khi kinh tế, xã hội lạc hậu. Fukuzawa cùng phong trào Duy Tân muốn học hỏi theo phương Tây đang phát triển. Trong khi những vấn đề ở Việt Nam lại có sự khác biệt, nó không nằm trong sự lạc hậu (người Việt Nam dùng iphone, đi ô tô sang khá nhiều) mà nằm trong ý thức, văn hóa, chính trị, hơn nữa bản sắc của Việt Nam cũng đang bị mai một rõ nét, Tây không ra Tây, Ta không ra Ta, Tàu không ra Tàu. Thay vì một phong trào như Phục Hưng ở Châu Âu, người ta lại đưa ra cái bỏ Tết Ta thực sự là vừa không giải quyết được vấn đề gì vừa tiến một bước dài đến chôn vùi văn hóa dân tộc.
Thêm một điều nữa, đó là thay đổi Tết truyền thống theo Tết Tây không làm Nhật Bản lớn mạnh như bây giờ. Sau đây là những lập luận và bằng chứng đến từ fanpage Tam Dân Luận trên Facebook (fanpage của ba nhà sử học trẻ Trần Quang Đức, Nguyễn Quốc Vương và Nguyễn Sử), chúng tôi xin trích nguyên văn:
"Rất khó chứng minh rằng việc đổi lịch của Nhật Bản làm cho nước Nhật văn minh, giàu mạnh. Nhật Bản đổi sang dùng lịch dương năm 1873 dưới thời Minh Trị (năm Minh Trị thứ 6) nhưng để có nước Nhật như ngày nay thì còn phải đợi nước Nhật bại trận năm 1945 và cải cách hậu chiến (1945-1950) thành công. Minh Trị không phải là ông vua anh minh sáng suốt như người Việt tưởng và thời kì Minh Trị không phải chỉ toàn …màu hồng. Chỉ có 10 năm đầu của thời Minh Trị là thời kì khai sáng còn sau đó là sự trung ương tập quyền cao độ của chính quyền mới đi kèm với trấn áp đối lập. Ngay cả Đại tướng Saigo Takamori, công thần số 1, người góp phần quan trọng đưa phe duy tân giành lại chính quyền cũng phải tự sát trong vòng vây trùng điệp của quân đội Minh Trị khi cuộc dấy binh chống Minh Trị do ông lãnh đạo thất bại. Sách của Fukuzawa Yukichi cũng bị cấm. Nhiều trí thức tên tuổi khác bị Minh Trị tống vào tù. Từ 1889 trở đi tính chất quân phiệt của nước Nhật ngày càng rõ và từ 1931-1945 là 15 năm chiến tranh đẫm máu. Nước Nhật bị chủ nghĩa quân phiệt cai trị và người dân Nhật cũng như người dân nhiều nước châu Á khác phải gánh chịu sự đàn áp thảm khốc.
Giai đoạn mà nhiều người Việt Nam ca ngợi và ảo tưởng đó chính là giai đoạn mà sau này người Nhật thừa nhận đó là giai đoạn “đầy máu và nước mắt”, giai đoạn “không được sống cuộc sống thật sự là người”. Các giá trị nhân văn chỉ được tái lập sau 1945 khi Hiến pháp 1946 được công bố với ba nguyên lý “hòa bình, dân chủ, tôn trọng con người”. 15 năm sau cuộc cải cách hậu chiến, nước Nhật mới trở thành cường quốc kinh tế và trở lại vũ đài quốc tế.
Như vậy có thể thấy sự phát triển của nước Nhật là nhờ vào cuộc khai sáng ở giai đoạn đầu thời Minh Trị, các phong trào dân quyền sau đó và công cuộc cải cách thời hậu chiến thiết lập chế độ dân chủ chứ không phải là nhờ vào…đổi lịch. Trong khi khó chứng minh tác dụng của việc đổi lịch đối với phát triển thì lại dễ dàng tìm thấy lý do trực tiếp của việc này. Sách của người Nhật viết rằng chính quyền Minh Trị năm đó quyết định đổi sang lịch dương vì tránh việc phải trả thêm một tháng lương cho toàn bộ nhân viên nhà nước nếu dùng lịch cũ trong khi lúc đó tình hình tài chính quốc gia đang kiệt quệ.
Một điểm thú vị nữa mà những người ở Việt Nam hay viện dẫn chuyện Nhật đổi lịch cũng không biết hoặc không đề cập là sự thật người Nhật vẫn đón Tết âm lịch ngay khi đã đổi lịch chứ không phải đã bỏ ngay.
Sau khi chính quyền Minh Trị đã ban bố sắc lệnh dùng lịch dương, người dân Nhật ở vùng nông thôn vẫn đón Tết âm lịch như thường. Hiện tượng này kéo dài gần một thế kỉ và chỉ chấm dứt vào những năm 60 của thế kỉ XX khi nước Nhật bước vào thời kì phát triển thần kỳ , nông thôn trở thành đô thị và lực lượng lao động trẻ từ nông thôn ra thành phố làm việc trong các nhà máy, công sở theo nhịp sống hiện đại không thể về quê đón Tết âm lịch cùng gia đình. Ngày nay ở một số đền thờ Thần đạo và một số ngôi làng ở vùng xa xôi người Nhật vẫn tiến hành các nghi thức cúng lễ vào dịp “Tết cũ”. Gần đây, “Tết cũ” được người Nhật chú ý trở lại do lượng khách du lịch từ Trung Quốc đến Nhật vào dịp nay tăng mạnh đem lại nguồn thu lớn.
Nếu Việt Nam đổi lịch đón Tết chắc chắn sẽ diễn ra hiện tượng tương tự và nó có thể kéo dài đến 200 năm do tốc độ và trình độ công nghiệp hóa ở Việt Nam khác xa Nhật Bản. Người Việt sẽ ăn Tết và chơi bời linh đình suốt từ Tết dương lịch qua Tết âm lịch và cả tháng giêng âm lịch. Chuyện đổi lịch ở Nhật đơn thuần là một thao tác kĩ thuật nhưng trong mắt người Việt đang khát khao thay đổi nó đã trở thành “phương thuốc vạn năng” cho sự thịnh vượng và văn minh của một quốc gia.
Khát vọng đất nước hóa rồng, quốc dân thay đổi tâm tính, tư duy, thói quen sinh hoạt nhờ vào việc đổi lịch đón Tết thực ra là một giấc mơ đầy lãng mạn mà đau đớn"
