Hương vị đồng quê
Có lẽ nhắc đến những món ăn dân dã ở làng quê, nếu không có món châu chấu rang thì quả thật là thiếu sót. Châu chấu là một thức ăn đơn giản, rẻ tiền nhưng lại phải theo mùa… không phải cứ muốn ăn lúc nào là có lúc ấy... có lẽ vì thế, châu chấu rang luôn là một món ăn đặc biệt, mang tính đặc trưng của những vùng nông thôn Việt Nam xưa.
Mùa châu chấu không có quanh năm, mà chỉ có vào vụ gặt. Cứ đến khi lúa bắt đầu trổ đòng đòng, là khi những đàn châu chấu không biết ở đâu kéo về phủ kín cánh đồng, và ở đấy cho đến tận khi những cánh đồng chỉ còn trơ gốc rạ.
Châu chấu nhiều vô kể, ngày nay người ta dùng thuốc phun diệt côn trùng để diệt trừ châu chấu cứ ít bắt ăn. Nhưng thế hệ chúng tôi thì có lẽ nỗi nhớ về những buổi đi bắt châu chấu luôn để lại những dấu ấn khó mờ phai trong kí ức…
Ngày đó, cứ sau mỗi buổi tan trường, tôi và lũ trẻ trong xóm lại rủ nhau đi bắt châu chấu, đứa nào đứa nấy, quần xắn tận bẹn, tay cầm chiếc chai to hoặc cái bao tay của mẹ, chứ nhất định không mang túi bóng, túi bóng đi bắt chấu, chấu chỉ cần co cẳng là đạp rách toang, cứ thế chúng tôi phăm phăm lội hết ruộng trên, ruộng dưới để đuổi bắt châu châú, có khi bị lá lúa cứa sướt cả chân, tứa máu mà cũng không để ý.
Hồi ấy, không chỉ lũ trẻ con, mà người lớn cũng rất ưa bắt chấu. Buổi chiều, khi bóng hoàng hôn dần phủ kín cánh đồng là khi thích hợp nhất để bắt châu chấu. Dụng cụ bắt châu chấu cũng rất đa dạng, thông thường nhất là dùng vợt, những chiếc vợt được làm từ túi ni lông, nẹp bằng khung dây thép uốn tròn, buộc thêm cái cán dài để dễ cầm, thế là đã có một đồ nghề bắt chấu hữu hiệu, hay người ta có thể đan những vỉ tre để bắt châu chấu. Hoặc có khi tiện đi làm đồng, nhiều người chỉ cần dùng tay không, một lúc đã vồ được cả một xà cạp châu chấu. Sở dĩ người ta thích bắt châu chấu buổi chiều cũng bởi đặc tính của loài côn trùng này. Châu chấu ban ngày oanh tạc khắp đồng trên, ruộng dưới, nhảy tanh tách, vụt qua mặt, sạt qua chân người làm ruộng, nhưng cứ chiều đến, lũ châu chấu thấm mệt, chúng thường đậu trên những cành lá lúa , khi ấy, có khi rón được chứ không cần vợt. Hoặc dùng vợt thì mỗi lần vợt được cả dăm, bảy, thậm chí cả chục con.
Châu chấu thấy động bay xào xạc, nhưng trời nhá nhem tối, châu chấu không bay được xa. Chỉ một đoạn chúng lại dừng lại và nép mình trên lá lúa. Người đi bắt, nếu siêng, chỉ một vài tiếng là được cả cân châu chấu.
Lũ trẻ con chúng tôi mỗi khi đi chăn bò, hay đem theo mấy cái chai nhựa được đục thủng nắp để tiện thả trâu, thả bò rồi đi vồ châu chấu. Có lần, bắt được cả hai chai đầy châu chấu, vẫn chưa đến giờ lùa bò về, tôi và lũ bạn lại ngồi dãi thẻ ra kể chuyện... Hồi ấy thì làm gì có chuyện nhiều như bây giờ... câu chuyện chúng tôi kể cho nhau nghe cũng chỉ quanh quẩn qua bộ phim Tây du kí mới xem nhờ ở ti vi của nhà hàng xóm từ tối hôm trước…. Thế mà bằng trí tưởng tượng phong phú của mình, không hiểu sao tôi còn liên tưởng được trên những đám mây đang bồng bềnh trôi trên bầu trời, được ánh hoàng hôn hắt lên tạo ra cảnh tượng lạ mắt kia là những con yêu tinh với những hình thù kì quái… để cho lũ bạn ù té nhau lồng trâu, bò chạy vội vã… rồi tôi, cũng theo phản xạ dây chuyền mà tự sợ ngay chính cái câu chuyện bịa của mình… Ba chân bốn cẳng chạy… Về gần tới nhà, mới nhớ quên chai châu chấu… Nghĩ bỏ thì tiếc… mà quay lại thì chao ôi là sợ… Ấy thế mà cuối cùng, cái nỗi tiếc của cũng chiến thắng được cơn sợ hãi, một mình tôi lại mò mẫm quay lại mảnh ruộng ban nãy vội vàng vồ lấy chai châu chấu rồi vắt chân lên cổ mà chạy về nhà... Những kỉ niệm ấy luôn sống mãi trong tôi như một phần kí ức của tuổi thơ.
Nhưng có lẽ thích nhất là đi bắt châu chấu vào buổi tối mùa hè, sau khi trời đổ mưa rào, lúc ấy châu chấu ướt cánh không bay được, người đi bắt chỉ như đi rón, đi nhặt… và người nhặt chấu lại còn chọn, lấy đèn pin để soi, và chỉ nhặt những con châu chấu cái, với phần đuôi to, căng mẩy. Còn những con chấu đực bé tí, gày còm, có khi bắt được rồi lại thả đi vì sợ không đủ cái đựng.
Châu chấu có nhiều loại, nhưng ở quê tôi chỉ phổ biến hai loại là chấu chấu lúa và châu chấu tre. Châu chấu lúa tuy nhỏ nhưng đanh, ngon, rắn thịt và rất thơm. Châu chấu tre thì ít khi bắt để ăn, và cũng ít, chỉ đôi con lẫn vào cùng với châu chấu lúa. Châu chấu tre mình to nhưng rỗng, rang lên thì giòn tan.
Châu chấu đem về đưa bà, đưa mẹ, lại một nồi nước sôi đã chuẩn bị sẵn, mẹ khéo léo luồn cả bao, cả túi đổ vào nồi nước để trần qua. Sau đó mang ra nhặt hết cánh, chân, rút ruột, bỏ đầu. Rồi rửa sạch và đem rang. Trước khi rang châu chấu phải chuẩn bị tí lá chanh và nước dưa chua thì mới đúng vị. Người ta cho luôn nước dưa vào từ đầu đun cùng châu chấu cho đến khi nước cạn thì bỏ mỡ phần vào đảo cho săn, rồi cho ít tương, ít nước mắm vào đảo cho ngấm vị, trước khi bắc ra rắc ít mì chính và rải lá chanh vào đảo qua rồi đổ ra đĩa, một mùi thơm như đòng đòng, như lúa nếp quấn quýt..quyến rũ vô cùng… Cả nhà quây quần quanh bữa cơm chiều, một đĩa rau muống hái vội ban trưa từ đám ruộng mới vỡ, vài quả cà nén và một đĩa chấu rang, dù giản dị mà sao ngon đến thế! Châu chấu rang lá chanh mà ăn với cơm nóng thì ngon tuyệt, trẻ con đang tuổi chăn trâu như chúng tôi hồi đó thì cứ ăn hết ba, bốn bát là chuyện bình thường. Nhất là khi vớ được con châu chấu cái, với cái đuôi to đùng, rắn đanh toàn những trứng... Ăn vừa béo lại vừa bùi…trong cái suy nghĩ non nớt của tuổi thơ thì tưởng đến mấy món cao lương mĩ vị của vua chúa được nhìn trên ti vi hay đọc trong truyện cổ, cũng chỉ ngon đến như vậy là cùng!
Bây giờ, khi đã trưởng thành, được đi nhiều nơi và được biết tới nhiều món ăn ngon... nhưng tôi vẫn không thể nào quên được cái vị ngon của món châu chấu... cái vị béo bùi, thơm ngầy ngậy ấy như đặc trưng của mùi vị mưa nắng đồng quê, của hương lúa mới...nên vào mùa châu chấu, mỗi khi ngang qua chợ làng, tôi vẫn thường rẽ vào mua một vài lạng về ăn như muốn tìm lại chút hương vị của tuổi thơ... Nhưng châu chấu bây giờ dường như không được ngon như châu chấu của ngày xưa, dẫu vẫn chế biến theo cách ấy, gia vị đầy đủ… mà không sao tìm lại được đúng hương vị đã từng ăn, hương vị của những con châu chấu mà mình tự tay đi bắt...
Phải chăng, đã lâu rồi không gần gũi với đồng quê nên không thể cảm nhận được đầy đủ cái vị ngon đậm đà hoà quện trong món ăn mộc mạc, dân dã ấy...
Thuý Thanh
