Đền Và

Đền Và hay còn gọi là Đông Cung (trong hệ thống Tứ cung của xứ Đoài: Bắc Cung thuộc xã Tam Hồng, huyện Vĩnh Lạc, Vĩnh Phúc; Nam Cung thuộc xã Tản Lĩnh; Tây Cung thuộc xã Minh Quang, huyện Ba Vì, Hà Nội; Đông Cung thuộc phường Trung Hưng, thị xã Sơn Tây, Hà Nội), thờ Tản Viên Sơn Thánh - vị thần đứng đầu trong tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Theo truyền thuyết, sau khi giúp dân dựng núi, trị thủy, Đức Thánh Tản Viên thường chu du khắp nơi, giúp đỡ dân lành. Một hôm, Ngài nhằm hướng mặt trời mọc đi đến quả đồi thấp ven dòng sông Tích. Thấy cảnh đẹp nơi đây, Ngài dừng chân nghỉ ngơi, lúc này trên núi Ba Vì xuất hiện những đám mây đủ màu sắc, nhanh chóng bao phủ cả một vùng. Ông cho rằng đó là một điềm tốt nên đã xây dựng một cung điện ngay tại chỗ và đặt tên là Vân Già đông thần cung. Nơi đó bây giờ là Đền Và. Người dân nơi đây, dựa vào sự tích đám mây lành xuất hiện trên bầu trời quê mình mà đặt tên là làng Vân Gia. Từ đó, dân làng làm ăn phát đạt, càng chăm sóc việc hương khói thờ phụng Thánh Tản. Văn bia Vân Già đông thần cung dựng ở đầu hồi nhà tiền bái được làm năm Tự Đức thứ 36 (1884) còn ghi lại sự kiện này.

Đền Và được Nhà nước Việt Nam xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1964.

Vị trí: Thôn Vân Gia, phường Trung Hưng, thị xã Sơn Tây, Hà Nội

Lễ hội: Hội mùa xuân vào dịp rằm tháng Giêng kéo dài từ khoảng 13 đến 15 (âm lịch)