Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (trích Vũ Trung tùy bút - Phạm Đình Hổ) - Bài 3

Hướng dẫn trả lời câu hỏi trang 63 sách giáo khoa Ngữ Văn 9 tập 1:

1 - Trang 63 SGK:

Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận được miêu tả thông qua những chi tiết nào? Hãy nhận xét về lời văn ghi chép sự việc của tác giả. Tại sao kết thúc đoạn văn miêu tả này, tác giả lại nói: "... kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường" ?

Trả lời:

Chúa cho xây dựng nhiều cung điện, đình đài ở các nơi để thỏa ý thích đi chơi, ngắm cảnh đẹp: Li cung Thụy Liên trên Tây Hồ, núi Từ Trầm, núi Dũng Thủy. Việc xây dựng đình đài cứ làm liên tục, hao tiền tốn của nhà nước vô cùng.

- Những cuộc chơi ở Tây Hồ được tác giả miêu tả tỉ mỉ diễn ra thường xuyên (mỗi tháng ba bốn lần), nhiều người hầu hạ (binh lính, thị thần, các quan hỗ tụng), nhiều trò giải trí tốn kém, lố lăng (bày trò mua bán quanh bờ hồ, bọn nhạc công hoà nhạc giúp vui).

- Chúa cho lệnh thu lấy những vật quý trong thiên hạ “trân cầm dị thú, cổ mộc, quái thạch, chậu hoa cây cảnh" đem về để tô điểm phủ Chúa.

Các chi tiết về cảnh vật và sự việc đưa ra được tác giả miêu tả và thuật lại một cách cụ thể, chân thực và khách quan, thể hiện đầy đủ bộ mặt ăn chơi xa xỉ của Chúa Trịnh và bọn quan lại hầu cận.

- Kết thúc đoạn văn, tác giả lại nói,... kẻ thức giả biết đó là triệu chứng bất thường. Cảnh là cảnh thực ở những khu vườn rộng đầy chim quý, thú lạ, cổ thụ lâu năm, đá có hình thù kì lạ... được tô điểm như bến bề, đầu non nhưng âm thanh lại gợi cảm giác ghê rợn: Mỗi khi đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim kêu vượn hót vang khắp bốn bề hoặc nửa đêm ồn ào như trận mưa sa gió táp, vỡ tổ tan đàn...

Đây không còn là cảnh vui tươi yên bình mà tác giả xem đó là điềm chẳng lành như báo trước sự suy vong của một triều đại chỉ biết ăn chơi hưởng lạc trên mồ hôi, nước mắt của dân lành.

2 - Trang 63 SGK:

Bọn quan lại hầu cận trong phủ chúa đã nhũng nhiễu dân bằng những thủ đoạn nào ? Tìm hiểu ý nghĩa đoạn văn cuối bài: "Nhà ta ở phường Hà Khẩu... cũng vì cớ ấy".

Trả lời:

Thời Chúa Trịnh Sâm, bọn hoạn quan hầu cận trong phủ chúa rất được sủng ái bởi chúng có thể giúp chúa đắc lực trong việc bày các trò ăn chơi, hưởng lạc. Do thế, chúng cũng ỷ thế nhà chúa mà hoành hành, tác oai tác quái trong nhân dân. Bọn quan hầu cận trong phủ Chúa thừa gió bẻ măng, nhũng nhiễu người dân để dậm doạ lấy tiền. Thủ đoạn của chúng là hành động vừa ăn cướp, vừa la làng, người dân như thế là bị cướp của tới hai lần, bằng không thì cũng phải tự tay hủy bỏ của quý của mình. Đó là điều hết sức vô lí, bất công. Bọn hoạn quan vừa vơ vét để ních đầy túi tham, vừa được tiếng mẫn cán trong việc nhà chúa.

- Kết thúc đoạn văn miêu tả thủ đoạn của bọn hoạn quan này, tác giả kể lại một sự việc đã từng xảy ra ngay tại gia đình mình: Bà mẹ của tác giả đã phải sai chặt đi một cây lê và hai cây lựu quý, rất đẹp trong vườn nhà mình để tránh tai họa. Cách dẫn dắt câu chuyện như thế đã làm gia tăng đáng kể sức thuyết phục.

3* - Trang 63 SGK:

Theo em, thể văn tuỳ bút trong bài có gì khác so với thể truyện mà các em đã học ở bài trước?

Trả lời:

Thể loại tùy bút nhằm ghi chép về những con người, những sự việc cụ thể, có thực, qua đó tác giả bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ, nhận thức, đánh giá của mình về con người và cuộc sống. Sự ghi chép ở đây là tùy theo cảm hứng chủ quan, có thể tản mạn, không cần gò bó theo hệ thống, kết cấu gì nhưng vẫn tuân theo một tư tưởng, cảm xúc chủ đạo (Ví dụ: Ở bài này là thái độ phê phán thói ăn chơi xa xỉ và tệ nhũng nhiễu nhân dân của bọn vua chúa và lũ quan lại hầu cận). Lối ghi chép của tùy bút giàu chất trữ tình hơn ở các loại ghi chép khác (ví dụ như bút kí, kí sự).

Còn thể loại truyện phản ánh cuộc sống thông qua số phận con người, có cốt truyện, nhân vật, theo một nghệ thuật diễn đạt nhất định, ví dụ: Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ.

Luyện tập:

Qua bài Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh và bài đọc thêm chúng ta có thể thấy rõ thực trạng đất nước ta vào thời vua Lê chúa Trịnh cuối thể kỉ XVIII. Đây là một thời kì lịch sử đen tối của chế độ phong kiến Việt Nam được Phạm Đình Hổ ghi chép mộ cách cụ thể, chân thực. Một giai đoạn lịch sử đen tối, mục nát vua chúa chỉ biết ăn chơi, hưởng lạc bọn quan lại tham lam, nhũng nhiễu và tình cảnh khốn khó của nhân dân bằng cách ghi chép khách quan, trung thực.

Nhận xét – Ý nghĩa:

Tác phẩm phản ánh thói xa hoa của vua chúa và sự nhũng nhiễu của bọn quan lại thời Lê - Trịnh qua thể văn tùy bút với cách ghi chép cụ thể, sinh động, khách quan.