Chầu văn
Chầu văn, hay còn gọi là hát văn, là một thể loại âm nhạc tín ngưỡng, gắn liền với nghi thức hầu đồng của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ (Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải và Mẫu Địa) và tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần (Đức Thánh Vương Trần Hưng Đạo), nằm trong tín ngưỡng dân gian truyền thống của người Việt. Hát văn sử dụng loại âm nhạc mang tính tâm linh, lời ca trang trọng, tế nhị, được coi là hình thức ca hát mang tính cung kính. Hát văn có nguồn gốc ở vùng đồng bằng Bắc Bộ và hát cung đình ở Huế.
Hát văn được chia làm 4 kiểu:
- Hát thi: Dùng để lấy giải, chủ yếu hát đơn.
- Hát thờ: Vào ngày rằm, Mùng 1, Tất niên.
- Hát hầu đồng: Là nghi lễ nhập hồn của các vị Thánh Tam - Tứ Phủ vào thân xác ông Đồng, bà Cốt (là những người có thể cho thần linh mượn thể xác để có thể phán bảo, giao tiếp với người sống).
- Hát cửa đền: Hát vào đầu xuân, phục vụ khách hành hương.
Trình diễn trong hát Chầu văn gồm các phần: Mời Thánh nhập - Kể sự tích Thánh - Xin Thánh phù hộ - Đưa tiễn Thánh. Cung văn (là người hát văn trong các giá hầu đồng) ngồi bên mé trong, gọi là để tử Thánh, hai bên cung văn là nhạc công tấu nhạc cùng ban phụ họa hát theo. Ngoài ra còn có người phụ việc sửa soạn khăn áo để khi Thánh nhập thì ăn khớp với giá đồng. Người phụ việc còn lo các lễ vật dâng Thánh và phát lộc Thánh cho những người đến cung nghênh.
Vào năm 1954, Hát văn dần mai một vị hầu đồng bị coi là mê tín dị đoan. Tới đầu năm 1990, Hát văn lại có cơ hội phát triển. Đến năm 2016, di sản "Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt" được UNESCO ghi danh là "Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại".
Một sô nghệ nhân hát Văn nổi tiếng: Nghệ sĩ Hoài Thanh, Nghệ sĩ Thanh Long, Khắc Tư, Trọng Quỳnh, NGƯT Xuân Hinh,...
Địa bàn diễn xướng: Các trung tâm của hát văn là Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình và một số vùng thuộc đồng bằng Bắc Bộ.
