Bài văn phân tích tác phẩm "Bánh trôi nước" số 9
Bánh trôi nước là bài thơ nổi tiếng, tiêu biểu cho tư tưởng nghệ thuật của Bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương.
Bài thơ bánh trôi nước mang tính đa nghĩa. Nghĩa đen là tả chiếc bánh trôi được làm từ bộ nếp, hình dáng tròn, màu sắc “trắng”, nhân đường phên (đỏ son). Tùy thuộc vào “tay kẻ nặn” khéo léo hay vụng về mà chiếc bánh trôi có thể rắn hay nát. Khi luộc cho bánh vào nước sôi, quan sát thấy “bảy nổi ba chìm” là bánh chín.
Bài thơ Bánh Trôi Nước ca ngợi vẻ đẹp và long thủy chung son sắt của người phụ nữ Việt NamĐây là bài thơ vịnh vật tài tình, tả chính xác chiếc bánh trôi nước. Đồng thời còn khơi gợi những liên tưởng thú vị nơi người đọc. Nhưng nếu chỉ dừng ở lớp nghĩa bóng thì có lẽ bài thơ đã không tồn tại lâunhư vậy. Mà ẩn sau mỗi câu chữ là cả một giá trị tuyệt vời: Ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và phẩm chất của người phụ nữ. Bà cảm thông với thân phận bị phụ thuộc của họ. Đây là ý nghĩa chính quyết định giá trị của bài thơ bánh trôi nước.
Bài thơ Bánh trôi nước mở đầu bằng mô típ quen thuộc trong ca dao: “Thân em”. Cách vào đề vừa duyên dáng, tự nhiên, vừa ngầm hé mở với người đọc. Bài thơ sẽ đề cập tới một đề tài quen thuộc của ca dao: than phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Tuy mở đầu bằng hai từ mang cảm hứng than than nhưng giọng thời vẫn vang lên đầy kiêu, tự hào.
Điểm nhấn nằm ở những từ “vừa… lại vừa”. Người phụ nữ trong bài thơ hẳn hãnh diện về vẻ đẹp “trắng tròn” của mình lắm! Mà không hãnh diện sao được, một làn da trắng này, một than hình cân đối, xinh xắn nữa. Cô gái quả là đẹp. Một vẻ đẹp hoàn hảo gợi ta nhớ đến nàng Thúy Vân trong Truyện Kiều.
Vân xem trang trọng khác vời
Khuân trăng đầy đặn, nét ngài nở nang
Đáng lẽ với vẻ đẹp hoàn hảo như vậy, cô phải được hạnh phúc và sung sướng. Nhưng số phận của cô trong bài thơ cũng là bi kịch của bao người phụ nữ xưa:
Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày
Vừa mới kiêu hãnh, giọng thơ đã vội ngấm cái ngậm ngùi, xót xa quen thuộccủa những cuộc đời “Hồng nhan bạc mệnh”.
Câu 2 và câu 3: Cuộc đời đau khổ và than phận bị phụ thuộc của người phụ nữ. Bảy nổi ba chìm với nước non. Thành ngữ bảy bổi ba chìm thường được dùng để nói về sự trôi nổi, lênh đênh của kiếp người. Hai chữ “nước non” ý chỉ hoàn cảnh sống, cuộc đời, xã hội. Thành ngữ kết thúc ở chữ chìm càng gợi cho người đọc thấy cuộc đời người phụ nữ sao mà cay đắng, xót xa.
Rắn nát mặc dầu ta kẻ nặn. Một lần nữa khái quát được điểm nổi bật của cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đó là than phận bị phụ thuộc. Chiếc bánh trôi rắn hay nát phụ thuộc rất hiều vào “tay kẻ nặn” thì thân phận người phụ nữ cũng vậy. Sự hạnh phúc hay đau khổ của họ phụ thuộc vào người nam giới trong xã hội. Xã hội phong kiến đã trao cho nam giới đến lắm quyền: Quyền năm thê bảy thiếp và cả quyền hạnh phúc hay bất hạnh. Dùng “tay kẻ nặn” mà chẳng phải là “tay mình nặn” càng giúp người đọc cảm nhận sâu sắc than phận phụ thuộc của họ.
Tuy nhiên, giọng điệu thơ không dừng lại là lười than thân trách phận thấm đẫm nước mắt. Mà còn là lời giãi bày sự bền gan trong tủi cực mà vẫn kiên trinh, thách thức. Cụm từ “nước non” được sử dụng đầy ẩn ý. Người phụ nữ trong thơ Hồ Xuân Hương luôn đối mặt với không gian kì vĩ:
Nín đi kẻo thẹn với non sông
Trơ cái hồng nhan với nước non
Người phụ nữ trong thơ Hồ Xuân Hương chẳng bảo giờ cúi nhận mình là hạt cơm nguội để chàng dùng trong khi đói lòng. Là chổi đầu hè để ai mưa nắng đi về chùi chân… Người phụ nữ trong thơ Xuân Hương luôn ngẩng cao đầu, nhìn thẳng vào số phận, đối chọi với khó khăn của số phận.
Mà em vẫn giữ tấm lòng son. Quan hệ từ “mà” khép lại những bất hạnh, trái ngang. Mở ra cho người đọc thấy một vẻ đẹp rực rỡ hơn, toàn bích hơn. Vẻ đẹp đó tựa lửa thử vàng, gian nan, vất vả vẫn sáng ngời: “vẫn giữ tấm lòng son”. Bài thơ kết thúc ở màu đỏ son, nồng thắm, ở vẻ đẹp khác – một vẻ đẹp mà không một thế lực nào, một sức mạnh nào có thể làm hoen ố, mai mọt. Đó là vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ. Tấm lòng son ở đây chính là tấm lòng son sắt, thủy chung, ấm áp, nhân hậu của những người phụ nữ Việt Nam.
Với kết cấu chặt chẽ và độc đáo, sự đối lập giữa than phận và phẩm chất, bài thơ Bánh trôi nước đã tạo ấn tượng về một vẻ đẹp hoàn mĩ của người phụ nữ, một bản lĩnh Xuân Hương kiên cường, mạnh mẽ dám nhìn thẳng vào số phận, vượt lên số phận và thách thức với hoàn cảnh sống.
