Bài văn phân tích tác phẩm "Bánh trôi nước" số 5
Chúng ta đang sống trong trong một xã hội bình đẳng, dân chủ - nơi mà con người được hưởng tất cả những quyền tự do, hạnh phúc. Nơi không có chiến tranh, không có áp bức, không có bất công hay phân biệt đối xử. Đó chính là một cuộc sống mà con người ta hằng mong ước. Nhưng đó lại là điều xa xỉ ở trong xã hội cũ. Con người khao khát bình đẳng, khao khát quyền làm chủ, nhưng đó lại chỉ là một ước mơ xa vời, không bao giờ thực hiện được. Điều đó lại càng thể hiện rõ hơn trong bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son
Thay vì diễn tả bằng lối viết văn dài dòng, chỉ bằng 4 câu thơ mà tất cả những hàm ý mà tác giả muốn bày tỏ đã được thể hiện hết ở trong 4 câu thơ đó. Không quá dài để sử dụng nhiều từ ngữ cũng không quá ngắn để người đọc không thể hiểu hết được nội dung. Chỉ vỏn vẹn bốn câu, mà người đọc vừa đọc và ngẫm nghĩ sâu xa.
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn". Tác giả đã sử dụng mô típ ca dao thân thuộc "thân em" để có thể ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ, "vừa trắng lại vừa tròn". Tác giả sử dụng lối nói ẩn dụ để có thể nói lên hình tượng người phụ nữ "Thân em như ...". Hình ảnh người phụ nữ mộc mạc, giản dị nhưng lại toát lên nét kiêu xa, lộng lẫy và đầy màu sắc đến vậy. Chỉ bằng hình ảnh chiếc bánh trôi nước, đơn thuần, bình dị, màu trắng gợi lên cho người đọc sự thuần khiết, tinh khôi của người phụ nữ - những người đáng ra phải nhận được sự quan tâm, chở che và bảo vệ. Nhưng câu thơ thứ hai, tác giả lại cho ta những điều dự cảm không lành:
"Bảy nổi ba chìm với nước non". Trong câu thơ trên, tác giả đã sử dụng câu thành ngữ "bảy nổi ba chìm" một cách khéo léo, đầy tinh tế để gợi tả về số phận "bất hạnh" của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Thành ngữ bảy nổi ba chìm cũng được những người dân ta thường hay nhắc đến trong khi nấu bánh trôi, khi nào bánh 7 phần nổi lên và 3 phần chìm thì có thể vớt bánh ra. Nhưng trong câu thơ này, nó lại gợi nhớ cho người đọc về thân phận của người phụ nữ bị chà đạp, bị những định kiến của xã hội làm cho cuộc đời bấp bênh, trôi nổi, không biết đến ngày mai.
Cái thân phận yếu ớt, mảnh mai ấy làm sao có thể chịu được những sóng gió, vùi dập, cứ lênh đênh không có một bến bờ để neo đậu. Không cần dùng những câu nói hay những động từ có tác động mạnh đến người đọc, nhưng những hình ảnh ẩn dụ của Hồ Xuân Hương lại có ấn tượng mạnh mẽ đến vậy. Người phụ nữ trong xã hội ấy, họ không được định đoạt số phận, không được "quyền" quyết định hạnh phúc của mình mà cứ thế phó mặc cho cuộc đời đưa đẩy. Đọc đến câu thơ này, nhiều người đọc sẽ phải thốt lên: "Làm sao có thể để cho người phụ nữ chân yếu tay mềm, yếu ớt nhưng vậy phải gánh chịu những bão bùng của cuộc đời, vậy phải chăng trên thế gian này không còn ai giống "Từ Hải" để có thể cứu giúp những thân phận người phụ nữ đầy bất hạnh như Thúy Kiều nữa?". Thật đau đớn thay.
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn". Cái thân phận yếu mềm, tủi nhục và không biết đến ngày mai ấy cứ phó mặc cho cuộc đời, phó mặc cho "kẻ nặn" cái quyền được "điều khiển" cuộc đời mình. Dù họ có vùng vẫy như thế nào đi chăng nữa thì cuộc đời họ cũng không thể thoát khỏi được. Vậy vì sao lại vậy? Vì sao họ lại tiếp tục căm chịu như vậy? Phải chăng do họ sợ? Không, bởi vì họ nhận thức sâu sắc rằng, dù họ có làm gì đi chăng nữa thì cũng không thể nào có thể chống lại những định kiến của xã hội, đã được bồi đắp hàng nghìn năm. Cái chế độ khiến con người ta đi vào bế tắc và không muốn phản kháng lại nữa. Vậy biết đến bao giờ họ mới có thể có một cuộc sống tự lập riêng cho chính mình, để họ có thể được sống theo ý mình, để họ có thể được làm chính họ?
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son". Giọng thơ dù thể hiện nỗi đau, sự tủi nhục, cam chịu của người phụ nữ nhưng vẫn giữ thái độ kiên trì, bền vững "tấm lòng son" - một biểu hiện tượng trưng cho phẩm chất thủy chung, son sắt, một lòng một dạ với chồng với con. Dù cho họ bị vùi dập đến đâu, dù có đau khổ đến nhường nào họ vẫn sẽ là một người vợ, người mẹ, người con hiếu thảo, chịu thương chịu khó, hết mực với chồng với con.
Đó chính là phẩm chất ngàn đời của người phụ nữ Việt không thể thay thế được. Câu thơ thể hiện niềm tự hào và biểu lộ cảm xúc mạnh mẽ của tác giả: sự đồng cảm sâu sắc đối với những người phụ nữ đang là "tù nhân" của xã hội phong kiến và sự phẫn nộ đối với những "kẻ nặn" - những kẻ trực tiếp gây ra những nỗi đau cho chính những người phụ nữ đáng ra họ phải được hưởng nhiều hơn là cam chịu như vậy.
Bài thơ dù rất ngắn nhưng lại lột tả được hình ảnh về người phụ nữ Việt Nam thông qua hình ảnh bánh trôi nước - món ăn dân dã nhưng lại quen thuộc và bình dị đến thế. Được thể hiện bằng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, bài thơ đã thể hiện những sự cảm thông, thương xót của Hồ Xuân Hương đối với hình tượng người phụ nữ Việt Nam. Tác giả mong muốn thông qua bài thơ, góp một tiếng lòng, sự đồng cảm sâu sắc đối với những người phụ nữ và thức tỉnh những "kẻ nặn": hãy biết trân trọng và thương yêu những người phụ nữ ở bên cạnh mình.
