Bài tham khảo số 9
“Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào”
Tình yêu chính là khúc ca vang đẹp đẽ nhất của trái tim, của tâm hồn. Nếu như ta bắt gặp ở hồn thơ Xuân Diệu là những khúc ca tình yêu cháy bỏng, mãnh liệt thì giữa những chông chênh của cuộc đời, trái tim ta lại vô tình xô vào những tiếng thơ yêu giản dị, gần gũi nhưng sâu sắc, ấm áp vô cùng của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh. “Sóng” khoác lên cho mình câu chuyện tình yêu muôn thuở về nỗi nhớ, sự thủy chung, những trăn trở và khát vọng vĩnh viễn hóa tình yêu. Và lẽ ấy cho chúng ta thấu hiểu hơn vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu. Điều này được thể hiện rất rõ qua đoạn thơ:
"Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ"
Xuân Quỳnh là một trong những người viết thơ tình có sức hấp dẫn nhất trong thơ Việt Nam từ đập thập kỉ 60 (của thế kỉ XX), chị chinh phục trái tim bạn đọc bằng một tiếng nói dung dị, chân thành vừa giàu trực cảm vừa lắng sâu trải nghiệm. Tình yêu qua ngòi bút Xuân Quỳnh in đậm dấu ấn “cái tôi” phụ nữ nồng nàn, táo bạo mà vô cùng tha thiết, chân thành: “Không sĩ diện đâu, nếu tôi yêu được một người/ Tôi sẽ yêu anh ta hơn anh ta yêu tôi nhiều lắm/ Tôi yêu anh dẫu ngàn lần cay đắng…”. Và “Sóng” là bài thơ tình hay nhất của tác giả, được viết vào năm 1967 trong chuyến đi công tác tại vùng biển Diêm Điền, tỉnh Thái Bình sau được in trong tập “Hoa dọc chiến hào” năm 1968. Đây là thời điểm cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước đang diễn ra ác liệt và tình yêu đôi lứa thuần túy chưa phải đề tài phổ biến trong thơ ca, nhất lại là tiếng nói của một cái tôi cá nhân đích thực, khao khát kiếm tìm bản thể và khẳng định cá tính. Chính vì thế “Sóng” như “bông hoa lạ” ngay lập tức có được sức sống tự nhiên trong lòng bạn đọc.
Yêu là thế, nhớ mong là thế, hứa hẹn một lòng thủy chung đến vậy nhưng trong tâm tư của người con gái vẫn luôn mang trong mình những suy ngẫm, nhưng trăn trở riêng tư. Không phải chỉ riêng Xuân Quỳnh mà ở bất cứ trái tim yêu mãnh liệt nào cũng tự mang cho mình những lo âu về tình yêu như vậy. Một lần nữa “em” hòa nhập vào “sóng” để gửi gắm những nỗi niềm suy tư:
“Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở”
Hành trình sóng tìm ra đại dương với biết bao gian khó khăn, nhọc nhằn, khi gặp những bão giông, sóng gió nhưng dù có thế nào đi chăng nữa những con sóng vẫn vượt qua mọi khó khăn để về đến với bờ, ôm trọn mình với bờ cho thỏa nỗi nhớ nhung. Và em cũng vậy, dù có phải trải qua biết bao khó khăn, éo le, cách trở em cũng sẽ tìm mọi cách để đến được bên anh, đến với bến đỗ cuộc đời, đến với tình yêu đích thực của mình. Ta có thể thấy, hai câu thơ cuối được thi nhân đảo vị trí như một lời khẳng định chắc chắn, một niềm tin sâu sắc, mãnh liệt vào tình yêu dù có phải trải qua biết bao khó khăn, nhọc nhằn đi chăng nữa. Niềm tin ấy đã được Xuân Quỳnh nhiều lần nhắc đến:
“Tay ta nắm lấy tay người
Dẫu qua trăm núi nghìn đồi cũng qua”
Thế nhưng, trong lời khẳng định có vẻ chắc chắn ấy, vẫn nhìn thấy trong tứ thơ là chút âu lo, trăn trở “rất đàn bà”. Ở đoạn thơ này, người đọc có thể cảm nhận được chút vị cay đắng của một người phụ nữ từng trải. Quả đúng là như vậy, chị từng là người đổ vỡ trong tình yêu và hôn nhân nên trong thơ chị ta luôn bắt gặp những dự cảm chia lìa, cách trở.
Chính vì yêu nồng nàn thế, yêu sâu sắc thế mà người con gái lại tự mang cho mình những lo âu, trăn trở về sự trôi chảy của thời gian:
“Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa”
Cặp phạm trù “cuộc đời - dài” đối lập với “năm tháng - đi qua”, “biển - rộng” đối lập với “mây - bay về xa”. Vũ trụ, thời gian là vĩnh hằng thế nhưng cuộc đời con người lại chỉ là cái hữu hạn. Đứng trước đại dương bao la, trước muôn trùng sóng gió, trước những năm tháng tuổi trẻ, em bỗng lo sợ về sự trôi chảy của thời gian, sự ngắn ngủi mỏng manh của đời người tựa như áng mây phù du. Cảm giác về sự hữu hạn thường khiến con người trở nên bất lực, buồn bã. Xuân Diệu từng sợ chính cái hữu hạn của lòng mình:
“Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai
Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn”
Vì thế ông hoàng thơ tình đã giục giã:
“Nhanh lên chứ, vội vàng lên mấy chứ
Em, em ơi tình non sắp già rồi”
Tình yêu là vậy đấy, nhớ thương, mong mỏi rồi lại tự ôm cho mình những nỗi lo âu. Có thể thấy, những nỗi âu lo của Xuân Quỳnh vẫn thường trở đi trở lại trong những trang thơ của chị. Nói như TS Chu Văn Sơn thì: “Đây là lúc những suy ngẫm về trái tim đập sau làn áo mỏng, về bàn tay ngón chẳng thon dài luôn sóng sánh trong thơ chị. Những dự cảm về nhà ga của chia ly gặp gỡ, con tàu của khát khao đi hồi hộp mỗi khi về luôn cồn cào trong thơ chị. Những nỗi cỏ dại bị dày xéo, hoa dại bị bỏ quên, mây trắng mãi phiêu dạt, lá vàng ngày một thưa, cỏ may thèm giữ mãi, hoa cúc muốn y nguyên luôn khắc khoải trong thơ chị... Càng lo liệu đắp bồi, càng lo âu phấp phỏng. Con sóng thơ trong hồn chị càng về sau càng nặng trĩu những u uẩn của một lòng nữ vốn cả nghĩ cả lo”. Đứng trước những nỗi niềm trăn trở âu lo đó, Xuân Quỳnh tìm đến khát khao được sống mãi trong tình yêu, một mong ước đầy nữ tính:
“Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ”
Nếu như Xuân Diệu “muốn thâu”, “muốn cắn”, muốn chiếm lĩnh lấy tình yêu thì ở Xuân Quỳnh, một khát khao, một mong muốn rất riêng, rất nữ tính, đó là được hóa thân, được sống là những con sóng để được trường tồn mãi mãi, được sống mãi trong tình yêu. Cái tôi cá nhân muốn được hóa thân, được tan ra thành trăm con sóng nhỏ, được hòa vào đại dương để vĩnh viễn hát mãi khúc ca ngàn năm. Trong ý thơ của Xuân Quỳnh, chỉ một từ “Làm sao” nhưng cũng đủ để ta thấy đáng yêu vô cùng, dù mai sau này có ra sao, chỉ cần hôm nay em được sống là chính mình, được sống trọn vẹn trong tình yêu. Đặt ở thời điểm ấy, đó có thể là tình yêu Tổ quốc: cái tôi cá nhân hòa nhập vào tình yêu Tổ quốc. Xuân Quỳnh mang trong mình một khát khao đồng điệu tuyệt đích, phá bỏ mọi giới hạn, mọi khoảng cách để sống trọn vẹn với tình yêu trong từng hơi thở nồng nàn.
“Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”.
Đọc “Sóng” ta như thấy hình ảnh của từng cô gái trong đó mà không phải chỉ riêng Xuân Quỳnh. Tình yêu là câu chuyện của muôn thuở, nó vượt mọi thời gian, mọi không gian, luôn mang trong mình một sức sống bền bỉ. Thử hỏi có ai trong tình yêu mà không thương, không nhớ, không mong, có ai trong tình yêu mà không mang khát vọng thủy chung, khát vọng được sống mãi trong tình yêu đẹp đẽ ấy. Bởi vậy, với “Sóng” Xuân Quỳnh quả thật là “người đàn bà của muôn thuở”. “Sóng” - đó không chỉ là cuộc tình mà đó là cả cuộc đời. Qua từng ý thơ của Xuân Quỳnh, người thi sĩ ấy không phải chỉ gửi riêng nỗi niềm của mình mà còn là nỗi niềm của mọi cô gái, mọi trái tim yêu. Có những nỗi nhớ trào dâng trong lòng khi nhớ thương một người, có niềm tin vững chắc vào tình yêu của chúng ta dù phải cùng nhau vượt qua muôn trùng khó khăn, vất vả. Có những lo lắng, trăn trở trong những tháng ngày xa cách thế nhưng, vượt lên trên tất cả những cảm xúc thường thấy ấy là một khát vọng hướng tới sự thủy chung trong tình yêu và khát vọng hóa thân để vĩnh cửu hóa tình yêu của chính mình. Những cảm xúc ấy, niềm mong mỏi ấy đâu phải chỉ của riêng Xuân Quỳnh, đó là niềm mong mỏi của biết bao trái tim người con gái đang yêu hay mong chờ một tình yêu. Viết ra những điều máu thịt ấy “Xuân Quỳnh thực là người đàn bà của muôn thuở”.
Không dùng quá nhiều biện pháp tu từ nghệ thuật, “Sóng” cứ đến với người đọc một cách nhẹ nhàng, dào dạt. Chỉ với cặp hình tượng “sóng - em” trải dài xuyên suốt bài thơ, khi thì hòa nhân, khi thi tách riêng để nói ra tiếng lòng mình, rồi khi lại hóa thân để trường tồn mãi với thời gian. Không cầu kì nhưng “Sóng” đến với người đọc bằng sự chân thành, bằng những gì giản dị, chân thành nhất, bằng những câu chuyện muôn thuở trăm năm trong tình yêu. Vậy nên, “Sóng” luôn là người bạn tâm giao của mọi người, mọi thế hệ, tạo nên sức sống trường tồn, muôn thuở. Vậy mới thấy, không phải tự nhiên mà TS. Chu Văn Sơn có những nhận xét như vậy về Xuân Quỳnh: “Xuân Quỳnh thực là người đàn bà của muôn thuở”.
Không dữ dội, mãnh liệt như Xuân Diệu, cứ nhẹ nhàng, cứ giản dị mà sâu lắng, Xuân Quỳnh lại mang cho mình những nét riêng, rất nữ tính. “Sóng” chính là khúc ca vang của tình yêu giản dị mà sâu sắc vô cùng. “Người đàn bà muôn thuở ấy” đã thổi hồn vào “Sóng”, mang đến cho “Sóng” nguồn sức sống bất diệt trong mọi hoàn cảnh, mọi không gian, mọi thời gian để dù cho mai về sau, bất cứ thế hệ nào cũng sẽ luôn hát lên bài ca tình yêu xôn xao này. “Sóng” đã giúp Xuân Quỳnh ghi dấu ấn đậm sâu của mình vào trong trái tim độc giả. “Và vị trí ấy của Xuân Quỳnh, dường như mỗi chúng ta hôm nay ở đây cũng đã dành sẵn trong lòng mình. Cũng như mỗi lòng yêu đã dành sẵn một bến bờ để sóng Xuân Quỳnh tìm về vỗ mãi.”
