Bài soạn Tôi đi học (Ngữ văn 8 - SGK Cánh diều) số 3
Tôi đi học
(Thanh Tịnh).
* Nội dung chính: Văn bản nói về một trang đời gần gũi mà thiêng liêng, đó là kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên với tâm trạng bỡ ngỡ, những cảm xúc mới mẻ, những ấn tượng không quên về trường lớp, thầy cô và bạn bè. Em “như một con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ”.
1. Chuẩn bị.
Yêu cầu: Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.
- Khi đọc hiểu truyện ngắn, các em cần lưu ý:
- Tóm tắt nội dung văn bản (Truyện kể lại sự việc gì? Sự việc ấy xảy ra trong bối cảnh nào? Cốt truyện có gì đặc biệt?,…)Nhân vật chính là ai? Nhân vật ấy được nhà văn miêu tả ở những phương diện nào (ngoại hình, lời nói, hành động, tâm trạng và mối quan hệ với các nhân vật khác,…)?
- Ngôn ngữ kể chuyện (trần thuật) có gì đặc sắc?
- Liên hệ, kết nối với kinh nghiệm của bản thân để hiểu sâu sắc về truyện và hiểu chính mình.
- Đọc trước văn bản Tôi đi học, tìm hiểu thêm thông tin về nhà văn Thanh Tịnh.
Trả lời:
- Khi đọc truyện:
- Tóm tắt: Truyện ngắn “Tôi đi học” được kể lại theo trình tự thời gian, men theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” với kỉ niệm ngày đầu tiên đến trường. Trong truyện là chất thơ bàng bạc chen lẫn những cảm xúc háo hức, hồi hộp, bất ngờ của nhân vật “tôi” với những hình ảnh thân quen như: con đường, sách vở, quần áo mới, bạn học mới,…Đó là những hình ảnh vừa xa lạ nhưng cũng vừa gần gũi, trang nghiêm giúp nhân vật “tôi” tự tin bước vào ngày học đầu tiên.
- Nhân vật chính là nhân vật “tôi”. Nhân vật ấy được nhà văn miêu tả qua các phương diện: lời nói, hành động, tâm trạng, suy nghĩ của nhân vật.
- Ngôn ngữ trần thuật trong truyện bộc lộ ý thức sử dụng ngôn ngữ có chủ ý của nhà văn, thể hiện quan điểm của tác giả đối với cuộc sống của nhân vật được miêu tả.
- Cảm xúc ngày đầu tiên đi học: Cái ngày đầu tiên đi học tôi đã trải qua cảm lo lắng, ở một môi trường mới với những con người xa lạ, nhớ nhung cha mẹ, và có chút sợ hãi vì sợ bản thân không hòa nhập được với mọi người.
- Nhà văn Thanh Tịnh:
- Thanh Tịnh (1911 – 1988) tên khai sinh là Trần Văn Ninh, quê ở xóm Gia Lạc, ven sông Hương, ngoại ô thành phố Huế
- Từ năm 1933, ông đi làm ở các sở tư rồi vào nghề dạy học và bắt đầu viết văn, làm thơ. Những sáng tác của ông đều toát lên vẻ đẹp đằm thắm, êm dịu, trong trẻo với nhiều tác phẩm đặc sắc: Hận chiến trường (tập thơ, 1937), Quê mẹ (tập truyện ngắn, 1941), Ngậm ngải tìm trầm (tập truyện ngắn, 1943)…
- Năm 2007, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
2. Đọc hiểu.
Câu 1. Những hình ảnh nào gợi nỗi nhớ cho nhân vật “tôi”?
Trả lời:
- Những hình ảnh gợi nỗi nhớ cho nhân vật “tôi”: thời tiết cuối thu, lá rụng đầy ngoài đường, trên không có những đám mây bàng bạc.
Câu 2. Tranh minh họa liên quan đến nội dung của văn bản như thế nào?
Trả lời:
- Tranh minh họa miêu tả cảnh nhân vật tôi được mẹ dẫn đi trên con đường làng quen thuộc để đến trường. Khung cảnh cuối thu có lá rụng nhiều,…
Câu 3. Chú ý sự thay đổi trong cảm nhận về cảnh vật của nhân vật “tôi”.
Trả lời:
- Cảnh vật buổi mai đầy sương thu, gió lạnh, con đường quen thuộc mà mọi khi mẹ vẫn thường hãy dẫn đi bỗng trở nên lạ so với ngày thường, bởi chính nhân vật “tôi cảm thấy có sự thay đổi trong chính lòng mình.
Câu 4. Phần (2) kể về chuyện gì?
Trả lời:
- Phần (2) kể về sự ngượng ngùng, rụt rè, tâm trạng lo sợ của nhân vật “tôi” và các cậu bạn khác trước sự việc ông đốc trường Mỹ Lý dặn dò cho năm học mới và đưa các em vào lớp học.
Câu 5. Chú ý các hình ảnh so sánh.
Trả lời:
Hình ảnh so sánh:
- Họ như chim con đứng trên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngùng e sợ.
- Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ.
- Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả ban tưởng tượng.
Câu 6. Tâm trạng nhân vật “tôi” thế nào khi được gọi tên?
Trả lời:
Tâm trạng của nhân vật “tôi” giật mình, lúng túng, cảm thấy như “quả tim ngừng đập” và quên luôn cả việc người mẹ đứng sau mình.
Câu 7. Chú ý hình ảnh và lời nói của ông đốc.
Trả lời:
- Hình ảnh: ông đốc nhìn chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động.
- Lời nói: ân cần, nhẹ nhàng căn dặn các em học sinh.
Câu 8. Tại sao các bạn nhỏ lại khóc?
Trả lời:
- Các bạn nhỏ khóc vì phải xếp hàng vào lớp, đồng nghĩa với việc các bạn rời xa vòng tay, sự bao bọc của người thân để bắt đầu cho tiết học đầu tiên.
Câu 9. Sự thay đổi tâm trạng của nhân vật “tôi” thể hiện trong phần (3) như thế nào?
Trả lời:
- Sự thay đổi tâm trạng của nhân vật “tôi” thể hiện trong phần (3):
- Cảm xúc hồi hộp, bỡ ngỡ dâng lên man mác trong lòng khi chú bé khi vào lớp học, cảm thấy một mùi hương lạ xông lên trong lớp.
- Thấy lạ lạ và hay hay khi mắt hướng về những tấm hình treo trên tường.
- Không cảm thấy xa lạ khi ngồi cạnh một người bạn mà chưa hề quen biết.
- Chăm chỉ vòng tay lên bàn nhìn thầy viết và đánh vần theo.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1. Theo em, cốt truyện Tôi đi học thuộc dạng nào dưới đây? Chọn phương án trả lời đúng:
A. Kể lại sự việc khác thường, kì lạ
B. Kể lại sự việc giản dị, đời thường mà giàu chất thơ
C. Kể lại sự việc có nội dung trào phúng, châm biếm, hài hước
D. Kể lại sự việc có nội dung giàu tính triết lí
Trả lời:
Đáp án B. Kể lại sự việc giản dị, đời thường mà giàu chất thơ
Câu 2. Cảnh vật trong truyện được nhìn qua con mắt của ai và được nhớ lại theo trình từ nào? Nêu một số chi tiết nổi bật của cảnh vật trong phần (1).
Trả lời:
- Cảnh vật trong truyện được nhìn qua con mắt của nhân vật “tôi” và được nhớ lại theo trình tự thời gian: Từ hiện tại hồi tưởng về quá khứ, tiết trời cuối thu, hình ảnh em nhỏ tới trường → Dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” về con đường cùng mẹ tới trường → Cảm giác nhân vật “tôi” khi nhìn thấy ngôi trường trong ngày khai giảng → Tâm trạng hồi hộp của nhân vật “tôi” khi ngồi vào chỗ của mình trong tiết học đầu tiên.
- Một số chi tiết nổi bật của cảnh vật trong phần (1):
- Trong tiết trời cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều, trên không có những đám mây bàng bạc.
- Một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, đi trên con đường làng dài và hẹp.
- Dọc đường thấy mấy cậu nhỏ trạc bằng tuổi tôi áo quần tươm tất, nhí nhảnh gọi tên nhau hay trao sách vở cho nhau xem mà tôi thèm.
Câu 3. Phân tích sự thay đổi tâm trạng của nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên tới lớp. Chỉ ra tác dụng của một số câu văn miêu tả và hình ảnh so sánh trong việc khắc họa tâm trạng nhân vật.
Trả lời:
- Sự thay đổi tâm trạng của nhân vật “tôi” trong ngày đầu tiên tới lớp:
- Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên con đường tới trường: Cảm thấy trang trọng và đứng đắn, trong lòng tưng bừng rộn rã khi được mẹ hiền âu yếm nắm tay dẫn đi trên con đường làng quen thuộc dài và hẹp. Chú bé bâng khuâng, tự hào khi thấy mình đã lớn khôn.
- Tâm trạng của nhân vật “tôi” lúc ở sân trường: Khi đứng trước ngôi trường, chú bé càng hồi hộp, bỡ ngỡ và ngạc nhiên, chú cảm thấy trường của mình vừa xinh xắn vừa oai nghiêm. Khi chú đứng giữa sân trường rộng lớn thì lại mang cảm giác lo sợ vẩn vơ. Và chú bé cũng như nhiều cậu học trò khác, bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa và đi từng bước nhẹ.
- Tâm trạng của nhân vật “tôi” khi trống trường vang lên: Chú bé cảm thấy mình bơ vơ, vụng về và đầy lúng túng. Lúc nghe ông đốc đọc tên từng người, chú bé hồi hộp đến mức cảm thấy như “quả tim ngừng đập”
- Tâm trạng của nhân vật “tôi” khi trong lớp học: bước vào lớp học với cảm xúc hồi hộp, bỡ ngỡ, thấy mọi tấm hình treo trên tường đều lạ lạ và hay hay.
- Tác dụng của việc sử dụng câu văn miêu tả và hình ảnh so sánh trong việc khắc họa tâm trạng nhân vật: đã giúp thể hiện rõ nét tâm trạng một cách sâu sắc, xúc động, lột tả được những cung bậc cảm xúc của nhân vật trong sự kiện lần đầu tiên đến trường.
Câu 4. Truyện ngắn Tôi đi học là một truyện ngắn giàu chất trữ tình. Theo em, điều gì tạo nên đặc điểm ấy (về nội dung, hình thức, ngôn ngữ)?
Trả lời:
- Về nội dung: truyện được kể theo dòng hồi tưởng của nhân vật tôi với những dòng cảm xúc, những diễn biến tâm trạng khác nhau của nhân vật. Đồng thời, cách tác giả xây dựng nhân với với những mỗi quan hệ, những tình cảm bình dị, đầy thân thương song cũng rất dịu dàng và đẹp đẽ.
- Người thầy “với cặp mắt hiền từ và cảm động”
- Những người bạn thuở ấu thơ với biết bao kỉ niệm khó quên và cả những người bạn mới quen.
- Người mẹ với tình yêu thương con vô bờ bến, điều đó được thể hiện rõ nét qua những cảm nhận và cách miêu tả tinh tế, dạt dào cảm xúc của chính tác giả.
- Về hình thức, ngôn ngữ: truyện được nhà văn sử dụng những câu văn giàu cảm xúc với giọng điệu nhẹ nhàng, những hình ảnh so sánh độc đáo và việc sử dụng hàng loại các từ láy
- Các hình ảnh so sánh: “…như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng”, “…như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi”, “…như con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ”…
- Sử dụng từ láy trong việc miêu tả khung cảnh thiên nhiên và tái hiện chân thực, rõ nét cảm xúc bỡ ngỡ, rụt rè của nhân vật tôi trong ngày tựu trường.
Câu 5. Văn bản Tôi đi học nói hộ được những suy nghĩ và tình cảm gì của rất nhiều người đọc? Điều đó còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay như thế nào?
Trả lời:
- Văn bản Tôi đi học được viết lên bằng chính kỉ niệm của những ngày thơ ấu, của ngày đầu tiên đến trường, những trang văn đầy chất thơ và sâu lắng trữ tình. Bởi vậy, thông qua tâm trạng của nhân vật tôi lần đầu tiên đến trường đã phần nào nói lên tâm trạng của biết bao người đã trải qua thời thơ ấu dưới mái trường. Nhà văn Thanh Tịnh đã nói hộ ta biết bao nhiêu điều về cái ngày đầu tiên lưu luyến ấy, khiến ai đã một lần đọc không thể nào không cảm nhận như chính là cảm xúc của mình, là nỗi lòng mình vậy. Đó là sức lây lan kỳ diệu của truyện ngắn trữ tình này nên điều đó vẫn còn có ý nghĩa với cuộc sống hôm nay.
Câu 6. Bằng sự trải nghiệm của bản thân, hãy tưởng tượng mình là “người bạn tí hon” ngồi cạnh nhân vật “tôi” trong truyện, hôm ấy, em sẽ nói với “tôi” điều gì?
Trả lời:
Bằng sự trải nghiệm của bản thân, hãy tưởng tượng mình là “người bạn tí hon” ngồi cạnh nhân vật “tôi” trong truyện, hôm ấy, em sẽ nói với “tôi”: Chào cậu, ngày đầu tiên đi học thật nhiều cung bậc cảm xúc nhỉ! Chắc có lẽ đây sẽ là ngày mà cậu sẽ không bao giờ quên trên con đường học tập của mình phải không? Hy vọng cậu sẽ có những trải nghiệm thú vị tại ngôi trường này, bên những người bạn đáng yêu, và đặc biệt là cùng với tớ, người sẽ ngồi sát bên, cùng “kề vai sát cánh” với cậu trong năm học này nhé! Chúng ta hãy cùng chăm chỉ học tập và tạo nên những kỉ niệm đẹp đẽ tại nơi đây nhé!
