Bài soạn "Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ" số 4

I. Tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

Nguyên tác chữ Hán: Đặng Trần Côn
Bản diễn Nôm: Đoàn Thị Điểm
2. Tác phẩm

* Thể thơ: song thất lục bát

* Bố cục: Văn bản có thể được chia làm 2 phần:

Phần 1: 16 câu thơ đầu: Nỗi cô đơn của người chinh phụ
Phần 2: 8 câu cuối: Nỗi nhớ thương của người chinh phụ với người chồng nơi xa.

II. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1:

* Các yếu tố ngoại cảnh thể hiện tâm trạng người chinh phụ:

Hiên vắng: gợi ra một không gian mênh mang, vắng lặng
Ngọn đèn: chỉ thời gian là đêm khuya
Ban đêm tiếng gà eo óc, ban ngày hòe phất phơ
=> Ý nghĩa diễn tả nội tâm của các yếu tố trên: cảnh vật quạnh hiu bởi lòng người đang sầu đau tê tái vì nỗi nhớ mong và sự khát khao hạnh phúc đang tràn ngập trong lòng, hay nói khác đi là cảnh vật như tô đậm thêm nỗi cô đơn, lẻ bóng của người chinh phụ.

Câu 2:

Những dấu hiệu cho thấy nỗi cô đơn của người chinh phụ:

Không gian, thời gian, hành động cứ lặp đi lặp lại trong hiên vắng, ngồi rủ rèm chờ đợi
Thức cùng ngọn đèn leo lắt trong đêm, hành động trở nên gượng gạo, chán chường
Từ ngữ diễn ra trầm buồn: bi thiết, buồn rầu nói chẳng nên lời, đằng đẵng, mối sầu dằng dặc, hương gượng đốt, gương gượng soi, gượng gảy ngón đàn,… Cùng với đó là câu hỏi tu từ: đèn biết chăng?
=> Nỗi cô đơn ghê gớm bủa vây lấy người chinh phụ.

Câu 3:

Người chinh phụ đau khổ bởi vì:

Chồng của nàng đã đi chinh chiến trên sa trường đã mấy năm, nàng chỉ biết chờ đợi và lo lắng cho sự an nguy của chồng.
Tuổi trẻ của nàng đang trôi qua vội vã và vô nghĩa, niềm tin vào cuộc sống của nàng đang dần mỏng manh và mờ nhạt hơn.
Tất cả những buồn đau mà người chinh phụ phải chịu đựng xuất phát từ nguyên nhân sâu xa chính là cuộc chiến tranh phi nghĩa khiến cho vợ chồng nàng phải chia cách.

Câu 4:

* Những câu thơ là lời của người chinh phụ:

Trong đoạn thơ, người chinh phụ hầu như không nói, ngôn ngữ nhân vật chủ yếu là ngôn ngữ nội tâm hoặc là ngôn ngữ nửa trực tiếp (vừa nhân vật vừa tác giả):

Đèn có biết… bi thiết mà thôi.
Lòng này gửi gió đông… đau đáu nào xong.
* Giá trị biểu hiện của những câu thơ đó: giúp cho lời văn trở nên sinh động, góp phần làm nổi bật tâm trạng đau buồn da diết, than vãn hiện thực của người chinh phụ.

Câu 5:

Nhạc điệu của thể thơ song thất lục bát: dồi dào, lên bổng xuống trầm linh hoạt, vừa chắc khỏe, réo rắt của thể thơ thất ngôn, vừa có sự du dương, mềm mại của thể lục bát.

III, Luyện tập
Các biện pháp nghệ thuật tả tâm trạng trong đoạn trích có thể sử dụng để miêu tả nỗi buồn hay niềm vui của bản thân :
Tả ngoại cảnh để biểu hiện nội tâm.
Tả nội tâm qua ngoại hình.
Tả nội tâm qua hành động, cử chỉ, điệu bộ và từ ngữ mang sắc thái chỉ tâm trạng.