Bài soạn "Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận" số 5

A- KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I- YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1. Đọc văn bản và trả lời câu hỏi:

Trả lời

a) Những từ ngữ biểu lộ tình cảm mãnh liệt của tác giả:
Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.
Hỡi đồng bào toàn quốc !
Hỡi anh em hình sĩ, tự vệ, dân quân Ị
Hỡi đồng bào !
Chúng ta phải đứng lên !
Việt Nam độc lập thống nhất muôn năm!
Dù phải gian lao kháng chiến … về dân tộc ta!
Cách dùng từ ngữ của văn bản " Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến" của Hồ Chí Minh và "Hịch tướng sĩ" của Trần Quốc Tuấn giống nhau ở việc sử dụng nhiều từ ngữ và câu văn có giá trị biểu cảm.
b) Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến và Hịch tướng sĩ vẫn được coi là những văn bản nghị luận chứ không phải văn bản biểu cảm. Bởi vì những tác phẩm này viết ra nhằm mục đích nghị luận chứ không pnải biểu cảm (nêu quan điểm, ý kiến bàn luận phải trái, đúng, sai, nên suy nghĩ, sông và hành động như thế nào). Trong hai văn bản này, các yếu tố biểu cảm không thể đóng vai trò chủ đạo mà chỉ có tính chất phụ trợ cho vấn đề nghị luận được đưa ra.
c) Các câu cột 2 hay hơn các câu cột 1 vì có chứa những từ ngữ biểu cảm, câu cảm thán làm cho câu văn giàu hình ảnh, sinh động, gây ấn tượng cho người đọc người nghe.

Câu 2. Thông qua việc tìm hiểu các văn bản Hịch tướng sĩ và Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, em hãy cho biết: Làm thế nào để phát huy hết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận ?

Trả lời:
Để phát huy hết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận, người viết không nên để các yếu tố biểu cảm làm ảnh hưởng đến mạch nghị luận, làm gãy đứt mạch nghị luận.
a) Ngoài lí trí, suy nghĩ để đưa ra các luận điểm, luận cứ, người làm văn nghị luận cần phải có tình cảm chân thành trước vấn đề nghị luận. Bài văn nghị luận sẽ không có tác dụng biểu cảm nếu người viết không thực sự xúc cảm.
b) Để viết được những câu như: “Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả...” hay uốn lưỡi cú diều...", người viết không chỉ có lòng yêu nước nồng cháy và lòng căm thù giặc sâu sắc mà còn phải biết chuyển tình cảm ấy thông qua phương tiện ngôn ngữ đến người đọc một cách hiệu quả nhất.
c) Có bạn cho rằng: Càng dùng nhiều từ ngữ biểu cảm, càng dặt nhiều câu cảm thán thì giá trị biểu cảm của văn nghị luận càng tăng. Ý kiến ấy chi đúng một phần bởi cảm xúc cần phải diễn tả chân thực và không được phá vỡ mạch nghị luận của bài văn

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
Câu 1: trang 97 sgk Ngữ văn 8 tập 2
Hãy chỉ ra các yếu tỏ biểu cảm trong phần I -Chiến tranh và “người bản xứ” (ở văn bản Thuế máu) và cho biết tác giả đã sử dụng những biện pháp gì để biểu cảm. Tác dụng biểu cảm đó là gì?

Bài làm:
Những yếu tố biểu cảm trong phần I - Chiến tranh và "Người bản xứ" được thể hiện trong hệ thống các từ ngữ đối lập nhau, hoặc mang tính chất mỉa mai, châm biếm:
Những tên da đen bẩn thỉu, những tên "An-nam-mít" bẩn thỉu >< những đứa "con yêu", những người "bạn hiền", chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do
Chiến tranh vui tươi, vinh dự đột ngột >< đột ngột xa lìa vợ con, phơi thây trên các bãi chiến trường
Cảnh kì diệu của trò biểu diễn khoa học về phóng ngư lôi >< xuống tận đáy biển để bảo vệ tổ quốc của các loài thuỷ quái
Bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng
Lấy máu mình tưới những vòng nguyệt quế, lấy xương mình chạm nên những chiếc gậy
Khạc ra từng miếng phổi
=> Những yếu tố biểu cảm đặc sắc, tính mỉa mai, trào phúng, làm tăng sức tác động và sự thuyết phục đối với người đọc, người nghe, giúp cho người đọc thấy rõ được bộ mặt thâm độc, giả nhân giả nghĩa cũng như âm mưu quỷ quyệt của thực dân Pháp trong việc sử dụng người dân thuộc địa để làm bia đỡ đạn cho chúng trong những cuộc chiến tranh phi nghĩa.

Câu 2: trang 95 sgk Ngữ văn 8 tập 2
Đọc đoạn nghị luận sau đây và cho biết: Những cảm xúc gì đã được biểu hiện qua đoạn văn? Tác giả đã làm thế nào để những đoạn văn đó không chỉ có sức thuyết phục lí trí mà còn gợi cảm?
" Tôi muốn nói với tất cả các bạn câu chuyện làm Việt luận....để bắt trẻ em ngày ngày đến trường"
Bài làm:
Đoạn trích đã thể hiện:
Nỗi buồn của tác giả - một nhà giáo tâm huyết với nghề dạy học - trước tình trạng học tủ, học vẹt của học sinh.
Những dằn vặt, trăn trở của một nhà giáo trước một thực tế đáng buồn diễn ra trong đời sống giáo dục nước nhà trước đây.
Tình cảm ấy thể hiện:
Từ ngữ bộc lộ cảm xúc: nỗi khổ tâm, nói làm sao, …
Câu văn thể hiện nỗi buồn, thái độ bất bình: "Sự học mà đã hạ xuống là học "tủ" thì chúng tôi cũng không còn cần làm việc cùng các bạn nữa".
Câu văn mang giọng điệu mỉa mai: "Sao không có một "hang" nào đó …"

Câu 3: trang 98 sgk Ngữ văn 8 tập 2
Viết một đoạn văn nghị luận để trình bày luận điểm “Chúng ta không nên học vẹt và học tủ” sao cho đoạn văn ấy vừa có lí lẽ chặt chẽ, lại vừa có sức truyền cảm.
Bài làm:
Bài viết tham khảo:
Học tủ và học vẹt đang là tình trạng chung của nhiều học sinh hiện nay. Học vẹt là cách học làu làu không suy nghĩ, học mà không nắm rõ nội dung mình học là gì, còn học tủ là chỉ học cầu may, rủi, đoán đề mà thành công. Cả hai cách học đều trở thành một lối học khiến cho học sinh hổng kiến thức, không nắm rõ được nội dung bài học, học theo môt típ và may rủi hạn chế khả năng tư duy và sáng tạo, đồng thời khiến chúng ta phụ thuộc nhiều vào hên xui. Thật đáng buồn thay cho những học sinh đang có cách học đó, cố nhồi nhét kiến thức vào đầu trong khi mình không hiểu rõ hay nhiều học sinh dựa vào vận may rủi của riêng mình. Bởi lẽ sự học còn dài, học tập là quá trình trau dồi khiến thức cho bản thân, giúp chúng ta có nhều kiên thức vận dụng vào đời sống, đạt được nhiều thành công trên quãng đường đời chứ không phải là hình thức học đối phó như thế. Chính vì lẽ đó mà mỗi chúng ta hãy ý thức cho riêng mình sự học quan trọng như thế nào, và tìm ả cho mình con đường đi đúng đắn. Học tập chính là cho chính bản thân chúng ta. Tôi và các bạn, chúng ta hãy cùng nhau cố gắng nhé!