Bài soạn số 3

I. Tác giả văn bản Thiên nhiên và con người trong truyện “Đất rừng phương Nam”

• Tên khai sinh: Bùi Văn Hồng, sinh ngày 5/12/1931. Quê quán: Phù Việt, Thạch Hà, Hà Tĩnh. Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng. Vào Hội nhà văn Việt Nam năm 1984.
• Quá trình học tập, công tác, sáng tác: Tham gia công tác Đoàn từ tháng 8/1945; công tác tuyên huấn, tổ chức Đảng ở quê từ 1948. Bắt đầu viết và in các truyện ký, phê bình sách từ 1951. Sau khi tốt nghiệp Đại học Tổng hợp Văn, năm 1962 đến 1992 làm biên tập rồi Trưởng ban và Tổng biên tập NXB Kim Đồng.
• Tác phẩm chính:Trên đất Cẩm Bình (truyện ký, 1968); Cá rô ron không vâng lời mẹ (truyện đồng thoại, 1969); Hoa trái đầu mùa (phê bình tiểu luận, 1987). Mười năm ghi nhận (phê bình tiểu luận,1997); Cô gái bướng bỉnh (truyện ký, 2001); Hương cây – mối tình đầu của tôi (truyện ngắn – 2002); Từ mục đồng đến Kim Đồng (tức Mười năm ghi nhận, có bổ sung, 2002); Mai đây đi hết con đường… (chân dung và hồi ức, 2007)
• Giải thưởng văn học: Tặng thưởng của Ủy ban Thiếu niên nhi đồng và Hội Nhà văn Việt Nam cho tập Trên đất Cẩm Bình (truyện ký, 1968).

II. Tìm hiểu tác phẩm Thiên nhiên và con người trong truyện “Đất rừng phương Nam”

Thể loại: Văn bản nghị luận
Phương thức biểu đạt: Nghị luận
Tóm tắt: Văn bản “Thiên nhiên và con người trong truyện Đất rừng phương Nam” trình bày những nhận xét của tác giả về con người và thiên nhiên nơi đây mà cụ thể là trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.

Bố cục:
Chia văn bản thành 3 đoạn:

• Đoạn 1: Từ đầu đến “hợp với đại chúng trẻ em”: Giới thiệu chung về con người và thiên nhiên trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
• Đoạn 2: Tiếp theo đến “hai dãy trường thành vô tận”: Khung cảnh thiên nhiên trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
• Đoạn 3: Còn lại: Tính cách, phẩm chất của những con người Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.

Giá trị nội dung:

• Văn bản ca ngợi thiên nhiên trù phú, đa dạng và những con người chất phác, mạnh mẽ trong cuốn tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
• Ca ngợi sự cảm nhận tinh tế, tỉ mỉ, sâu sắc của nhà văn Bùi Hồng.
• Giá trị nghệ thuật:
• Tác giả đã thành công khi liệt kê những chi tiết đắt giá trong tác phẩm.
• Nghệ thuật phân tích, đánh giá, bình luận cụ thể về thiên nhiên, con người trong cuốn tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Thiên nhiên và con người trong truyện “Đất rừng phương Nam”

• Khung cảnh thiên nhiên trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
  Với vốn sống phong phú tác giả đã đưa người đọc hết từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác trong Đất rừng phương Nam.
  • Ba ba to bằng cái nìa.
  • Kì đà lớn hơn chiếc thuyền tam bản.
  • Cá sấu phải 12 trai tráng lực lưỡng mới khiêng nổi

• Ngây ngất trước vẻ đẹp rừng U Minh dưới ánh mặt trời vàng óng

Những thân cây tràm vỏ trắng vươn thẳng lên trời, chẳng khác gì những cây nến khổng lồ, đầu lá rủ phất phơ như những đầu lá liễu bạt ngàn. Từ trong biển lá xanh rờn đã bắt đầu ngã sang màu úa, ngát dậy một mùi hương lá tràm bị hun nóng dưới mặt trời, tiếng chim không ngớt vang ra, vọng mãi lên trời xanh cao thẳm không cùng

• Nỗi rợn ngợp trước dòng sông Năm Căn

“Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác，cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng… con sông rộng ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận…”

Tính cách, phẩm chất của những con người Nam Bộ trong tiểu thuyết Đất rừng phương Nam.
Nhân vật Võ Tòng và ông Hai bán rắn

• Giống nhau
  • Đều không có đất, quanh năm ở đợ làm thuê cho địa chủ, bị chúng cướp công, cướp người yêu, cướp vợ, đánh trả và đi tù
  • Cả hai đều có phẩm chất gan dạ, dũng cảm, mạnh mẽ.
  • Đều có tinh thần yêu nước, căm thù giặc sâu sắc

• Khác nhau:
  • Chú Võ Tòng: Chú Võ Tòng gây án , tự đến nhà việc nộp mình, mãn hạn tù trở về con chết, vợ đi làm lẽ cho chủ đất. Chú vào rừng làm nghề sẵn bẫy thú
  • Ông Hai bán rắn: Ông Hai bán rắn trốn tù, đón vợ và bỏ vào rừng U Minh, cả gia đình trên con thuyền nhỏ lang thang kiếm sống bằng đủ thứ nghề.

→ Cả hai nhân vật là đại diện cho những con người ở Nam Bộ, mạnh mẽ, gan dạ, phóng khoáng sống hòa mình với thiên nhiên, sông nước.

Các nhân vật khác

• Dì Tư Béo: Lời nói ngọt nhạt, cái túi tiền thâm đen, căng phồng.
• Lão Ba Ngù: Cái áo vắt vai, những câu đối thoại ngật ngưỡng, hài hước, dở tỉnh, dở say.

1. Chuẩn bị

• Văn bản viết về thiên nhiên và con người trong truyện Đất rừng phương Nam. Nhan đề văn bản thể hiện được vấn đề nghị luận của văn bản.
• Mục đích là làm rõ về thiên nhiên và con người trong truyện Đất rừng phương Nam.
• Các ý kiến, lí lẽ và bằng chứng phục vụ cho mục đích của văn bản rõ ràng, mạch lạc.

2. Đọc hiểu

Câu 1. Phần (1) nêu khái quát đặc điểm gì của truyện Đất rừng phương Nam?

Phần (1) nêu khái quát đặc điểm hình thức của truyện Đất rừng phương Nam.

Câu 2. Mở đầu phần (2), tác giả cho biết nhà văn Đoàn Giỏi có điểm mạnh gì?

Điểm mạnh: Từng viết một loạt sách về các con vật.

Câu 3. Phân biệt lí lẽ và bằng chứng của người viết.

Lí lẽ: Trong Đất rừng phương Nam, ông chỉ sử dụng một phần rất nhỏ vốn sống phong phú đó mà đã làm người đọc đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác
Dẫn chứng: ba ba to bằng cái nia, kì đà lớn hơn chiếc xuồng tam bản, cá sấu phải 12 trai tráng lực lưỡng mới khiêng nổi.
Câu 4. Những dòng chữ in nghiêng ở đoạn này (cuối đoạn 2) này lấy từ tác phẩm của ai?

Những dòng chữ in nghiêng ở đoạn này (cuối đoạn 2) này lấy từ tác phẩm của Đoàn Giỏi.

Câu 5. Câu mở đầu phần (3) cho biết nội dung chính của phần này là gì?

Con người Nam Bộ trong tác phẩm của Đoàn Giỏi.

Câu 6. Những nhân vật nào được nhắc tới trong phần (3)?

Những nhân vật được nhắc tới: dì Tư Béo, lão Ba Ngù, ông Hai bán rắn, chú Võ Tòng.

Câu 7. Câu nào nêu đánh giá chung về truyện Đất rừng phương Nam?

Có thể nói, Đất rừng phương Nam đã nói được cái tinh túy của hồn đất, hồn người một vùng châu thổ Cửu Long Giang.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Văn bản Thiên nhiên và con người trong truyện “Đất rừng phương Nam” bàn luận về vấn đề gì? Nhan đề của văn bản có liên quan như thế nào với vấn đề ấy?

Văn bản viết về thiên nhiên và con người trong truyện Đất rừng phương Nam.
Nhan đề văn bản thể hiện được vấn đề nghị luận của văn bản.
Câu 2. Hãy dẫn ra một số ví dụ về lí lẽ và các bằng chứng được tác giả nêu lên trong bài viết. Tham khảo mẫu sau:

Lí lẽ

Dẫn chứng

Trong Đất rừng phương Nam, ông chỉ sử dụng một phần rất nhỏ vốn sống phong phú đó mà đã làm người đọc đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác:

ba ba to bằng cái nia, kì đà lớn hơn chiếc thuyền tam bản, cá sấu phải 12 trai tráng lực lưỡng mới khiêng nổi.

Đó là cảm giác ngây ngất trước vẻ đẹp rừng U Minh dưới ánh Mặt Trời vàng óng:

Những thân cây tràm vỏ trắng… xanh thẳm không cùng

Và nỗi ngợp trước dòng sông Năm Căn:

nước ầm ầm… trường thành vô tận.

Ông không nhiều lời, đôi khi chỉ vài ba nét:

những lời nói… Ba Ngù.

Câu 3. Trong phần (3), tác giả đã so sánh hai nhân vật: ông Hai bán rắn và chú Võ Tòng. Dựa vào bài viết, em hãy chỉ ra những điểm giống nhau và khác nhau giữa hai nhân vật này.

• Giống nhau: Không có đất, quanh năm ở đợ làm thuê cho địa chủ; bị chúng cướp công, cướp người yêu, cướp vợ; họ đánh trả và bị tù.
• Khác nhau:

Ông bán rắn: Trốn tù, đón vợ và bỏ vào rừng U Minh; Một con người tự tin, phóng khoáng

Võ Tòng: Tự đến nộp mình, mãn hạn trở về con chết, vợ trở thành vợ nhỏ chủ đất, không trả thù và bỏ vào rừng là nghề săn bẫy thú.

Câu 4. Theo em, mục đích chính của văn bản nghị luận trên là gì? Nội dung của các phần trong văn bản đã làm rõ được mục đích ấy như thế nào?

• Mục đích: Làm rõ vẻ đẹp về thiên nhiên và con người trong Đất rừng phương Nam.
• Phần 1: Khái quát chung; Phần 2: Vẻ đẹp thiên nhiên; Phần 3: Vẻ đẹp con người. Các phần có sự liên kết chặt chẽ, thống nhất về nội dung.

Câu 5. Văn bản nghị luận này giúp em hiểu thêm được điều gì về đoạn trích Người đàn ông cô độc giữa rừng (trích truyện Đất rừng phương Nam) đã học ở Bài 1?

Văn bản giúp em hiểu thêm về nhân vật Võ Tòng, cũng như giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản Người đàn ông cô độc giữa rừng (trích truyện Đất rừng phương Nam).

Câu 6. Văn bản Thiên nhiên và con người trong truyện “Đất rừng phương Nam” đã giúp em hiểu văn học góp phần mở rộng kiến thức về con người và thế giới xung quanh như thế nào?

Tác giả có vốn hiểu biết phong phú, sâu rộng của Đoàn Giỏi về thiên nhiên và con người phương Nam. Từ đó, ông vận dụng để sáng tác nên tác phẩm Đất rừng phương Nam.