Bài soạn "Ông Giuốc-Đanh mặc lễ phục" số 5
I. VÀI NÉT VỂ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM
Mô-li-e tên thật là Giăng Báp-ti-xtơ Pô-cơ-lanh (15 -1 – 1622 -17 – 2 – 1673) sinh tại Pa-ri, trong một gia đình tư sản hầu cận nhà vua. Cha ông hướng cho ông ngành luật để thừa kế chức vụ hầu cận nhà vua trong cung đình, nhưng Mô-li-e lại yêu thích văn chương và đi theo con đường sân khấu. Sân khấu vào thời đó là một nghề thấp hèn trong xã hội. Mô-li-e có 15 năm (1643 – 1658) cùng các bạn đồng nghiệp lang thang khắp nước Pháp đi diễn nhiều nơi.
15 năm khó khăn, thiếu thôn và lưu lạc giang hồ chính là mốc thời gian quan trọng chuẩn bị cho ông một sự nghiệp sáng tác lớn. Mô-li-e vừa là diễn viên, vừa là người đạo diễn, người sáng tác kịch bản… Mô-li-e trở thành một tên tuổi lớn của chủ nghĩa cổ điển Pháp, và là người sáng lập ra hài kịch cổ điển Pháp. Ông đã đưa hài kịch đạt tới một trình độ cao, ngang hàng với các thế loại khác. Chỉ từ Mô-li-e trỏ đi, hài kịch Pháp mới trở thành công cụ đấu tranh sắc bén, có ý nghĩa xã hội rộng lớn tiềm ẩn bên trong những cái cười thâm thuý.
Nhân vật hài kịch của Mô-li-e vừa sống động, vừa đa dạng với đủ mọi hạng ngưòi: bọn quý tộc phong kiến với lối sống dối trá, kì quái, với nền học thuật trông rỗng; bọn thầy tu có những âm mưu, thủ đoạn độc ác; bọn tư sản lớp trên tham lam, ích kỉ, độc đoán… làm nổi bật lên bộ mặt tinh thần của xã hội Pháp giả dối, trái tự nhiên lúc đương thời. Mô-li-e rất xuất sắc trong việc miêu tả thói đạo đức giả của bọn quý tộc và thói đua đòi hư danh của bọn nhà giàu có. Trên 30 năm sáng tác, Mô-li-e để lại khoảng 40 vở kịch, và những vỏ hài kịch trở thành kiệt tác, được nhiều người biết đến là: “Đông Gioăng ”, “Anh ghét đời ”, “Lão hà tiện ”, “Trưởng giả học làm sang ”, “Người bệnh tưởng”,…
Đoạn trích “Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục” được trích trong vở hài kịch nổi tiếng “Trưởng giả học làm sang. Bằng nghệ thuật châm biếm bậc thầy, Mô-li-e đã tạo nên những trận cưòi thoải mái cho khán giả, qua đó, đoạn trích đả kích sự ngu dốt, ngờ nghệch, thói háo danh lố bịch của bọn trưởng giả học đòi làm quý tộc. Vì vậy, tiếng cưòi trong hài kịch Mô-li-e mang giá trị phê phán và có ý nghĩa xã hội sâu sắc.
II. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TÌM HIỂU TÁC PHẨM
1. Câu hỏi 1 (SGK, trang 121)
a. Hướng dẫn tìm hiểu
Đọc kĩ văn bản, căn cứ vào nội dung văn bản và chỉ dẫn (những chữ in nghiêng) để chia văn bản ra làm mấy cảnh. Từ đó, dựa vào sự khác nhau về số lượng nhân vật, động tác, âm thanh ở mỗi cảnh để xác định cảnh kịch nào sôi động hơn.
b. Gợi ý trả lời
Đoạn trích “Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục” được chia làm hai cảnh. Cảnh thứ nhất là màn đối thoại của hai nhân vật: ông Giuốc-đanh và bác phó may. cảnh này gồm bốn nhân vật là trưởng giả Giuốc-đanh – nhân vật chính và phó may, thợ phụ may lễ phục và gia nhân. Cảnh thứ hai là lòi đốì thoại của Giuốc-đanh và bôn tay thợ phụ. Cảnh này động tác, âm thanh đều nhộn nhịp. Bốn thợ phụ nhộn nhịp cởi quần áo cũ, mặc lễ phục mới may cho ông Giuốc-đanh, có cả âm nhạc, vũ điệu phụ hoạ. ở cảnh thứ nhất, hoạt động nhân vật rất ít chỉ là những cử chỉ, động tác đi kèm với lòi thoại của hai nhân vật. cảnh thứ hai không khí sôi động hơn, náo nhiệt hơn bởi sự xuất hiện của các nhân vật và kịch tính trong màn đối thoại moi tiền của bốn tay thợ phụ.
2. Câu hỏi 2 (SGK, trang 121)
a. Hướng dẫn tìm hiểu
Dựa vào sự phân chia hai cảnh trong văn bản của câu 1, đọc lại cảnh một, chú ý lời thoại giữa Giuốc-đanh và phó may, cách đưa lí lẽ của phó may mỗi khi thuyết phục ông trưỏng giả. Trong cảnh đầu, tính cách của ông Giuốc-đanh được bộc lộ qua lời đối thoại với phó may. Giuốc-đanh vốn là tên trưởng giả giàu có, muốn học đòi làm sang nên đã tung ra nhiều tiền để mua những bộ lễ phục sang trọng như các nhà quý tộc đương thời. Song, Giuôc-đanh lại là kẻ ngờ nghệch, ngốc nghếch nên đã bị phó may lừa bịp, thợ phụ phỉnh nịnh để moi tiền. Câu chuyện về Giuốc-đanh xoay quanh bộ lề phục mới may của ông ta. Từ chuyện đôi bít tất chật, chuyện bộ tóc giả, lông đính mũ, những bông hoa may ngược đều là sự gây cười cho ngưòi đọc. Giuốc-đanh đã phát hiện ra các sự cố này “đôi bít tất chật quá… đứt mất hai mắt”. Phó may đưa ra lí lẽ thuyết phục “Rồi nó dẫn ra thì lại rộng quá ấy chứ”. Giuốc-đanh trả lời một câu rất ngờ nghệch “Nếu tôi cứ làm đứt mãi các mắt thì sẽ rộng thật”. Sau đó là chuyện đôi giầy chật làm đau chân. Ông Giuốc-đanh phàn nàn về đôi giày quá chật thì bị nhân vật phó may lập tức thuyết phục rằng: do Giuốc-đanh tưởng tượng: “Ngài cứ tưởng tượng ra thế”. Song, Giuốc-đanh không hề phân biệt được cảm giác đau chân thật và tưởng tượng khác nhau thế nào.
Đến việc bộ lễ phục, ta không thể không nở những trận cười vì sự học đòi kệch cỡm của nhân vật. Bộ lễ phục của Giuốc-đanh gọi là “lễ phục đẹp nhất triều đình ” lại bị “may hoa ngược mất rồi Gã phó may chống chế bằng cách nói “ngài có bảo là ngài muốn may hoa xuôi đâu” và “những người quỷ phái đều mặc như thế này cả Thế là, Giuốc-đanh hoàn toàn bị khuất phục trước sự láu cá của gã phó may. Giuốc-đanh nhất định không chịu may hoa xuôi lại. Khi nhân vật phát hiện ra gã phó may ăn bớt vải của mình, cất lời trách móc thì phó may đánh trống lảng sang việc thử bộ lễ phục. Vậy là Giuốc-đanh quên mất chuyện bị ăn bớt vải.
Qua hàng loạt các chi tiết về bộ lễ phục, ta thấy lão trưởng giả không chỉ dốt nát, ngờ nghệch, dễ bị lừa bị mà còn là kẻ lố bịch, kệch cỡm trong cách dùng y phục. Hành động mặc lễ phục “đúng thể thức”, theo “nhịp điệu ”, “theo cách thức của nhà quý phái ”, “phô áo mới ”, “đi đi lại lại giữa đám thợ” thật lố bịch, thật đáng cưòi, ta thấy càng lố bịch hơn khi nhân vật “cởi áo, mặc áo, chân bước, miệng nói, tất cả đều theo nhịp của dàn nhạc. Cảnh một gồm 32 lòi thoại giữa Giuốc-đanh và phó may cho người đọc thấy được bộ mặt ngờ nghệch, dốt nát của lão trưởng giả và tay nghề khó hiểu của gã phó may, từ đó, bật ra những tiếng cười sảng khoái.
3. Câu hỏi 3 (SGK, trang 121)
a. Hướng dẫn tìm hiểu
Đọc lại cảnh sau, chú ý đến lời tung hô của thợ phụ và thái độ, sự thay đổi cảm xúc của Giuốc-đanh.
b. Gơi ý trả lời
Sau cảnh Giuốc-đanh mặc lễ phục là cảnh xin tiền, moi tiền của những tay thợ phụ. cảnh này gồm 10 lời thoại. Tác giả đã giễu cợt, châm biếm thói háo danh, ưa phỉnh nịnh của lão trưởng giả. Sau khi mặc lễ phục, Giuốc-đanh hả dạ trở thành kẻ hào phóng “ta thưởng về tiếng “ông lớn ” đây này Những tên thợ phụ ranh ma nắm được tâm lí háo danh của nhân vật đã liên tiếp tung hô bằng các từ “bẩm cụ lớn ”, “đức ông”. Những tiếng sang trọng này được phát ra đúng lúc lão trưỏng giả mặc lễ phục và ảo tưởng với cảm giác quý phái nên không tiếc tiền thưởng. Mặc dù, nhân vật đã nhận ra “của đáng tội nếu nó tôn ta lên bậc tướng công, thì nó sẽ được cả núi tiền mất”, nhưng vì sự háo danh với mộng quý phái đã làm lão trưởng giả thấy hả hê, vinh dự đến mức không tiếc tiền.
Cảnh đám thợ phụ tôn vinh lão trưởng giả từ “ông lớn ” lên “cụ lớn ” rồi “đức ông” và hành động đáp tiền thưởng cho trò phỉnh nịnh đó đã làm nổ ra những trận cười châm biếm giòn giã. Mô-li-e đã châm biếm, đả kích thói hợm hĩnh, háo danh, ưa phỉnh nịnh, thích được tâng bốc của bọn trưởng giả lỗi thời, ngu dốt.
4. Câu hỏi 4 (SGK, trang 121)
a. Hướng dẫn tìm hiểu
Để trả lời câu hỏi này, cần có một sự tổng hợp kiến thức của toàn bài. Chú ý đến các tình tiết, các yếu tố gây cưòi trong cảnh trước và cảnh sau, từ đó khái quát chung về các tình tiết, các yếu tố này.
b. Gợi ý trả lời
Hài kịch “Trưởng giả học làm sang ” là một trong những tác phẩm độc đáo của Mô-li-e. Tác giả đã xây dựng hai cảnh giàu kịch tính, càng về sau kịch tính càng phát triển cao. Tiếng cười được tạo ra từ các tình tiết gây cười, từ cái nghịch lí của cuộc sống, của tính cách nhân vật. Ở lớp kịch này, Mô-li-e đã xây dựng nhân vật hài kịch sống động khi nhà văn tạo ra mâu thuẫn giữa ước muốn và thực tại, sự mất cân xứng giữa bên trong và bên ngoài, giữa nội dung và hình thức. Giuốc-đanh là tên trưởng giả lắm tiền muốn học đòi làm sang, muốn trỏ nên quý phái, sang trọng, nhưng thực chất, hắn là một kẻ ngu dốt, ngờ nghệch nên ước muốn của hắn được thực hiện trong một chuỗi hành động kệch cốm, lố lăng.
Sau đó, tác giả đã đưa ra một loạt tình tiết gây cười từ đôi bít tất chật bị đứt mắt đến đôi giày quá nhỏ làm đau chân, và tính kịch cao nhất là ở bộ lễ phục sang trọng nhất triều đình bị may hoa ngược, nhưng Giuốc- đanh nhất định không chịu may lại hoa xuôi… Qua những tình tiết đó, Giuôc-đanh hiện ra chỉ là một con rối, một thằng hề gây ra những trận cười hả hê cho khán giả.
III. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Để bổ sung thêm kiến thức cho bài học, học sinh có thể tham khảo bài viết dưới đây về Mô-li-e và hài kịch. Cuộc đời Mô-li-e là cuộc đời chiến đấu của một nghệ sĩ dũng cảm. Ông luôn luôn đứng về phía nhân dân chống lại những lực lượng phản động như nhà thờ, quý tộc, tầng lớp tư sản lạc hậu chỉ muốn kìm hãm xã hội trong ngu dốt, nô lệ. Mô-li-e chiếm một vị trí lớn trong lịch sử văn học Pháp. Ông là cha đẻ của hài kịch Pháp, ông đưa hài kịch vui nhộn ngoại lai kiểu hài kịch Ý thế kỷ XVI lên một nền hài kịch mang tính tư tưởng sâu sắc, dựa trên truyền thống dấn tộc. Kịch Mô-li-e thấm nhuần tư tưởng tiến bộ lúc bấy giờ (…).
Mô-li-e phản ánh những vấn đề xã hội lớn của thế kỉ ông. Ông là một nhà văn gắn chặt với thời đại mình và biểu hiện thời đại ấy bằng nghệ thuật sân khấu, ông phê phán thứ văn hoá cầu kì của quý tộc, những lề thói sống giả dối, hèn hạ của bọn quý tộc lớn nhỏ nơi cung đình; ông công kích chính sách ngu dân của nhà thờ. Ông chế giễu những đầu óc hẹp hòi gia trưởng, lạc hậu, bảo thủ, không chịu tiếp thu những tư tưởng tiến bộ của khoa học xã hội. Hài kịch của Mô-li-e mang tính hiện thực sâu sắc; nó linh hoạt, sôi nổi, là bức tranh rộng lớn của cung đình và thành thị lúc bấy giờ. Nhân vật của ông có những nét chung của thời đại, đồng thời, có những nét cá thể đậm sắc. Tài năng diễn viên Mô-li-e làm cho sân khấu Pa-ri sôi động với một nghệ thuật hài hước linh hoạt. Mô-li-e là một người hề vĩ đại. Cái cưòi của Mô-li-e có đủ cung bậc: vui nhộn, dí dỏm, chế giễu, chua chát, cay độc. Ông sáng tạo cái cười có tính bi kịch, mang ý nghĩa xã hội lớn (…).
