Bài soạn "Nghĩa tường mình và hàm ý (tiếp theo)" số 4
I. Điều kiện sử dụng hàm ý:
Câu 1 - Trang 90 SGK ngữ văn 9 tập 2: Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
Trả lời
Hàm ý: Đây là bữa ăn cuối cùng của con ở nhà vì mẹ đã bán con.
* Cái Tí không hiểu được hàm ý đó
- Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
* Chị Dậu không nói thẳng để tránh điều đau xót trong lòng chị vì phải dứt ruột bán đứa con gái của mình.
Câu 2 - Trang 91 SGK ngữ văn 9 tập 2:
Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Trả lời
Hàm ý ở câu thứ hai rõ hơn.
II. Luyện tập:
Giải câu 1 – Luyện tập - Trang 91 SGK ngữ văn 9 tập 2: Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a)
– Anh nói nữa đi.
– Ông giục.
– Báo cáo hết!
– Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ.
– Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
b)
– […] Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
– Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
– Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu! Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
– Ôi dào! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có!
(Lỗ Tấn, Cố hương)
c)
Thoắt trông nàng đã chào thưa: “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây! Đàn bà dễ có mấy tay,Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!Dễ dàng là thói hồng nhan,Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu, Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Trả lời
a. Người nói là anh thanh niên, người nghe là ông hoạ sĩ và cô gái.
- Hàm ý: Mời bác và cô vào nhà uống nước
- 2 người nghe đều hiểu hàm ý đó
b. Người nói là anh Tấn, người nghe là chị hàng đậu (ngày trước).
- Hàm ý: Chúng tôi không thể cho được.
- Người nghe hiểu hàm ý đó
c. Người nói là Thuý Kiều, người nghe là Hoạn Thư
- Hàm ý:
- Quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước “Hoa Nô” này ư?
- Hãy chuẩn bị sự nhận báo oán thích ứng- Hoạn Thư hiểu hàm ý đó
Giải câu 2 – Luyện tập - Trang 92 SGK ngữ văn 9 tập 2: Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
– Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái!
– Nó cũng lại nói trổng.Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
– Cháu phải gọi “ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
– Cơm sôi rồi, nhão bây giờ! Anh Sáu vẫn ngồi im […].
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Trả lời
- Hàm ý của câu nói: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
- Em bé dùng hàm ý vì trước đó đã nói thẳng mà không có hiệu quả, và vì vậy bực mình. Vả lại lần thứ 2 có thêm yếu tố thời gian bức bách.
- Việc sử dụng hàm ý không thành công
Câu 3 – Luyện tập - Trang 92 SGK ngữ văn 9 tập 2: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.A: Mai về quê với mình đi!B: /…/A: Đành vậy.
Trả lời
Có thể nêu việc phải làm vào ngày mai nên không thể đi được (Bận ôn thi, Phải đi thăm người ốm...)
Câu 4 – Luyện tập - Trang 92 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
(Lỗ Tấn, Cố hương)
Trả lời
Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
Câu 5 – Luyện tập - Trang 93 SGK ngữ văn 9 tập 2: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Trả lời
Những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé và những người ở trên mây và sóng (bài “Mây và sóng”):
* Câu có hàm ý mời mọc:
- Bọn tớ chơi từ khi...
- Bọn tớ chơi với....
- Bọn tớ ca hát ....
- Bọn tớ ngao du ...
* Có thể viết tiếp vào các câu này một câu có ý mời mọc rõ hơn, ví dụ: “Có muốn đi chơi với bọn tớ không?”
* Câu có hàm ý từ chối:
- Mẹ mình đang đợi ở nhà.
- Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?
