Bài soạn "Mạch lạc trong văn bản" số 6
A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
Văn bản cần phải mạch lạc.
Một văn bản có tính mạch lạc là văn bản:
Các phần, các đoạn, các câu trong văn bản đều nói về một đề tài, biểu hiện một chủ đề chung xuyên suốt.
Các phần, các đoạn, các câu trong văn bản được tiếp nối theo một trình tự rõ ràng, hợp lí, trước sau hô ứng nhau nhằm làm cho chủ đề liền mạch và gợi được nhiều hứng thú cho người đọc (người nghe).
B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
Câu 1 (Trang 32 – SGK) Hãy tìm hiểu tính mạch lạc của:
a. Văn bản Mẹ tôi (Et-môn-đô đơ A-mi-xi).b. Một trong hai văn bản sau:
(1) Lão nông dân và các con
Hãy lao động cần cù gắng sức,
Ấy chân lưng sung túc nhất đời.
Phú nông gần đất xa trời
Họp riêng con lại ngỏ lời thiết tha
Rằng: "Ruộng đất ông cha để lại
Các con đừng khờ dại bán đi
Kho vàng chôn dưới đất kia
Cha không biết chỗ.
Kiên trì gắng công
Tìm khắc thấy, cuối cùng sẽ thắng
Xốc ruộng lên tháng tám sau mùa
Tay cày, tay cuốc, tay bừa,
Xới qua xới lại chẳng chừa chỗ không"
Bố chết. Các con cùng gắng gổ
Lật tung đồng đây đó khắp nơi.
Kỹ càng công việc xong xuôi,
Cuối năm lúa tốt bời bời bội thu.
Vàng với bạc giấu mô chẳng thấy,
Rõ ràng ông bố ấy khôn ngoan:
Trước khi từ giã trần gian,
Lấy câu "lao động là vàng" dạy con.
(2) Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng - những màu vàng rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những đêm sương sa thì bóng tối đã hơi cứng và sáng ngày ra trông thấy màu trời có vàng hơn mọi khi. Lúa chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn, lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm, không trông thấy cuống, như những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng sẫm. Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi. Buồng chuối quả chín vàng đốm. Nắng vườn chuối đương có gió lẫn với lá vàng, như những vạt áo nắng, đuôi áo nắng, vẫy vẫy. Bụi mía vàng xọng, từng đốt ngần phấn trắng. Dưới sân, rơm và thóc vàng giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng mới. Tất cả đượm một màu trù phú, đầm ấm lạ lùng. Không có cảm giác héo tàn, hanh hao lúc sắp bước vào mùa đông.
(Tô Hoài, Sổ tay viết văn, nxb. Tác Phẩm Mới, VN, 1977, tr. 95-96)
Bài làm:
a. Văn bản “Mẹ tôi” của A-mi-xi.
Đầu tiên là lời giới thiệu của nhân vật “tôi” nói rõ lí do vì sao bố viết thư cho mình.
Phần tiếp theo là nội dung của bức thư, gồm có những phần sau:
Người cha nhắc đến lỗi của đứa con và nỗi buồn của bố trước thái độ hỗn láo của En-ri-cô đối với mẹ.
Người bố khéo léo nhắc lại những ngày tháng mẹ lo lắng, chăm sóc cho En-ri-cô. Nói về sự hi sinh và vai trò to lớn của người mẹ để đứa con cảm nhận sâu sắc hơn lỗi lầm của mình
Bố giả định ngày mẹ mất và sự vô ích của nỗi hối hận muộn màng.
Bài văn kết thúc bằng những lời nói rất kiên quyết của người cha khi căn dặn và nhắc nhở đứa con mình.
b. (1) Lão nông dân và các con
Chủ đề của văn bản là: “Lao động là vàng”, nói về sức lao động của con người. Chủ đề đó được thể hiện qua các câu, đoạn thơ thế hiện theo một trình tự hợp lí, lôgíc, giúp cho chủ đề của văn bản được liên tục và thông suốt, thể hiện như sau:
Hai câu đầu: Giới thiệu chủ đề của câu chuyện, giá trị của lao động
Mười câu tiếp: Lời căn dặn của người cha.
Phần còn lại: Con làm theo lời cha dạy nên đã có kết quả tốt đẹp
(2) Đoạn văn của nhà văn Tô Hoài
Chủ đề xuyên thấm toàn đoạn văn là sắc vàng trù phú, đầm ấm giữa ngày mùa của làng quê trong mùa đông. Các câu trong đoạn văn được trình bày hợp lí, thống nhất, ý chủ đạo làm cho mạch văn liên tục thông suốt và hấp dẫn người đọc.
Điều đó thể hiện rõ:
Câu đầu giới thiệu bao khái quát sắc vàng, giữa thời gian “mùa đông” và trong không gian “làng quê”.
12 câu tiếp theo những biểu hiện phong phú của sắc vàng: màu trời vàng, lúa vàng, quả chín vàng, lá vàng, rơm vàng, mái nhà vàng, con gà con chó “cũng vàng mượt”, một “dòng chảy của sắc vàng” bao trùm lên cảnh vật.
Hai câu cuối nhận xét và cảm xúc về sắc vàng đó.
Câu 2 (Trang 34 – SGK) Trong truyện Cuộc chia tay của những con búp bê, tác giả không kể lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của bố mẹ Thành, Thuỷ? Như vậy có làm cho truyện thiếu mạch lạc không?
Bài làm:
Trong Cuộc chia tay của những con búp bê tác giả nói nhiều vào lý do chia tay. Ý chủ đạo của tác phẩm là cuộc chia tay của hai anh em và những con búp bê. Thêm vào nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của người lớn mạch truyện sẽ bị phân tán, làm giảm đi sự thống nhất chủ đề, khiến văn bản thiếu mạch lạc.
Nội dung chính
Mạch lạc trong văn bản được hiểu: có cái gì giống như mạch máu làm cho các phần của văn bản thống nhất với nhau.
Một văn bản có tính mạch lạc là văn bản:
Các phần, các đoạn, các câu trong văn bản đều nói về một đề tài, biểu hiện một chủ đề chung xuyên suốt.
Các phần, các đoạn, các câu trong văn bản được tiếp nối theo một trình tự rõ ràng, hợp lí, trước sau hô ứng nhau nhằm làm cho chủ đề liền mạch và gợi được nhiều hứng thú cho người đọc (người nghe).
VD cho một đoạn văn mạch lạc:
Tình mẫu tử là một trong những tình cảm thiêng liêng nhất mà tạo hóa mang đến cho con người. Mẹ luôn là người có ảnh hưởng nhất đối với mỗi người tù khi sinh ra cho đến khi trưởng thành. Đó là người đã chăm bẵm cho em miếng ăn giấc ngủ ngay từ khi còn tấm bé, là người đã không quản ngại bao đêm dài thức trắng để chăm sóc cho em. Bởi vậy, tình cảm dành cho mẹ luôn luôn chực chờ trong trái tim mỗi người.
