Bài soạn "Lục Vân Tiên gặp nạn" số 3
I. Tác giả
- Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888), tục gọi là Đồ Chiểu.
- Quê cha ở Thừa Thiên – Huế, ông được sinh tại quê mẹ ở Gia Định.
- Cuộc đời Nguyễn Ðình Chiểu gặp nhiều khổ đau, bất hạnh
- Không khuất phục trước số phận oan nghiệt, Nguyễn Đình Chiểu đã ngẩng cao đầu sống một cuộc sống có ích.
2. Sự nghiệp văn chương
- Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ lớn của dân tộc. Ông đã để lại nhiều áng văn chương có giá trị.
II. Tác phẩm
1. Tìm hiểu chung
a. Vị trí đoạn trích
Đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn” là phần thứ hai của truyện “Lục Vân Tiên”. Truyện kể về Vân Tiên và Tiểu đồng bị Trịnh Hâm hãm hại do lòng đố kị và ghen ghét tài năng của Vân Tiên.
b. Bố cục: 2 phần
- Phần 1: 8 câu đầu: Tội ác của Trịnh Hâm.
- Phần 2: Các câu còn lại: Việc làm nhân đức và nhân cách cao cả của ông ngư.
c. Nội dung
Đoạn thơ nói lên sự đối lập giữa thiện và ác, giữa nhân cách cao cả và những toan tính thấp hèn, đồng thời thể hiện thái độ quý trọng và niềm tin của tác giả đối với nhân dân lao động.
2. Tìm hiểu chi tiết
a. Tội ác của Trịnh Hâm
- Hoàn cảnh của Lục Vân Tiên: tiền hết, mù lòa, bơ vơ nơi đất khách.
- Trịnh Hâm mưu hại Vân Tiên dưới lớp vỏ “giúp đỡ”.
- Nguyên nhân: tính đố kị, ganh ghét tài năng, lo cho con đường tiến thân của mình ngay từ khi mới gặp Vân Tiên.
- Thái độ của Trịnh Hâm: so đo, tính toán, lo âu khi kết bạn với Vân Tiên, người được đánh giá là tài cao.
- Dù biết Vân Tiên bị mù nhưng Trịnh Hâm vẫn ra tay hãm hại, chứng tỏ sự độc ác dường như đã ngấm vào máu thịt, trở thành bản chất con người hắn.
=> Trịnh Hâm: độc ác, bất nhân, bất nghĩa.
b. Việc làm nhân đức của Ngư Ông
- Vân Tiên được Giao Long “dìu đỡ” và gặp được gia đình nhà Ngư Ông cứu sống.
- Hành động: cả nhà nhốn nháo, hối hả lo chạy chữa để cứu sống Vân Tiên, mỗi người mỗi việc. Đó chính là tình cảm chân thành của gia đình Ngư Ông đối với người bị nạn.
- Khi biết được tình cảnh của Vân Tiên:
+ Ông Ngư sẵn sàng cưu mang chàng.
+ Khi cứu mạng không cần đền đáp.
- Tấm lòng bao dung, vị tha, hào hiệp của ông Ngư đối lập với tính ích kỉ, nhỏ nhen, độc ác của Trịnh Hâm.
- Cuộc sống của gia đình Ngư Ông: cuộc sống không danh lợi “rày doi mai vịnh vui vầy”, tránh xa những tính toan nhỏ nhen, ích kỉ.
=> Tác giả gửi gắm khát vọng, niềm tin vào cái thiện của người dân lao động. Lên án cái xấu, cái ác đang lấp sau những mũ cao, áo dài của bọn người có địa vị cao sang.
c. Giá trị nội dung
* Giá trị hiện thực: Vạch trần cái ác, cái xấu trong xã hội. Chửi thói gian ác, bất công, chửi những kẻ tráo trở, bội bạc, phản phúc như cha con Võ Công, chửi những kẻ bất nghĩa, bất nhân như Trịnh Hâm, Bùi Kiệm, chửi bọn người làm ăn bất lương chuyên nghề lừa bịp, bóp nặn nhân dân (bọn thầy bói, thầy pháp, bọn lang băm).* Giá trị nhân đạo:
Đề cao đạo lý làm người:
- Xem trọng tình nghĩa giữa con người với con người trong xã hội: tình cha con, mẹ con, nghĩa vợ chồng, tình bè bạn, tình yêu thương cưu mang những người gặp cơn hoạn nạn.
- Đề cao tinh thần nghĩa hiệp, sẵn sàng cứu khổ phò nguy.
- Thể hiện khát vọng của nhân dân hướng tới lẽ công bằng và những điều tốt đẹp trong cuộc đời (kết thúc có hậu của truyện; thiện thắng ác, chính nghĩa thắng gian tà).
- "Lục Vân Tiên là một tiếng chửi, một lời ca, một ước mơ" – Hoài Thanh.b. Giá trị nghệ thuật
- Lục Vân Tiên là một truyện thơ Nôm mang tính chất là một truyện kể dân gian: chú ý đến cốt truyện, còn nhân vật chủ yếu thể hiện bằng hành động hơn là miêu tả nội tâm. Nhân vật của Nguyễn Đình Chiểu còn là hoá thân cho lý tưởng hoặc thái độ yêu ghét của ông.
- Truyện mang màu sắc Nam Bộ cả về tính cách con người, cả về ngôn ngữ địa phương.
Câu 1 - Trang 121 SGK ngữ văn 9 tập 1: Tìm chủ đề của đoạn trích.
Trả lời
Chủ đề của đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn”: thể hiện niềm tin vào những điều tốt đẹp ở đời.
Câu 2 - Trang 121 SGK ngữ văn 9 tập 1: Hãy phân tích tâm địa độc ác của Trịnh Hâm qua hành động hãm hại bạn mình là Lục Vân Tiên. Em có nhận xét gì về giá trị nghệ thuật của đoạn thơ tự sự này?
Trả lời:
Tâm địa độc ác của Trịnh Hâm: - Đang tâm hãm hại một con người tội nghiệp trong cơn hoạn nạn.- Phản bội lại bạn bè, phản bội lại lời hứa của chính mình.* Đây là một đoạn thơ đặc sắc. Chỉ tám dòng thơ, tác giả đã sắp xếp các tình tiết một cách hợp lí, thể hiện diễn biến hành động rất mau lẹ, có tính toán và rất độc ác của Trịnh Hâm.
Câu 3 - Trang 121 SGK ngữ văn 9 tập 1: Đối lập giữa cái ác, cái thiện được biểu hiện như thế nào qua đoạn trích?
(Gợi ý phân tích:– Cảnh ông Ngư và gia đình cứu vớt Vân Tiên.– Lời nói của ông Ngư với chàng.– Cuộc sống lao động của ông Ngư.)Đoạn thơ nói lên thái độ, tình cảm của tác giả đối với nhân dân lao động như thế nào?
Trả lời:
Đối lập với cái ác, cái thiện trong đoạn trích được thể hiện rất rõ nét qua nhiều phương diện:- Đó là việc ông Ngư và cả gia đình đã cứu sống Vân Tiên hết sức tận tình, chu đáo. - Hai câu thơ: "Hối con vầy lửa một giờ/ Ông hơ bụng dạ, mụ hơ mặt mày" đã ẩn chứa bao ân tình của cả một gia đình vợ chồng, con cái đối với người gặp nạn.- Sẵn sàng cưu mang người hoạn nạn, chân thành ngỏ ý mời Vân Tiên ở lại cùng sớm hôm chia sẻ cuộc sống đạm bạc nhưng đầm ấm tình người.- Làm ơn mà không hề trông chờ sự báo đáp. * Bằng đoạn thơ trên, tác giả gửi gắm khát vọng và niềm tin vào cái thiện, vào bản chất tốt đẹp của con người lao động bình thường. Đó là quan điểm nhân dân tiến bộ của Nguyễn Đình Chiểu.
Câu 4 - Trang 121 SGK ngữ văn 9 tập 1: Hãy chọn những câu mà em cho là hay nhất trong đoạn thơ rồi trình bày những cảm nhận của em về cảm xúc của tác giả và ngôn ngữ miêu tả, biểu cảm trong những câu thơ ấy.
Trả lời
Trong đoạn trích “Lục Vân Tiên gặp nạn”, ta thấy có rất nhiều câu thơ thể hiện thái độ trân trọng cuộc sống bình dị, tự do, thanh thản của Nguyễn Đình Chiểu: “Thuyền nan một chiếc ở đời/ Tắm mưa trải gió trong vời Hoàng Giang”.
Đó là một cuộc sống phóng khoáng giữa đất trời cao rộng, hòa hợp với thiên nhiên, thảnh thơi giữa sông nước gió trăng.
Đó cũng là một cuộc sống tự do, tự tại, nhờ cậy vào đôi tay của chính mình.
Luyện tập
Câu hỏi – Trang 121 SGK ngữ văn 9 tập 1: Trong Truyện Lục Vân Tiên còn có những nhân vật nào có thể xếp vào cùng một loại với ông Ngư ở đoạn trích này? Họ có những đặc điểm chung gì? Tác giả muốn gửi gắm ý tưởng nào thông qua các nhân vật đó.
Trả lời:
- Trong truyện “Lục Vân Tiên” còn có những nhân vật có thể xếp vào cùng một loại với ông Ngư ở đoạn trích này như ông Quán, ông Tiều, chú tiểu đồng, lão bà dệt vải trong rừng… - Họ đều là những người giàu lòng nhân ái, vị tha, trọng nghĩa khinh tài. - Đó là những người lao động nghèo khổ, nhưng lại là người có lối sống và quan niệm sống rất thanh cao.
