Bài soạn "Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh" số 5

I. ĐỀ VĂN THUYẾT MINH

1. Đề văn thuyết minh nêu lên đối tượng thuyết minh. Đối tượng thuyết minh bao gồm: con người, đồ vật, di tích, con vật, thực vật, món ăn, đồ chơi, lễ tết.

Đề văn không yêu cầu kể chuyện, miêu tả, biểu cảm mà là yêu cầu giới thiệu, thuyết minh, giải thích cho đề bài.

2. Cách làm bài văn thuyết minh.

Đọc bài văn sau:

XE ĐẠP

Có một thời xe đạp là phương tiện giao thông cá nhân chủ yếu của người Việt Nam. Xe đạp là phương tiện giao thông giản tiện chuyển động nhờ sức người.

Xe đạp do nhiều bộ phận tạo thành, chủ yếu là hệ thống truyền động, hệ thống điều khiển và hệ thống chuyên chở. Hệ thống truyền động gồm khung xe, bàn đạp, trục giữa, ổ bi giữa, dây xích, ổ đĩa, ổ líp, hai trục, ổ bi và hai bánh trước sau. Người đi xe đạp ngồi lên xe, chân đạp bàn đạp làm trục xe chuyển động, đĩa chuyển động kéo dây xích làm chuyển động ổ líp và bánh sau, tạo lực đẩy cho xe tiến về phía trước. Đĩa răng cưa có đường kính lớn hơn đường kính ổ líp, số răng cưa của nó nhiều gấp hơn hai lần số răng cưa của ổ líp. Khi đĩa chuyển động một vòng thì ổ líp chuyển động hơn hai vòng, ô líp chuyển động làm bánh xe chuyển động theo. Đường kính bánh xe thường là 650mm hay 700mm, gấp 10 lần đường kính ổ líp, như vậy ổ líp quay một vòng thì bánh xe đã lăn được một quãng dài.Ổ líp quay nhanh sẽ làm xe chạy nhanh về phía trước. Lúc đầu bánh xe làm bằng gỗ, khi chạy xe xóc rất dữ. Ngày nay người ta làm bánh xe bằng cao su, lốp ở ngoài, săm ở trong, bơm hơi thật căng, có lực đàn hồi, xe chạy ít xóc hẳn.

Hệ thống điều khiển gồm ghi đông có hai tay cầm xoay được qua cổ xe có ổ bi nhằm lái cho bánh xe trước đi theo phương hướng mong muốn. Hai cái phanh lắp hai đầu tay cầm điều khiển cho tốc độ xe khi đang chạy nhanh có thể chậm lại. Hai tay cầm ở ghi đông vừa là tay lái, vừa là chỗ nắm để giữ cho người đi xe ngồi vững trên xe. Bộ phanh gồm tay phanh, dây phanh truyền sức ép xuống càng phanh làm cho má phanh ép vào hai bên vành xe tạo thành lực ma sát làm giảm tốc độ chuyển động của bánh xe và xe chạy chậm lại hoặc đứng hẳn lại khi cần thiết. Nhờ bộ phanh mà người đi xe có thế dừng xe theo ý muốn.

Hệ thống chuyên chở gồm yên xe và đàn đèo hàng hoặc giỏ đựng. Yên xe lắp ở trên khung xe là chỗ ngồi của người đi xe. Dàn đèo hàng lắp ở phía sau yên, dựa trên trục bánh xe sau, có thể chở được khá nhiều hàng. Có khi người ta lại lắp bộ phận chở hàng ở phía trước, dựa trên trục bánh xe trước.

Ngoài các bộ phận chính như trên, xe đạp còn có cái chắn xích và hai chắn bùn lắp trên bánh sau và bánh trước, có đèn xe lấy nguồn điện từ đi-na-mô lắp ở trước càng xe, và đèn tín hiệu lắp ở phía sau, có thể có chuông lắp gần chỗ tay cầm.

Xe đạp là phương tiện giao thông rất tiện lợi trong cự li ngắn như trong làng, trong thành phố nhỏ. Xe đạp chuyển động không gây ô nhiễm. Đi xe đạp là một cách vận động cơ thể như một hoạt động thể thao.

Hiện nay xe máy quá nhiều, có cơ lấn lướt xe đạp, vừa gây ách tắc giao thông vừa gây ô nhiễm môi trường. Trong tương lai khi phương tiện giao thông công cộng phát triển, xe đạp vẫn là phương tiện giao thông cá nhân không thể thiếu, vừa sạch sẽ vừa tiện lợi.

(Bài làm của học sinh)

3. Đề thuyết minh khác đề miêu tả. Đề miêu tả thì phải miêu tả chiếc xe đạp cụ thể của ai? Ví dụ chiếc xe đạp của em, của bạn em, xe có màu gì, xe nam hay nữ, nội hay ngoại. Còn đề thuyết minh, thì nói rõ xe đạp như là một phương tiện giao thông phổ biến. Cần trình bày cấu tạo, tác dụng của nó, chứ không cần phải tập trung vào màu sắc, trang trí, nhãn hiệu, đời cũ, đời mới.

II. BỐ CỤC BÀI VĂN THUYẾT MINH

a) Mở bài: Giới thiệu xe đạp là một phương tiện giao thông phổ biến.

b) Thân bài: Cấu tạo của xe đạp và nguyên tắc hoạt động của nó: hệ thống truyền động, hệ thống điều khiển và hệ thống chuyên chở.

c) Kết bài: Vị trí của xe đạp trong đời sống của người Việt Nam hiện nay và trong tương lai.

Để trình bày cấu tạo của xe đạp thì phải dùng phương pháp phân tích chia sự vật ra thành các bộ phận tạo thành để lần lượt giới thiệu. Bài viết ở đây đã chia chiếc xe đạp ra làm ba bộ phận: hệ thống truyền động, hệ thống điều khiển và hệ thống chuyên chở. Nếu giới thiệu trình bày theo lối liệt kê từ khung xe, bánh xe, càng xe, xích, líp, đĩa, bàn đạp... thì không nói được cơ chế hoạt động của xe đạp.

Nhìn chung bài làm đã giới thiệu, cung cấp những hiểu biết khách quan, khoa học dễ hiểu về đối tượng cần thuyết minh là chiếc xe đạp.

• Ghi nhớ:

- Để làm bài văn thuyết minh, trước hết phải nhận thức rõ yêu cầu của bài làm là cung cấp tri thức, khách quan, khoa học về đối tượng thuyết minh.

- Người làm bài phải quan sát, tìm hiểu kĩ lưỡng, chính xác đối tượng cần thuyết minh, tìm cách trình bày theo thứ tự thích hợp sao cho người đọc dễ hiểu.

- Sử dụng ngôn ngữ chính xác, diễn đạt rõ ràng, mạch lạc.

III. LUYỆN TẬP

Lập ý và dàn ý cho đề văn thuyết minh Chiếc nón lá Việt Nam.

THAM KHẢO DÀN Ý SAU

a) Mở bài: Nêu một định nghĩa về chiếc nón lá Việt Nam.

b) Thân bài:

- Hình dáng của nón như thế nào? Nón được làm bằng nguyên liệu gì? Cách làm nón ra sao? Nón thường được sản xuất ở đâu? Vùng nào nổi tiếng về nghề làm nón?

- Nón có tác dụng như thế nào trong cuộc sống của người Việt Nam?

- Có thể dùng nón làm quà tặng nhau được không?

- Em có nghĩ rằng nón đã trở thành một biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam không?

c) Kết bài:

- Cảm nghĩ về chiếc nón lá Việt Nam.

- Trong cuộc sống hiện tại, liệu chiếc nón còn có được vị trí, vai trò như trước nữa không, khi người ta có nhiều đồ dùng đội đầu khác?