Bài soạn "Cụm danh từ" số 4

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Cụm danh từ là gì?

1.1. Các từ ngữ được in đậm trong câu sau bổ sung nghĩa cho những từ nào?Ngày xưa, có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển.

(Ông lão đánh cá và con cá vàng)

Trả lời:

Các từ in đậm này cụ thể hoá ý nghĩa cho danh từ trung tâm đứng trước hoặc sau nó.
Cụ thể: Ngày xưa; hai vợ chồng ông lão đánh cá; một túp lều nát trên bờ biển là các cụm danh từ.

1.2. So sánh các cách nói sau đây rồi rút ra nhận xét về ý nghĩa của các cụm danh từ so với nghĩa của một danh từ:

túp lều / một túp lều;
một túp lều / một túp lều nát;
một túp lều nát / một túp lều nát trên bờ biển.
Trả lời:

Một túp lều cụ thể hơn so với túp lều ==> vì có số lượng rõ ràng
Một túp lều nát rõ nghĩa hơn so với một túp lều ==> vì thể hiện được tình trạng của túp lều;
Một túp lều nát trên bờ biển cụ thể hơn so với một túp lều nát ==> vì xác định được địa điểm của túp lều.
Nhận xét: Như vậy các cụm danh từ có ý nghĩa đầy đủ hơn. Từ một danh từ, người ta thêm vào các từ ngữ phụ thuộc đứng trước và sau nó để mở rộng ý nghĩa.1.3. Tìm một cụm danh từ. Đặt câu với cụm danh từ ấy rồi rút ra nhận xét về hoạt động trong câu của cụm danh từ so với một danh từ.Trả lời:

Ví dụ: Ta có danh từ “chiếc ô”, cụm danh từ “Những chiếc ô màu xanh ấy”
Đặt câu: Những chiếc ô màu xanh ấy rất đẹp.
Cụm danh từ trong câu trên đóng vai trò chủ ngữ của câu.

2. Cấu tạo của cụm danh từ

2.1. Tìm các cụm danh từ trong câu sau:Vua sai ban cho làng ấy ba thúng gạo nếp với ba con trâu đực, ra lệnh phải nuôi làm sao cho ba con trâu ấy đẻ thành chín con, hẹn năm sau phải đem nộp đủ, nếu không thì cả làng phải tội.

(Em bé thông minh)

Trả lời: Các cụm danh từ: làng ấy, ba thúng gạo nếp, ba con trâu đực, ba con trâu ấy, chín con, năm sau, cả làng2.2. Liệt kê những từ ngữ phụ thuộc đứng trước và đứng sau danh từ trong các cụm danh từ trên. Sắp xếp chúng thành loại.2.3. Điền các cụm danh từ tìm được vào mô hình cụm danh từ.

Ghi nhớ

Cụm danh từ là loại tổ hợp từ do danh từ với một số từ ngữ phụ thuộc nó tạo thành. Cụm danh từ có ỷ nghĩa đầy đủ hơn và có cấu tạo phức tạp hơn một mình danh từ, những hoạt động trong câu giống như một danh từ.
Mô hình cụm danh từ:

Trong cụm danh từ: Các phụ ngữ ở phần trước bổ sung cho danh từ ý nghĩa về số và lượng. Các phụ ngữ ở phần sau nêu lên đặc điểm của sự vật mà danh từ biểu thị hoặc xác định vị trí của sự vật ấy trong không gian hay thời gian.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: (Trang 118 - SGK Ngữ văn 6 tập 1) Tìm các cụm danh từ trong những câu sau:a. Vua cha yêu thương Mị Nương hết mực, muốn kén cho con một người chồng thật xứng đáng. (Sơn Tinh, Thuỷ Tinh)b. [...] Gia tài chỉ có một lưỡi búa cha để lại. (Thạch Sanh)c. Đại bàng nguyên là một con yêu tinh ở trên núi có nhiều phép lạ. (Thạch Sanh)

Bài làm:
Cụm danh từ trong các câu trên là:
a. Một người chồng thật xứng đáng
b. Một lưỡi búa của cha để lại
c. Một con yêu tinh ở trên núi có nhiều phép lạ

Câu 3: (Trang 118 - SGK Ngữ văn 6 tập 1) Tìm phụ ngữ thích hợp, điền vào chỗ trống trong các phần trích sau:Thanh sắt được nói đến ở đây là thanh sắt đã mắc vào lưới của Lê Thận, ta có thể dùng phụ từ ấy hoặc các phụ ngữ thanh sắt lúc nãy. Thanh sắt vừa rồi, thanh sắt kì lạ ấy để điền vào chỗ trống. Khi kéo lưới lên, thấy nằng nặng, Lê Thận chắc mẩm được mẻ cá to. Nhưng khi thò tay vào bắt cá, chàng chỉ thấy có một thanh sắt. Chàng vứt luôn thanh sắt …. xuống nước, rồi lại thả lưới ở một chỗ khác.Lần thứ hai cất lưới lên cũng thấy nặng tay, Thận không ngờ thanh sắt … lại chui vào lưới mình. Chàng lại ném nó xuống sông. Lần thứ ba, vẫn thanh sắt …mắc vào lưới.
(Sự tích Hồ Gươm)
Bài làm:
Có thể điền lại như sau:Thanh sắt được nói đến ở đây là thanh sắt đã mắc vào lưới của Lê Thận, ta có thể dùng phụ từ ấy hoặc các phụ ngữ thanh sắt lúc nãy. Thanh sắt vừa rồi, thanh sắt kì lạ ấy để điền vào chỗ trống. Khi kéo lưới lên, thấy nằng nặng, Lê Thận chắc mẩm được mẻ cá to. Nhưng khi thò tay vào bắt cá, chàng chỉ thấy có một thanh sắt. Chàng vứt luôn thanh sắt vừa mắc vào lưới xuống nước, rồi lại thả lưới ở một chỗ khác. Lần thứ hai cất lưới lên cũng thấy nặng tay, Thận không ngờ thanh sắt lúc nãy lại chui vào lưới mình. Chàng lại ném nó xuống sông. Lần thứ ba, vẫn thanh sắt kì lạ ấy mắc vào lưới.

Hãy viết một đoạn văn ngắn (7 – 10 câu) có sử dụng cụm danh từ.
Bài làm:
Bài tham khảo 1:
Bình minh vừa rạng , phương đông ửng hồng .Từ phía xa xa , ông mặt trời mặc bộ xiêm y hoàng bào lộng lẫy từ tư bước lên cao. Trên trời những đám mây màu vàng nhạt lững lờ trôi đi. Những chú gà trống oai phong như những chàng hiệp sĩ dạo lên những khúc kèn hoành tráng : "Ò ó o o",... từ xa vọng lại . Chị gió thướt tha mang những luồng khí mát lạnh đến quê huơng tôi . Ngoài đồng , các bác nông dân đang gặt lúa khung cảnh thật yên bình tuyệt đẹp trong buổi sáng mùa hè trên quê hương tôi. Không khí buổi sáng quê tôi thật tuyệt vời!
=>Cụm danh từ: những chú gà trống, những chàng hiệp sĩ, những khúc kèn, các bác nông dân,..

Bài tham khảo 2:
Dòng sông quê em rất đẹp, thanh bình và êm đềm. Mặt sông uốn lượn như một dải lụa đào vắt ngang qua ngôi làng. Lác đác trên sông là những khóm lục bình lững lờ trôi.Thỉnh thoảng bắt gặp những bông hoa lục bình tim tím theo dòng nước, lặng lẽ lững lờ trôi. Mặt trời đã chiếu những tia nắng gay gắt, mặt sông lấp lánh như được dát muôn ngàn viên pha lê. Ô kìa, những chiếc thuyền đánh cá, chở hàng buôn bán lặng lẽ đậu giữa dòng sông như đang ngẫm nghĩ điều gì đó. Bến cảng đã thưa dần, thấp thoáng đây đó những ngôi nhà cao tầng trong làn sương mờ mờ ảo ảo. Bên kia, nhà cũng ít lại, những vườn cây trái xanh um chạy dài ven bờ sông. Gió lùa qua lá cây xào xạc, tràn xuống mặt nước mát rượi. Đứng trước sông nước mênh mông, em thấy lòng mình nhẹ lân lân làm sao!
=> Cụm danh từ; những bông hoa, những chiếc thuyền, những ngôi nhà cao tầng, những vườn cây,...