Bài soạn "Câu nghi vấn" (tiếp theo) số 3

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

Những chức năng khác

Xét những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi:
Trong đoạn trích a câu: Hồn ở đâu bây giờ? là câu nghi vấn (Bộc lộ cảm xúc, hoài niệm về quá khứ)
Trong đoạn trích b câu: Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? (Đe doạ)
Trong đoạn trích c câu: Có biết không? Lính đâu? Sao bây dám để cho nó chạy xồng xộc vào đây như vậy? Không còn phép tắc gì nữa à? (Đe doạ)
Trong đoạn trích d câu: Cả đoạn trích d là một câu nghi vấn. (khẳng định)
Trong đoạn trích e câu: Con gái tôi vẽ đây ư? Chả lẽ lại đúng là nó, cái con Mèo hay lục lọi ấy! (Bộc lộ sự ngạc nhiên)
Trong những trường hợp trên câu nghi vấn không dùng để hỏi, mà được sử dụng để bộc lộ cảm xúc, đe dọa, khẳng định, ... Trong những trường hợp này, không yêu cầu người đối thoại phải trả lời. Và nếu trong trường hợp không dùng để hỏi, câu nghi vấn có thể kết thúc bằng dấu chấm than, dấu chấm, dấu chấm lửng,... như ở các ví dụ trên.

Câu 1: Trang 22 sgk ngữ văn 8 tập 2
Đoạn những đoạn trích và trả lời câu hỏi.
Bài làm:
Trong đoạn trích a câu nghi vấn là: Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư?
Trong đoạn trích b câu nghi vấn là: Ta say ta mồi đứng uống ánh trăng tan? Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? Để ta chiếm lấy phần riêng bí mật? Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
Trong đoạn trích c câu nghi vấn là:Sao ta không ngắm sự biệt li theo tâm hồn một chiếc lá nhẹ rơi?
Trong đoạn trích d câu nghi vấn là: Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bóng bay?
Tác dụng:
Hầu hết dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc.
Riêng câu nghi vấn trong đoạn trích (a) có thêm sắc thái ngạc nhiên, trong (b) và (d) có sắc thái phủ định, trong (c) có sắc thái cầu khiến.

Câu 2: Trang 23 sgk ngữ văn 8 tập 2
Xét những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Bài làm:
Trong đoạn trích a câu nghi vấn là: Sao cụ lo xa quá thế? Tội gì bây giờ nhịn đói mà tiền để lại? Ăn mãi hết đi thì đến lúc chết lấy gì mà lo liệu?
Trong đoạn trích b câu nghi vấn là: Cả đàn bò giao cho thằng bé không ra người không ra ngợm ấy, chăn dắt làm sao?
Trong đoạn trích c câu nghi vấn là: Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?
Trong đoạn trích d câu nghi vấn là: Thằng bé kia, mày có việc gì? Sao lại đến đây mà khóc?
Những câu này có đặc điểm hình thức là: có dấu hỏi chấm ở cuối câu, có các từ để hỏi như thế, sao, ai, gì.
Những câu nghi vấn đó được dùng để:
Bộc lộ cảm xúc, hoài niệm về quá khứ (a).
Phủ định (b, c).
Khẳng định (d).
Bộc lộ sự ngạc nhiên (e).
Trong những câu trên: Câu nghi vấn "Tội gì bây giờ nhịn đói mà để tiền lại" có thể thay thế bằng một câu khác không phải câu nghi vấn nhưng vẫn có nghĩa tương đương. Như sau: "Bây giờ, lão không thể nhịn đói mà để tiền lại được!"

Câu 3: Trang 24 sgk ngữ văn 8 tập 2
Đặt hai câu nghi vấn không dùng với mục đích để hỏi:
Yêu cầu một người bạn kể lại nội dung của một bộ phim vừa được trình chiếu.
Bộc lộ tình cảm, cảm xúc trước số phận của một nhân vật văn học.
Bài làm:
Yêu cầu một người bạn kể lại nội dung của một bộ phim vừa được trình chiếu: "Đảo địa ngục" có nội dung gì mà nhiều người xem đến vậy Trang nhỉ?
Bộc lộ tình cảm, cảm xúc trước số phận của một nhân vật văn học: Trời ơi, sao số phận lão Hạc lại bi thảm đến vậy?

Câu 4: Trang 24 sgk ngữ văn 8 tập 2
Trong giao tiếp, nhiều khi những câu nghi vấn như "Anh ăn cơm chưa?" "Cậu đọc sách đấy à?", "Em đi đâu đấy?" không nhằm để hỏi. Vậy trong những trường hợp đó, câu nghi vấn dùng để làm gì? Mối quan hệ giữa người nói và người nghe ở đây như thế nào?
Bài làm:
Những câu nghi vấn như "Anh ăn cơm chưa?" "Cậu đọc sách đấy à?", "Em đi đâu đấy?" không nhằm để hỏi. Trong trường hợp này, câu nghi vấn dùng để chào, thể hiện sự quan tâm, làm quen.
Trong những trường hợp trên, quan hệ giữa người nói và người nghe thường là quan hệ xã giao.