Bài soạn "Câu ghép" số 4

I. Kiến thức cần ghi nhớ

1. Câu ghép là câu do hai hoặc nhiều cụm C-V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi cụm C - V này được gọi là một vế câu.

2. Có hai cách nối các vế câu :

- Dùng những từ có tác dụng nối. Cụ thể:

Nối bằng một quan hệ từ;
Nối bằng một cặp quan hệ từ;
Nối bằng một cặp phó từ, đại từ hay chỉ từ thường đi đôi với nhau cặp từ hô ứng.
- Không dùng từ nối: Trong trường hợp này, giữa các vế câu cần có dấu phẩy, dấu chấm phẩy hoặc dấu hai chấm.

II. Đặc điểm của câu ghép

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu nêu ở dưới.

"Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.

Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.

Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học."

(Thanh Tịnh, Tôi đi học)

Câu hỏi

1. Tìm các cụm C-V trong những câu in đậm.

2. Phân tích cấu tạo của những câu có hai hoặc nhiều cụm C - V.

3. Trình bày kết quả phân tích ở hai bước trên vào bảng theo mẫu (trang 112 SGK Ngữ văn 8 tập 1)

4. Dựa vào những kiến thức đã học ở các lớp dưới, hãy cho biết câu nào trong những câu trên là câu đơn, câu nào là câu ghép.

Trả lời

Các cụm C-V có trong đoạn trích trên:

1. Câu có cụm C-V trong những câu in đậm:

"Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp"

2. Cấu tạo của những câu có hai cụm C-V:

+ "Tôi quên thế nào được… giữa bầu trời quang đãng."

+ "Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính… tôi đi học."

3. Trình bày kết quả phân tích ở hai bước trên vào bảng theo mẫu:

Câu có một cụm C-V: "Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp"
Câu có hai hoặc nhiều cụm C-V bao chứa nhau: Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
4. Trong những câu trên câu có 1 cụm C-V là câu đơn, câu có 2 cụm C-V trở lên là câu ghép.

III. Cách nối các vế câu

1. Tìm thêm các câu ghép trong đoạn trích ở mục I.

Trả lời

Những ý tưởng ấy// tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi// không biết ghi. Và ngày nay tôi// cũng không nhớ hết

C1 V1 C2 V2 C3 V3

2. Trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng cách nào ?

Trả lời

C1 - V1 nối với C2 - V2 bằng dấu phẩy

C2 - V2 nối với C3 - V3 bằng từ nối “và”, “vì”.

3. Dựa vào những kiến thức đã học ở các lớp dưới, hãy nêu thêm ví dụ về cách nối các vế câu trong câu ghép.

Trả lời

- Mình đọc hay tôi đọc.

- Tôi đến chơi nhưng anh ấy lại không ở nhà.

- Chúng tôi mua chứ chúng tôi không xin.

- Càng yêu người bao nhiêu, càng yêu người bấy nhiêu.

- Ai làm người ấy chịu.

- Hễ anh ấy đến thì tôi cho anh về.

IV. Luyện tập

1- Trang 113 SGK

Tìm câu ghép trong các đoạn trích dưới đây. Cho biết trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng những cách nào.

a) - Dần buông chị ra, đi con ! Dần ngoan lắm nhỉ !U van Dần, u lạy Dần ! Dần hãy để cho chị đi với u, đừng giữ chị nữa. Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ ! Sáng ngày người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không. Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông lí vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cả Dần nữa đấy.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

b) Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiền cho kì nát vụn mới thôi.

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

c) Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay.

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

d) Một hôm, tôi phàn nàn việc ấy với Binh Tư. Binh Tư là một người láng giềng khác của tôi. Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lão lương thiện quá. Hắn bĩu môi và bảo:

- Lão làm bộ đấy !

(Lão Hạc - Nam Cao)

Trả lời:

a)

- Câu ghép:

+ U van Dần, u lạy Dần! (không dùng từ nối)

+ Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ! (không dùng từ nối)

+ Sáng nay người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không? (không dùng từ nối)

+ Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông lí vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cả Dần đấy.

b)

- Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ, khóc không ra tiếng. (Không dùng từ nối)

- Giá những cổ tục đầy đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết định vồ lấy ngay mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi (có dùng từ nối)

c)

- Tôi im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt đã cay cay. (Không dùng từ nối)

d)

- Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lương thiện quá (có dùng từ nối)

2- Trang 113 SGK

Với mỗi cặp quan hệ từ dưới đây, hãy đặt một câu ghép.

a) vì... nên... (hoặc bởi vì... cho nên...; sở dĩ... là vì...).

b) nếu... thì... (hoặc hễ... thì... giá... thì...).

c) tuy... nhưng... (hoặc mặc dù... nhưng...).

d) không những... mà... (hoặc không chỉ... mà...; chẳng những... mà...).

Trả lời:

a) Vì Lan chăm học nên Lan giành được học bổng đi du học.

b) Nếu mẹ đi vắng thì bố con tôi sẽ phải ăn mì.

c) Tuy sức nó yếu nhưng nó không ngại làm bất cứ việc gì.

d) Không những Lan hát hay mà bạn ấy còn vẽ đẹp.

3- Trang 113 SGK

Chuyển những câu ghép em vừa đặt được thành những câu ghép mới bằng một trong hai cách sau:

a) Bỏ bớt một quan hệ từ.

b) Đảo lại trật tự các vế câu.

Trả lời:

a)

- Lan chăm học nên giành được học bổng đi du học.

- Sức nó yếu nhưng nó không ngại làm bất cứ việc gì.

b)

- Bố con tôi sẽ phải ăn mì nếu mẹ đi vắng.

- Lan giành được học bổng đi du học vì Lan chăm học.

4- Trang 114 SGK

Đặt câu ghép với mỗi cặp từ hô ứng dưới đây:

a) ... vừa ... đã ... (hoặc ... mới ... đã... ;... chưa... đã...)

b) ... đâu ... đấy (hoặc ... nào ... nấy ;... sao ... vậy ...)

c) ... càng ... càng ...

Trả lời:

a) Mẹ nó vừa tới nơi nó đã đòi đi về.

b) Tôi đi đến đâu con Lu đã theo đến đấy.

c) Càng lớn lên nó càng xinh đẹp và giỏi giang.

5- Trang 114 SGK

Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau (trong đoạn văn có sử dụng ít nhất là một câu ghép):

a) Thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông.

b) Tác dụng của việc lập dàn ý trước khi viết bài tập làm văn.

Trả lời:

Học sinh tham khảo một số đoạn văn mẫu sau và áp dụng viết một đoạn văn ngắn khác theo ý mình:

a) Túi ni lông cũng là một trong những vật dụng phổ biến trong đời sống nhưng nó cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường trầm trọng. Túi ni lông tiện dụng nên được nhiều người ưa chuộng sử dụng, nhưng ít ai có ý thức sử dụng một cách hợp lý. Thực chất túi ni lông khó phân hủy, hoặc khi phân hủy sẽ tạo ra lượng khí thải độc nên rất cần tìm ra những giải pháp khắc phục hạn chế này. Chúng ta có thể thay thế túi ni lông bằng việc sử dụng túi vải, túi giấy an toàn, thân thiện với môi trường.

b) Việc viết được một bài văn hay phụ thuộc rất nhiều vào bước lập dàn ý. Thực chất bước lập dàn ý cũng như bản thiết kế xây dựng của các kỹ sư trước khi xây một ngôi nhà. Để bạn đảm bảo độ mạch lạc trong bài, thông tin được sắp xếp một cách hợp lý bạn cần lập dàn ý chi tiết. Trên thực tế rất nhiều bạn viết văn hay nhờ vào việc chuẩn bị kỹ bước lập dàn ý. Trước tiên bạn cần tìm hiểu kỹ đề bài, gạch ra từ khóa chính, sau đó tìm ý. Từ việc có ý chính bạn có thể sắp xếp các ý chính theo thứ tự logic các phần mở bài, thân bài, kết luận. Việc chuẩn bị dàn ý chính là một trong những phương pháp hiệu quả để viết văn hay và hoàn chỉnh.