Bài soạn "Các phương châm hội thoại" (tiết 3) số 4
I. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VỚI TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP
Đọc truyện cười và trả lời câu hỏi
Nhân vật chàng rể không tuân thủ phương châm hội thoại lịch sự bởi vì không phải khi nào gặp ai cũng phải chào hỏi kiểu cách mới được coi là người lịch sự. Khi người khác đang trong tình huống không tiện cho việc trò chuyện thì tốt nhất là không tạo ra cuộc đối thoại giữa hai người để tránh gây phiền toái, khó chịu cho người khác và không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp.
Bài học: Trong giao tiếp cần thực hiện phương châm hội thoại phù hợp với tình huống giao tiếp (Nói khi nào? Nói ở đâu? Nói với ai? Nói để làm gì?).
II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI
Câu 1. Đọc lại những ví dụ đã phân tích về các phương châm hội thoại và cho biết trong những tình huống nào, phương châm hội thoại nào không được tuân thủ
Trong các ví dụ thì chỉ có câu chuyện Người ăn xin tuân thủ phương châm hội thoại lịch sự, còn các ví dụ khác đều không tuân thủ phương châm hội thoại:
+ Lợn cưới, áo mới: không tuân thủ phương châm về lượng
+ Quả bí khổng lồ: không tuân thủ phương châm về chất
Câu 2. Đọc đoạn đối thoại và trả lời câu hỏi
- Câu trả lời của Ba không đáp ứng được mong muốn của An.
- Phương châm hội thoại về lượng không được tuân thủ. Vì câu trả lời mà An muốn biết là cụ thể năm nào chứ không phải là khoảng thời gian chung chung mà Ba đưa ra
- Người nói không tuân thủ phương châm hội thoại vì lượng bởi có thể câu hỏi của An đưa ra Ba không trả lời được do đó nên Ba lựa chọn cách trả lời chung chung. Tuy không cụ thể nhưng ít ra nó đúng và không vi phạm phương châm về chất. Trong trường hợp Ba tuy không biết nhưng vẫn đưa ra thông tin không xác thực thì nếu trả lời sai, sẽ kéo theo sự vi phạm phương châm về chất.
Câu 3. Khi bác sĩ nói với người bệnh mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của người đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ. Tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó có thể không được tuân thủ.
Phương châm hội thoại về chất không được tuân thủ. Bởi vì có thể người bác sĩ không muốn nói thật về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân để tránh tâm lí hoang mang, sợ hãi và bỏ cuộc cho người bệnh. Tuy là nói dối nhưng điều này có thể khiến bệnh nhân an tâm chữa bệnh mà không vì quá suy sụp tinh thần mà ảnh hưởng tới phác đồ điều trị.
Một số tình huống khác mà phương châm về chất không được tuân thủ: trong thời kì chiến tranh gian khổ, ông cha ta vẫn xem “cái chết nhẹ tựa hồng mao” để không nhụt chí,…
Câu 4. Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng không? Phải hiểu ý nghĩa câu nói này như thế nào?
Khi nói "tiền bạc chỉ là tiền bạc" không tuân thủ phương châm hội thoại về lượng. Câu nói này muốn nhấn mạnh về giá trị của tiền bạc. Xét cho cùng, tiền bạc chỉ là một vật để trao đổi giá trị, cung cấp lợi ích cho hoạt động sống và phát triển của con người. Tuy nhiên tiền bạc không phải là tất cả, có nhiều thứ còn quan trọng hơn tiền bạc: tình cảm gia đình, ước mơ, hoài bão,…
III. LUYỆN TẬP
Câu 1. Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi
Câu hỏi của người bố không tuân thủ phương châm hội thoại lịch sự. Vì một cậu bé mới có 5 tuổi thì chưa thể biết chữ cho nên cậu không thể đọc được đâu là cuốn sách có tựa đề "Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao". Ở đây ông bố không quan tâm đến đối tượng giao tiếp, câu trả lời không phù hợp với tình huống giao tiếp.
Câu 2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
- Thái độ và lời nói của chân, Tay, Tai, mắt, miệng đã vi phạm phương châm hội thoại lịch sự ( không chào hỏi khi bắt đầu cuộc hội thoại, lời nói sỗ sàng, thiếu tôn trọng người nghe)
- Việc không tuân thủ phương châm ấy là không có lí do chính đáng. Vì Chân, Tai, mắt, miệng đã không thấy rõ mối quan hệ khăng khít giữa họ và lão miệng.
