Bài soạn "Bến quê" số 3

I. Vài nét về tác giả
- Nguyễn Minh Châu (1930-1989)
- Quê quán: làng Văn Thai (tên nôm là làng Thơi), xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
- Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác:
+ Năm 1945, ông tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế với bằng Thành chung
+ Tháng 1 năm 1950, ông học chuyên khoa trường Huỳnh Thúc Kháng tại Nghệ Tĩnh sau đó gia nhập quân đội, học trường sĩ quan lục quân Trần Quốc Tuấn
+ Năm 1961 ông theo học trường Văn hóa Lạng Sơn
+ Năm 1962 ông về công tác tại phòng Văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ quân đội
+Năm 1972 ông đã được kết nạp vào Hội nhà văn Việt Nam
Các tác phẩm tiêu biểu: Chiếc thuyền ngoài xa, Dấu chân người lính, Bến quê…
- Phong cách sáng tác:
+ Ra khỏi cuộc chiến tranh, Nguyễn Minh Châu vẫn phát huy tính chiến đấu của ngòi bút, viết về những âm vang chiến trận, bao quát cả những vấn đề dân sự qua cảm hứng của một người lính đầy trải nghiệm.

II. Tác phẩm:

Truyện ngắn “Bến quê’" in trong tập truyện cùng tên của Nguyễn Minh Châu, xuất bản năm 1985.
Qua nhân vật Nhĩ, một người từng trải đang ốm nặng, sắp lìa đời, tác giả gửi gắm bao suy ngẫm cảm động về con người về cuộc đời, thức tỉnh lương tri đồng loại không nên sống dửng dưng, hờ hững mà phải biết trân trọng những vẻ đẹp và giá trị thân thuộc bình dị của cuộc sống, của gia đình và quê hương.

III. Đọc hiểu văn bản
Câu 1 - Trang 107 SGK ngữ văn 9 tập 2: Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào hoàn cảnh như thế nào? Xây dựng tình huống ấy, tác giả nhằm thể hiện điều gì?
Trả lời Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào một hoàn cảnh đặc biệt:- Từng đi khắp nơi, về cuối đời, Nhĩ lại bị cột chặt vào giường bệnh.- Phát hiện ra vẻ đẹp bình dị và quyến rũ ở bên sông nhưng không thể đến.Đặt nhân vật vào trong tình huống nghịch lí ấy, tác giả muốn dẫn bạn đọc đến những trải nghiệm về cuộc đời.

Câu 2 - Trang 107 SGK ngữ văn 9 tập 2: Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời mình, ở cảnh ngộ bị buộc chặt vào giường bệnh, Nhĩ đã nhìn thấy những gì qua khung cửa sổ và anh khao khát điều gì? Vì sao Nhĩ lại có niềm khao khát ấy và điều đó có ý nghĩa gì?
Trả lời

Nhĩ khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông.- Điều ước muốn ấy chính là sự thức tỉnh về những giá trị bền vững.- Đó là sự thức tỉnh xen lẫn với niềm ân hận và nỗi xót xa.

Câu 3 - Trang 108 SGK ngữ văn 9 tập 2: Vì sao có thể nói ngòi bút miêu tả tâm lí của Nguyễn Minh Châu ở thiên truyện này rất tinh tế và thấm đượm tinh thần nhân đạo? Phân tích sự miêu tả tâm lí nhân vật Nhĩ để khẳng định nhận xét ấy.
Trả lời

Trong truyện ngắn này, ngòi bút miêu tả tâm lí của Nguyễn Minh Châu rất tinh tế và thấm đẫm tinh thần nhân đạo.- Điều đó được thể hiện ngay từ cách lựa chọn và xử lí tình huống.- Những suy nghĩ của nhân vật Nhĩ về lẽ sống, về cuộc đời, về những con người hết sức cụ thể như người vợ, đứa con và về chính cuộc đời mình.- Đó chính là tình yêu đối với cuộc sống đã được trải nghiệm qua một cuộc đời đầy thăng trầm, đang trải qua những giây phút hiểm nghèo.

Câu 4 - Trang 108 SGK ngữ văn 9 tập 2: Ở đoạn kết truyện, tác giả đã tập trung miêu tả chân dung và cử chỉ của nhân vật Nhĩ với vẻ rất khác thường. Hãy giải thích ý nghĩa của các chi tiết ấy.
Trả lời

Ở đoạn kết truyện, tác giả đã tập trung miêu tả chân dung và cử chỉ của nhân vật với vẻ rất khác thường.- Hành động này của Nhĩ có thể hiểu là anh đang nôn nóng thúc giục cậu con trai hãy mau kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày.- Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người hướng tới những giá trị đích thực vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.

Câu 5 - Trang 108 SGK ngữ văn 9 tập 2: Nhiều hình ảnh, chi tiết trong truyện này mang tính biểu tượng. Hãy tìm một số hình ảnh, chi tiết như vậy và nêu ý nghĩa biểu tượng của chúng. (Gợi ý: hình ảnh bãi bồi bên kia sông, bờ sông bên này bị sụt lở, chi tiết anh con trai sa vào đám chơi phá cờ thế…)
Trả lời

Hình ảnh bãi bồi, bến sông là vẻ đẹp của đời sống bình dị.- Những bông hoa bằng lăng,tiếng những tảng đất lở... gợi ra ý nghĩa sự sống của nhân vật Nhĩ đã ở vào những ngày cuối cùng.- Đứa con trai ham chơi gợi suy nghĩ về sự chùng chình, vòng vèo trong đời sống của con người. - Hành động, cử chỉ của Nhĩ ở cuối truyện cũng mang ý nghĩa thức tỉnh mọi người về những giá trị đích thực của cuộc sống.

Câu 6 - Trang 108 SGK ngữ văn 9 tập 2: Truyện ngắn này chứa đựng những suy ngẫm, trải nghiệm của nhà văn về con người và cuộc đời. Tìm trong văn bản đoạn văn thể hiện tập trung chủ đề của truyện và nêu cảm nhận của em về đoạn văn.
Trả lời

Đoạn văn diễn tả những suy nghĩ của nhân vật khi thấy đứa con ham chơi, quên cả việc bố nhờ đã thể hiện sâu sắc chủ đề của truyện.

IV. Luyện tập
Câu 1 – Luyện tập - Trang 108 SGK ngữ văn 9 tập 2: Đọc đoạn đầu của truyện và nhận xét nghệ thuật miêu tả thiên nhiên của tác giả trong đoạn văn ấy.
Trả lời
- Cảnh vật trong đoạn đầu được miêu tả theo tầm nhìn của Nhĩ. - Miêu tả theo trật tự từ gần tới xa tạo nên một không gian vừa sâu vừa rộng.- Miêu tả bằng những cảm xúc vô cùng tinh tế.

Câu 2 – Luyện tập - Trang 109 SGK ngữ văn 9 tập 2:
Không khéo rồi thằng con trai anh lại trễ mất chuyến đò trong ngày, Nhĩ nghĩ một cách buồn bã, con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình, vả lại nó đã thấy có gì đáng hấp dẫn ở bên kia sông đâu? Họa chăng chỉ có anh đã từng trải, đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia, cả trong những nét tiêu sơ, và cái điều riêng anh khám phá thấy giống như một niềm say mê pha lẫn với nỗi ân hận đau đớn, lời lẽ không bao giờ giải thích hết.
Nêu cảm nghĩ của em về đoạn trích trên.

Trả lời
Viết đoạn văn:- Nêu tình huống- Phân tích nỗi khát khao, hoài vọng của nhân vật.- Bài học nhân sinh mà Nhĩ đã nghiệm ra.