Bài soạn "Bác ơi!" của Tố Hữu số 4

A. Kiến thức trọng tâm

1. Tác giả:

Xem lại các thông tin về tác giả Tố Hữu tại Đây
Tố Hữu là người sáng tác nhiều nhất, có nhiều tác phẩm hay, sâu sắc và cảm động về Bác Hồ như Hồ Chí Minh, Sáng tháng Năm, Cánh chim không mỏi, Theo chân Bác,...Những tác phẩm ấy không chỉ là cảm nghĩ của cá nhân nhà thơ mà còn là tấm lòng của mọi người Việt Nam hướng về vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc.

2. Tác phẩm

Bài thơ được sáng tác vào ngày 6/9/1969, in trong tập Ra trận
Hoàn cảnh sáng tác: Ngày 2/9/1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước đang trong thời kì gay go, ác liệt. Cả dân tộc ta và nhân dân thế giới đã biểu lộ niềm đau xót và tiếc thương vô hạn trước sự qua đời của Bác - người anh hùng giải phóng dân tộc, vị lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam. Bài thơ Bác ơi! của Tố Hữu được sáng tác trong không khí những ngày tang lễ ấy, như một tiếng khóc tiễn biệt, một "điếu văn bi hùng" bằng thơ.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: trang 169 Ngữ Văn 12 tập một

Nỗi đau xót lớn lao trước sự kiện Bác Hồ qua đời đã được diễn tả như thế nào trong bốn khổ thơ đầu?

Bài làm:
Nỗi đau xót lớn lao trước sự kiện Bác Hồ qua đời được diễn tả qua những cảm nhận của con người và trong cả cảnh vật ở nhà Bác:
Cảm nhận của con người
Đó là sự xót xa, đau đớn qua hành động được thực hiện trong vô thức: chạy về thăm Bác, lần theo lối sỏi quen, đứng dưới thang nhìn lên trên căn nhà sàn của Bác. Trước kia, khi Bác làm việc, rèm sẽ được vén lên và ánh đèn phòng Bác sẽ sáng đến tận khuya nhưng giờ thì ánh đền ấy không còn nữa. Căn phòng của Bác cũng lặng thinh, không còn bóng dáng của Người.
Sự ngỡ ngàng đến bàng hoàng và không tin vào sự thật rằng Bác đã mất: "Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!". Câu nói bật thốt ra từ sâu thẳm trong tâm hồn. Khi nỗi đau quá lớn, con người thường rơi vào trạng thái mơ hồ, không chấp nhận sự thật như một cách để tự bảo vệ mình. Tác giả cũng thế. Ông thẫn thờ, ngơ ngẩn đứng dưới sân nhà để tìm kiếm bóng hình quen thuộc của vị cha già, nhưng tất cả đều không còn tồn tại nữa.
Cảnh vật
Hoang vắng, lạnh lẽ, cô đơn: ướt lạnh vườn rau, mấy gốc dừa; phòng lặng, rèm buông, tắt ánh đèn,...
Cảnh vật xinh đẹp, đầy màu sắc và căng tràn nhựa sống trong khu vườn quanh nhà Bác dường như trở nên thừa thãi, cô đơn, vì không ai chăm sóc, cũng không có ai thưởng thức vẻ đẹp, nâng niu chúng nữa: Trái bưởi kia vàng ngọt với ai; thơm cho ai nữa, hỡi hoa nhài, quanh mặt hồ in mây trắng bay....
Cảnh vật và con người dường như có sự đồng điệu "Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa...". Cả con người và cảnh vật đều khóc thương trước sự ra đi của Bác. Nỗi đau đớn, xót xa, mất mát như bao trùm lên cả thiên nhiên, đất trời và cả lòng người.

Câu 2: trang 169 sgk Ngữ Văn 12 tập một
Sáu khổ giữa bài thơ tập trung thể hiện hình tượng Bác Hồ như thế nào (về lí tưởng và lẽ sống; niềm vui và tình thương, ân nghĩa; đức tính khiêm tốn, giản dị và sự hi sinh quên mình)?
Bài làm:
Hình tượng Bác Hồ hiện lên qua sáu khổ thơ tiếp với những đức tính, phẩm chất tốt đẹp, rất đáng trân trọng
Về lí tưởng và lẽ sống: chưa lúc nào thôi nhọc lòng vì nỗi thương đời, nỗi nước nhà. Bác chiến đấu vì non sông, đất nước, chăm lo muôn mối như lòng mẹ/ Cho hôm nay và cho mai sau...Lí tưởng và lẽ sống của Bác là đấu tranh vì nền độc lập, tự do cho dân tộc. Bác thức đêm, trằn trọc không ngủ vì những chiến dịch sắp tới. Bác lo lắng dân ta nghèo đói, phải sống trong kiếp nô lệ lầm than. Cả cuộc đời Người chỉ đấu tranh vì lí tưởng giải phóng con người vĩ đại mà thôi.
Về niềm vui và tình thương, ân nghĩa: Sữa để em thơ, lụa để già. Tình thương bao la của Bác là dành cho tất cả mọi người, bất kể quốc gia, dân tộc. Bởi với Bác, chỉ cần là người lao động thì ở đâu cũng bị đọa đầy, khổ sở như nhau. Niềm vui của Bác đến từ những gì nhỏ bé nhất, tới những sự kiện trọng đại của dân tộc. Bác yêu từng ngọn lúa, mỗi cành hoa, Bác yêu thiên nhiên, thích ngắm nhìn ánh bình minh, nhìn cây trái trong vườn đơm hoa, lớn lên, vui với những chiến thắng của quân và dân ta trên mặt trận.
Đức tính khiêm tốn, giản dị và sự hi sinh quên mình của Bác được thể hiện qua các chi tiết: Nâng niu tất cả, chỉ quên mình; một đời thanh bạch, chẳng vàng son/mong manh áo vải, hồn muôn trượng/Hơn tượng động phơi những lối mòn. Cả cuộc đời của con người ấy dành trọn cho non sông. Bác yêu tất cả mọi người, nâng niu từ những thứ nhỏ nhất, chỉ quên đi bản thân mình. Bác có thể sống cực khổ, thiếu thốn dù bản thân mình là lãnh tụ để nhường những gì tốt nhất cho người khác.

Câu 3: trang 169 sgk Ngữ Văn 12 tập một
Nêu rõ cảm nghĩ của mọi người Việt Nam trước sự ra đi của Bác (ba khổ thơ cuối)
Bài làm:
Cảm nhận của người Việt Nam trước sự ra đi của Bác:
Nỗi nhớ khôn nguôi của những người con Việt Nam với người cha già vĩ đại của dân tộc khi phải chấp nhận sự thật đau đớn rằng Bác đã không còn nữa.
Bác đã về với Mác - Lê-nin, những con Người Hiền tạo nên sự thay đổi, diện mạo mới cho nhân loại và chắc chắn sự nghiệp cách mạng, lí tưởng chiến đấu, những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của Bác sẽ còn ở lại mãi, soi sáng cho dân tộc Việt Nam vững bước đi lên, phát triển và giàu mạnh.
Thương Bác, nhớ Bác, đau đớn bao nhiêu thì nhân dân Việt Nam sẽ vươn lên mạnh mẽ bấy nhiêu. Bác ra đi đúng thời điểm cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra gay go và ác liệt nhất. Nỗi đau quá lớn ấy tưởng như có thể đánh gục ý chí của nhân dân cả nước, nhưng không, những lời Bác dặn trong di chúc, mong mỏi suốt cuộc đời của Bác chính là được nhìn thấy miền Nam giải phóng, đất nước thống nhất, hòa bình, nhân dân được sống trong ấm no và hạnh phúc. Chính vì thế, để Bác yên lòng và hoàn thành tâm nguyện suốt cuộc đời của Bác, cả dân tộc sẽ vẫn vững bước, quyết tâm chiến đấu với kẻ thù, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Đây cũng chính là tâm nguyện của cả dân tộc Việt Nam.

Phần tham khảo mở rộng
Câu 1: Giá trị nội dung và nghệ thuật trong " Bác ơi! "
Bài làm:
1. Giá trị nội dung
Bài thơ như một tiếng khóc tiễn biệt, một “điếu văn bi hùng” bằng thơ. Đọc bài thơ Bác ơi!, câu, chữ nào cũng làm người đọc xúc động, ứa nước mắt. Xúc động nhưng không bi quan, chán nản mà giúp chúng ta biến đau thương, nhớ tiếc thành hành động cách mạng.
Thông qua tiếng khóc đau xót, bài thơ đã khắc hoạ hình tượng Bác Hồ. Một con người sống có lí tưởng cao cả, giàu tình nhân ái, ân nghĩa, sống khiêm tốn, giản dị và quên mình. Đồng thời, bài thơ còn là sự bày tỏ tình cảm của mọi người Việt Nam trước sự ra đi của Bác.
2. Giá trị nghệ thuật
Kết cấu ba phần rất rõ ràng.
Giọng điệu trữ tình đặc trưng, ngọt ngào, tha thiết của tình thương mến.
Nghệ thuật biểu hiện của bài thơ đậm đà bản sắc dân tộc