Trời đã về đêm, khúc đê yếu với hai ba đoạn đã bị thẩm lâu đã không còn trụ được mà nước vẫn cứ dâng cao, mưa vẫn cứ tầm tã. Nhân dân trong hoàn cảnh nguy khốn đã dùng hết mọi sức lực, khẩn trương, vất vả để cứu lấy làng mạc, nhà cửa. Trong khi đó, “phụ mẫu” của dân- những con người chốn cửa quan đang tấp nập, vui vẻ chơi tổ tôm với những đồ ăn và thứ đồ chơi xa xỉ. Nguy cơ vỡ đê càng gần, lính canh rồi con dân càng đến thông báo, van xin thì lúc ấy, ván bài của quan lại càng lớn, càng giục giã và không quan tâm. Đến khi quan ù ván bài lớn cùng là khi nhân dân rơi vào tình cảnh thảm sầu không kể xiết trong cảnh đê vỡ: "khắp mọi nơi miền đó, nước tràn lênh láng, xoáy thành vực sâu, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết, kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn".

Sống chết mặc bay là câu chuyện về sự tắc trách của quan phụ mẫu làng X, thuộc phủ X dẫn đến cái chết của hàng bao nhiêu con người, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết, kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn. Bởi trong khi dân chúng khổ cực, vất vả giữ đê ngăn nước lũ từ sông Nhị Hà thì quan phụ mẫu vẫn say sưa với ván bài tổ tôm trong cái đình cao và vững chãi, mặc kệ dân chúng ngoài kia.

Gần 1h đêm, tại làng X thuộc phủ X nước sông Nhị Hà lên to quá, xem chừng đê vỡ mất. Từ chiều đến giờ hàng trăm con người cố gắng hộ đê, nhưng sức người làm sao địch lại với sức trời, tình cảnh thật là thảm. Ấy vậy mà quan phụ mẫu được cử đi phụ dân hộ đê lại ngồi trong đình vững chãi vừa ăn vừa uống lại còn đánh bài tổ tôm. Đền khi có người chạy vào báo tin đê vỡ mà y vẫn mặc kệ; còn hách dịch ta đây. Khi hắn hả hê vì ù được ván bài lớn cũng chính là lúc đê vỡ, dân chúng lâm vào tình cảnh thảm sầu.

Gần một giờ đêm, trời mưa như trút nước khiến cho nước sông Nhị Hà dâng lên nhanh, khúc đê làng X phủ X có nguy cơ vỡ. Trong khi hàng trăm phu phen, con dân đang oằn mình chống lũ, huy động của cải sức người để bảo vệ đê, thì ở ngôi đình cao ráo, vững chãi cách đó không xa, tên quan phụ mẫu với trách nhiệm giúp dân hộ đê đang ngồi đó đánh bài với lũ sai nha. Hắn đi hộ đê mà mang theo biết bao vật dụng quý hiếm, đồ ăn ngon. Mặc cho có người báo đê vỡ, hắn vẫn vô cảm, điềm nhiên say sưa với ván bài, thậm chí còn quát mắng, đòi bỏ tù người vào bẩm báo. Đúng lúc quan ù to ván bài cũng là lúc đê vỡ, nước tràn khắp nơi cuốn trôi nhà cửa, của cải, "kẻ sống không nơi ở, kẻ chết không nơi chôn".

Phạm Duy Tốn (1883 – 25 tháng 2 năm 1924) là nhà văn xã hội tiên phong của nền văn học mới Việt Nam hồi đầu thế kỷ 20. Trước khi trở thành một nhà văn, nhà báo, ông từng là thông ngôn ở toà Thống sứ Bắc Kỳ. Truyện ngắn Sống chết mặc bay của ông được coi là truyện ngắn đầu tiên theo lối tây phương của văn học Việt Nam. Ngoài tên thật Phạm Duy Tốn, ông còn viết với các bút danh Ưu Thời Mẫn, Đông Phương Sóc, Thọ An. Một trong những người con của Phạm Duy Tốn là nhạc sĩ nổi tiếng Phạm Duy.

Sống chết mặc bay là một tác phẩm của nhà văn Phạm Duy Tốn, được đăng trên tạp chí Nam Phong số tháng 12 năm 1918. Đây là một trong những tác phẩm văn học nổi tiếng nhất của ông. Tác phẩm đã nói lên sự phê phán của ông đối với chế độ phong kiến Việt Nam với đại diện là viên quan phủ đã không quan tâm đến sinh mệnh của những người dân dưới quyền đang phải vật lộn với mưa lũ.

Gần một giờ đêm, trời mưa tầm tã, nước sông Nhị Hà lên to, khúc đê làng X có nguy cơ sẽ vỡ. Hàng trăm hàng nghìn người dân ra sức chống chọi với sức nước. Thế mà tại ngôi đình trên một khúc đê gần đó, quan phụ mẫu vẫn ung dung cùng các quan đánh bài. Có người báo đê vỡ, ngài vẫn thản nhiên quát mắng. Cuối cùng, khi quan ù ván bài thật to, cũng là lúc "khắp mọi nơi miền đó, nước tràn lênh láng, xoáy thành vực sâu, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết, kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn".

Mưa tầm tã, nước sông Nhị Hà lên to. Gần một giờ đêm khúc đê làng X, phủ X cũng thế, hai ba đoạn thẩm lậu, không khéo thì vỡ mất. Hàng trăm người dân phu từ liều đến giờ bì bõm trong mưa, nào đắp, nào cừ, ướt như chuột lột. Tiếng trống liên thanh, tiếng ốc vô hồi, tiếng người xa xứ gọi nhau sang hộ. Mưa càng dữ, nước sông càng cuồn cuộn bốc lên.

Trong khi ấy, cách nơi hộ đê chừng bốn năm trăm mét, trong đình cao ráo vững chãi, quan phụ mẫu đang chễm chệ ngồi trên một chiếc sập. Đèn thắp sáng trưng, xung quanh chỗ quan ngồi bày ống thuốc bạc, đồng hồ vàng, dao chuôi ngà,... bát yến hấp đường phèn khói bay nghi ngút. Kẻ hầu người hạ, đi lại rộn ràng. Quan phụ mẫu đang chơi bài tổ tôm với thầy Đề, thầy đội nhất, thầy thông nhì, chánh tổng sở. Lính lệ khoanh tay đứng hầu, nghi vệ tôn nghiêm như thần như thánh. Tiếng cười nói vui vẻ, dịu dàng. Quan cứ ung dung.

Mặc, dân chẳng dân thì chớ. Lúc ngài vừa xơi xong bát yến, đang vuốt râu, rung đùi, mắt đang mãi trông đĩa nọc, bỗng ngoài xa làng kêu vang trời dậy đất. Mọi người giật nẩy mình, quan vẫn hiển nhiên - Quan đang chờ ù ván bài to. Có người khẽ nói: "Bẩm, đê có khi đê vỡ!". Quan gắt: "Mặc đê" Quan sốt ruột giục người bốc bài. Bỗng nước ào ào như thác chảy xiết, tiếng cười kêu rầm rĩ, rồi lại có tiếng gà, chó, trâu, bò kêu vang tứ phía. Trong đình, ai lấy nôn nao sợ hãi. Thốt nhiên có người nhà quê lấm láp, ướt đẫm chạy xông vào đình báo đê vỡ mất rồi. Quan lớn đỏ mặt tía tai, quát: "Đê vỡ rồi, thời ông cách cổ chúng mày, thời ông bỏ tù chúng mày! Quan sai lính đuổi cổ người nhà quê ra. Thầy đề xóc bài, tay run cầm cập... Quan lớn vỗ tay xuống sập kêu to. Rồi ngài xoè bài vừa rời vừa nói: "Ù, Thông tôm, chi chi nảy!... Điếu, mày!"

Quan ù ván bài to. Khắp nơi miền đê, nước tràn lênh láng, nhà cửa trôi băng, lúa má ngập hết; kẻ sống không chỗ ở, kẻ chết không nơi chôn.

Nửa đêm, ở làng X thuộc phủ X, nước sông Nhị Hà ngày 1 dâng cao khiến khúc đê có nguy cơ vỡ. Trong lúc người dân đang cố giữ đê thì Quan phụ mẫu - kẻ được cử đi để giúp đan hộ đê lại đi chơi tổ tôm với đám nha lại trong đình. Hắn ung dung chơi bài cùng với bao kẻ hầu người hạ ngồi bên cạnh, lại còn mang biết bao đồ đạc quí hiếm để đi hộ đê. Y mải miết chơi tổ tôm đến mức không biết gì đến những tiếng kêu, tiếng tù và của dân phu và bao người dân ở ngoài đê. Ngay cả khi có người vào báo đê vỡ nhưng hắn lại mắng chửi rồi ung dung chơi bài tiếp. Cuối cùng, khi đê đã vỡ, người dân lâm vào cảnh muôn sầu nghìn thảm cũng là lúc quan phụ mẫu cười sung sướng, hả hê khi ù ván bài lớn.

Gần một giờ đêm tại khúc sông Nhị Hà thuộc làng X phủ X, trời mưa to nước sông lên cao. Người dân vất vả cố gắng cứu con đê sắp vỡ. Trong đó, ở trong đình đèn đuốc sáng trưng quan phụ mẫu với trách nhiệm hộ đê lại ung dung nhàn nhã hưởng lạc đánh tổ tôm cùng bọn nha lại. Khi có người vào cấp báo chuyện đê sắp vỡ quan không chỉ mặc kệ thản nhiên đánh bài mà còn quát tháo dọa nạt đổ vấy trách nhiệm cho cấp dưới. Lúc quan sung sướng vì ù ván bài lớn cũng là lúc đê vỡ người dân rơi vào cảnh thảm sầu.

Gần 1h đêm, tại làng X thuộc X nước sông Nhị Hà lên to quá, xem chừng đê vỡ mất. Từ chiều đến giờ hàng trăm con người cố gắng hộ đê, nhưng sức người làm sao địch lại với sức trời, tình cảnh thật là thảm. Ấy vậy mà quan phụ mẫu được cử đi phụ dân hộ đê lại ngồi trong đình vững chãi; ăn uống xa hoa; lại còn say mê đánh bài tổ tôm. Đến khi có người chạy vào báo tin đê vỡ mà y vẫn mặc kệ, thây kệ; còn hách dịch ta đây. Khi hắn hả hê vì ù được ván bài lớn cũng chính là lúc đê vỡ, dân chúng lâm vào cảnh "nghìn sầu muôn thảm".