Gấu nâu là một loài động vật có kích thước lớn thứ nhì trong bộ ăn thịt, sau gấu trắng Bắc Cực và trước hổ. Gấu đực trưởng thành nặng khoảng 400–600 kg và chiều dài là 2,4–3 m khi đứng thẳng. Gấu cái có kích thước nhỏ hơn nhiều.

Gấu nâu có lông màu từ vàng hoe, nâu, đen hay tổ hợp của chúng; những chiếc lông dài bên ngoài thông thường pha trộn với màu trắng hay bạc, tạo ra ánh màu "nâu xám". Gấu nâu có bướu to là cơ trên vai chúng, nó tạo ra sức mạnh cho các chân trước để đào bới. Đầu của chúng lớn và tròn với thiết diện mặt là lõm. Mặc dù có kích thước nặng nề, chúng có thể chạy tới 64 km/h (40 mph).

Gấu nâu là loài động vật ăn đêm là chủ yếu và về mùa hè chúng tích tới 180 kg (400 pao) mỡ, số mỡ này sẽ được tiêu thụ dần trong mùa đông khi chúng ngủ đông. Mặc dù chúng không thực sự là ngủ đông do có thể thức dậy dễ dàng, chúng thích chui vào các chỗ được bảo vệ như hang, hốc hay chỗ lõm sâu để tránh thời tiết lạnh giá của các tháng mùa đông.

Gấu nâu thường tìm kiếm nguồn thức ăn theo mùa từ khu vực này qua khu vực khác. Chúng là những con vật sống đơn độc trừ khi đến mùa giao phối hoặc con cái đang chăm sóc con. Thi thoảng chúng sẽ tập hợp lại với nhau tại nơi có nguồn thức ăn dồi dào và tại đó hệ thống phân cấp xã hội sẽ tồn tại và chiếm ưu thế. Con đực trưởng thành có ưu thế nhất, tiếp theo là con cái đang nuôi con và cuối cùng là con cái không có con.

Gấu nâu có lãnh thổ sinh sống riêng. Kích thước lãnh thổ còn phụ thuộc vào sự phân bố môi trường sống và sự có sẵn của nguồn thực phẩm. Phạm vi nhà của chúng có thể kéo dài tời 2.600 km2 nhưng trung bình là từ 73 đến 415 km2. Vào mùa thu, gấu nâu bắt đầu tìm kiếm một nơi để xây dựng hang, nơi chúng sẽ nghỉ ngơi vào mùa đông. Chúng xây dựng các hang ở dưới gốc cây đổ, trong hang hoặc khe hở trên đá. Một số loài gấu nâu thường di cư vào mùa thu để tìm kiếm thức ăn.

Tùy thuộc vào địa điểm và thời tiết, gấu nâu bắt đầu thời gian ngừng hoạt động từ tháng 11 hoặc tháng 12 và kéo dài cho đến tháng 3 hoặc tháng 4. Ở những khu vực lạnh, chúng trải qua một giấc ngủ sâu mà không phải là ngủ đông thực sự vì chúng có thể dễ dàng bị đánh thức. Gấu giao tiếp với nhau bằng cách tạo ra âm thanh và để lại dấu vết mùi hương để đánh dấu lãnh thổ của mình.

Là động vật ăn tạp, chúng ăn rất nhiều chủng loại thức ăn khác nhau, bao gồm quả mọng, rễ cây và chồi cây; trái cây, nấm; cá, cá hồi, côn trùng hay các động vật có vú loại nhỏ như thỏ, sóc, chồn, chim. Tuy nhiên, chúng cũng đôi khi tấn công cả động vật lớn như nai sừng tấm, tuần lộc, cừu núi và bò rừng bizon. Dù vậy gấu nâu ăn chủ yếu là thực vật, chiếm tới 75% năng lượng từ thức ăn của chúng. Một điều thú vị là chúng ăn rất nhiều trong mùa hè, đôi khi nhiều tới 20.000 - 40.000 trên ngày—và có thể cung cấp tới 1/3 năng lượng cho chúng.

Gấu nâu cũng đôi khi là những kẻ ăn trộm thức ăn của hổ, chó sói và báo sư tử. Chúng cũng thường xuyên xung đột với những loài dã thú này. Người ta đã tìm thấy hai con hổ đực bị giết chết bởi gấu nâu trong năm 2000.

Mỗi mùa sinh sản của cá hồi về, những chú gấu lại tụ tập nhiều hơn ở khu vực hồ Kurile, Kamchatka, Nga để kiếm thức ăn, chuẩn bị ngủ đông. Những chú cá hồi này thường chọn khu vực nước nông để sinh sản. Và đây là cơ hội tuyệt vời để gấu nâu nạp thêm năng lượng trước khi bước vào kỳ ngủ đông.

Gấu nâu mẹ phải đi kiếm thức ăn cho lũ con đang ngồi chầu chực trên bờ. Đôi khi lũ gấu con cũng nhảy xuống suối để thử tài bắt cá. Nguồn cá hồi dồi dào đủ cho lũ gấu có năng lượng chống chịu với mùa đông khắc nghiệt nơi đây.

Ngoài nguồn thịt tự nhiên ra, gấu nâu cũng thường hái quả, cây để ăn mỗi khi không có con mồi để săn bắt.

Gấu nâu có bàn chân khá khỏe và móng vuốt lớn. Chúng bước đi đồng thời trên hai chân phải xen kẽ với bước đi ở hai chân trái. Loài gấu này có thể di chuyển với tốc độ tối đa là 55km/h khi leo lên đồi. Khi đi từ trên xuống thì chúng đi chậm lại bởi kích thước chân sau dài hơn chân trước.

Những chú gấu nâu nhỏ đi lại khá vụng về. Chúng đưa bàn chân ra ngoài bằng gót chân và ngón chân bên trong. Điều này cũng bởi trọng lượng nặng mà nó sở hữu. Gấu trưởng thành trèo cây khá khó khăn. Cho nên, chỉ những chú gấu “thanh niên” là thường leo trèo. Loài vật này thậm chí còn có thể ngủ luôn trên cây.

Điểm đặc biệt của chúng là có khả năng bước đi lặng lẽ trong khi đi săn. Sự nhẹ nhàng này khiến con mồi không hay biết gì về sự xuất hiện của loài vật khổng lồ này.

Gấu nâu có khu vực phân bố rộng rãi:

• Gấu nâu có mặt ở Bắc Mỹ, Bắc Á, châu Âu, dãy núi Atlas của Bắc Phi và Trung Đông.
• Trong hầu hết các khu vực này gấu nâu đã bị tuyệt chủng hoặc số lượng của chúng đã bị giảm đáng kể.
• Gấu nâu là một trong tám loài gấu ngoại lai và có khu phân bố rộng nhất.
• Ngày nay, hầu hết gấu nâu được tìm thấy ở tây bắc Bắc Mỹ và Nga.
• Ở Bắc Mỹ gấu nâu được gọi là gấu xám. Chúng được phân bố phấn lớn ở phía tây bắc Alaska ở phía bắc đến Mexico ở phía nam, từ Thái Bình Dương ở phía tây đến sông Missouri ở phía đông.
• Ngày nay, ở Bắc Mỹ phạm vi của nó được giới hạn ở Alaska, Yukon, British Columbia và số ít ở Montana, Idaho và Wyoming ở Hoa Kỳ và Alberta và tây bắc Canada.
• Các quần thể gấu ở tây nam Hoa Kỳ và Mexico được cho là đã tuyệt chủng.
• Gấu nâu có thể sống ở nhiều môi trường khác nhau từ vùng đất cây bụi Bắc Cực, thảo nguyên, rừng nhiệt đới, ôn đới, lãnh nguyên, đường bờ biển và đồng cỏ núi cao.

Ước tính có khoảng 200.000 gấu nâu trên thế giới. Quần thể lớn nhất nằm ở Nga, khoảng 120.000 con, Mỹ khoảng 32.500 con và Canada khoảng 21.750 con. 95% của quần thể gấu nâu Mỹ nằm ở Alaska. Ở châu Âu, có khoảng 14.000 con trong 10 quần thể riêng rẽ, sống từ Tây Ban Nha tới Nga.

Thông thường chúng là các động vật sống cô độc, nhưng gấu nâu tụ tập thành bầy dọc theo các con sông và suối trong mùa cá hồi sinh đẻ. Cứ mỗi năm gấu cái lại sinh được từ 1 - 4 gấu con, chúng chỉ nặng khoảng 1 pao (454 g) khi mới sinh.

• Gấu nâu đạt đến độ tuổi trưởng thành có khả năng sinh sản sau 5 đến 8 năm. Chúng sinh sản từ cuối tháng Tư đến cuối tháng Sáu. Gấu cái sẽ dành từ 2 đến 3 năm để nuôi con cho đến khi chúng giao phối lại.
• Trứng được thụ tinh được cấy vào tử cung tầm 5 tháng sau khi giao phối tùy thuộc vào một số điều kiện nhất định như tình trạng sẵn có của nguồn thức ăn và sức khỏe hiện tại. Tổng thời gian mang thai của chúng kéo dài từ 180 đến 266 ngày.
• Mỗi lứa sinh gấu thường đẻ từ 2 đến 3 con, đôi khi số lượng đó lên đến 4.
• Gấu cái thường sinh con và nuôi con một mình, không có sự chăm sóc của con đực.
• Gấu con ra đời vào khoảng giữa tháng Giêng và tháng Ba trong khi người mẹ đang ngủ đông. Gấu con mới sinh không có lông và mắt nhắm tịt. Trọng lượng trung bình của chúng là khoảng 0,48 ka
• Gấu con rời khỏi hang vào mùa xuân và được mẹ của chúng dạy cho cách sống sót.
• Gấu con ở với mẹ ít nhất khoảng 2 năm, nhưng thời gian đó thường kéo dài lên đến tầm 3 đến 4 năm.

Gấu nâu mẹ khổng lồ sẽ bắt con mình đi bộ theo mình suốt quãng hành trình di chuyển đi kiếm ăn, đi dạo, học tập kỹ năng sống. Tuy nhiên khi gấu con mỏi mệt thực sự, đòi mẹ cõng, gấu mẹ sẵn sàng cõng con trên lưng, giảm bớt mệt mỏi cho con.

Dẫn con đi thăm thú khắp nơi, mở mang tầm mắt là một trong những khoảng thời gian tuyệt đẹp của gấu mẹ và các con của mình. Trong hành trình khôn lớn và trưởng thành của gấu con, gấu mẹ sẽ cố hết sức đưa các con đến những nơi đẹp đẽ, giúp các con biết tận hưởng cuộc sống, tận hưởng thiên nhiên hoang dã đầy thơ mộng.

Dạy gấu con kiếm ăn, dạy gấu con những kỹ năng sinh tồn để gấu con có thể tồn tại một cách độc lập khi không có mẹ. Đây là một trong những việc cực kỳ quan trọng trong quá trình dạy dỗ con cái của gấu nâu khổng lồ. Đối với việc này, gấu mẹ cực kỳ nghiêm khắc, bởi chỉ khi nghiêm khắc, gấu con mới không ỉ lại, dựa dẫm và có thể sống tốt khi trưởng thành, xa mẹ.

Tương tự như việc bắt cá, săn mồi, gấu nâu khổng lồ bắt buộc phải dạy con mình những kỹ năng sinh tồn thiết yếu như bơi lội. Gấu con lần đầu xuống nước luôn nhút nhát, sợ hãi và miễn cưỡng. Tuy vậy, theo hiệu lệnh của mẹ, những con gấu con vẫn phải xuống nước và học tập. Chỉ khi mệt nhoài và không thể cố gắng được nữa, gấu mẹ mới bằng lòng cõng đàn con di chuyển qua sông.

Mặc dù là loài vật to lớn và hung dữ nhưng gấu nâu cũng có những mối đe dọa lớn:

• Sự thay đổi môi trường sống, chuyển đổi đất rừng thành đất nông nghiệp, phát triển đô thị và đường giao thông đã làm thu hẹp phạm vi sống của loài này.
• Khai thác dầu gây ô nhiễm môi trường sống của chúng.
• Mối đe dọa lớn nhất của chúng là con người. Đôi khi đàn con của chúng cũng trở thành con mồi của những con gấu khác, sư tử núi hoặc chó sói.

Rất hiếm khi gấu nâu giết chết hay gây thương tích cho con người, nhưng đã có một số trường hợp đáng tiếc xảy ra. Ở khu vực Scandinavia trong 100 năm gần đây có 3 trường hợp bị giết chết bởi gấu nâu. Các vụ tấn công xảy ra khi gấu bị thương hay đang nuôi con. Ngoài ra, có thể các loài gấu khác, chẳng hạn gấu trắng Bắc Cực đã tấn công khi chúng đi kiếm thức ăn. Gấu nâu rất dễ bị kích động và có thể giết chết người chỉ bằng một cú tát của nó.

Nếu có việc phải đi trong rừng thì luôn nhớ cầm theo chuông vì thông thường gấu sẽ tránh con người. Nếu gặp chúng, hãy bình tĩnh và đi chậm theo hướng ngược lại với nó, tuyệt đối không nên bỏ chạy vì điều này kích thích gấu tấn công. Quan trọng là không được đe dọa nó hay kêu la. Nếu bị gấu tấn công và không có đường tẩu thoát, hãy nhớ bảo vệ tốt nhất cho đầu mình.

Những sự thật thú vị khác về gấu nâu:

• Gấu nâu là biểu tượng của Phần Lan
• Gấu xám (gấu nâu) là biểu tượng của tiểu bang Montana
• Gấu vàng California được chỉ định là biểu tượng cho tiểu bang California vào năm 1953 mặc dù chúng đã bị tuyệt chủng kể từ năm 1922
• Chính phủ Hoa Kỳ và Canada đang xem xét việc phun hạt tiêu, một vũ khí hiệu quả để ngăn chặn hành vi hung dữ của gấu nâu thay vì phải sử dụng súng
• Gấu nâu có hành vi không thể đoán trước được và chúng có thể sẽ tấn công nếu cảm thấy bị đe dọa