Dây thần kinh số V đảm nhiệm cả hai chức năng vừa vận động, vừa cảm giác. Tuy nhiên, chức năng chính là cảm giác và mỗi dây thần kinh sẽ tiếp nhận cảm giác cho một bên mặt. Dây thần kinh V được hợp thành từ 3 nhánh thần kinh là V1, V2, V3, mỗi nhánh cảm giác cho mỗi phần của nửa mặt, do vậy người ta thường gọi dây V là dây thần kinh tam thoa hay dây thần kinh sinh ba.

Đây là dây thần kinh sọ lớn nhất.

• Dây thần kinh mắt: chi phối cảm giác cho vùng trán và mắt.
• Dây thần kinh hàm trên: chi phối cảm giác cho vùng má, môi trên, và vòm miệng.
• Dây thần kinh hàm dưới: chi phối cảm giác cho vùng quai hàm và môi dưới, dây thần kinh này còn chi phối vận động cho cơ nhằm thực hiện các hoạt động cắn, nhai và nuốt.

Một khi dây thần kinh sinh ba bị kích thích quá mức, cơn đau dữ dội sẽ xảy ra. Đau dây thần kinh số V thường khởi phát đột ngột, giống dạng điện giật, đôi khi gặp dạng nghiền xé, ít khi gặp dạng nóng bỏng. Cơn đau diễn ra trong thời gian ngắn, chỉ kéo dài vài giây, nhưng các cơn đau có thể xuất hiện liên tiếp với nhau, làm cho cơn đau kéo dài trong khoảng một đến hai phút. Đau dây thần kinh số V có thể tái đi tái lại hàng ngày không theo một quy luật nhất định nào cả. Mức độ nặng của bệnh được biểu hiện bằng tần suất của cơn đau.

Hiện nay các nhà khoa học vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính thức gây ra tình trạng đau dây thần kinh số V. Tuy nhiên, dựa vào triệu chứng đặc hiệu của bệnh mà các nhà nghiên cứu xác định nguyên nhân như sau:

• Do mạch máu chèn ép: Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng đau dây thần kinh số V, chúng chiếm đến 60% các trường hợp do sự chèn ép của các mạch máu đối với dây thần kinh số V tại gốc của dây thần kinh, thường gặp nhất là động mạch tiểu não trên (superior cerebellar artery). Tuy nhiên, nguyên nhân khiến mạch máu chèn ép lên dây thần kinh tam thoa khi về già vẫn chưa được lý giải.
• Do các khối u chèn ép: Một hoặc nhiều nhánh của dây thần kinh số 5 có thể bị chèn ép và ảnh hưởng do các khối u nằm ở vùng lân cận của góc cầu – tiểu não hoặc tại vùng góc cầu – tiểu não như: u nang thượng bì, (epidermoid cyst), u ác tính di căn (carcinoma), u màng não (meningioma), túi phình động mạch (aneurysm),...
• Do virus: Hiện nay đã có nghiên cứu chỉ ra rằng đau dây thần kinh số V đặc hiệu (ticdouloureux) là do một loại nhiễm trùng virus âm ỉ tại các nhánh dây thần kinh sọ ngoại biên hoặc tại hạch Gasser gây nên.

Ngoài các nguyên nhân kể trên thì nguyên do đau dây thần kinh số V còn có thể do bị chấn thương, ví dụ như các thủ thuật can thiệp nhỏ tại vùng mặt (như nhổ răng) hoặc chấn thương nặng như gãy xương nền sọ cũng có thể dẫn đến hiện tượng đau dây thần kinh số V.

Dấu hiệu đau dây thần kinh V điển hình là những cơn đau. Cơn đau có đặc điểm:

• Có khi đau tới mức gần như không thể chịu đựng được. Có khi do sợ đau, bệnh nhân không dám ăn do khi nhai sợ bị kích động gây cơn đau, do vậy bệnh nhân bị gầy sút đi.
• Cơn đau khởi phát đột ngột, thường gặp nhất là dạng giống điện giật, thỉnh thoảng dạng như nghiền và xé, nhưng ít khi gặp dạng nóng bỏng.
• Cơn đau này thường ngắn, kéo dài vài giây, nhưng có thể các cơn đau xuất hiện liên tiếp với nhau làm cho cơn đau kéo dài trong một đến hai phút.
• Cơn đau có thể tái đi tái lại hàng ngày không theo quy luật nhất định, tần suất của cơn đau quyết định độ nặng của bệnh.
• Ở bệnh nhân cơn đau phát sinh không rõ nguyên nhân hoặc khi có kích thích như cạo mặt, rửa mặt, nhai, nói, nhăn mặt, chạm vào mặt, thậm chí khi gió thổi vào mặt...
• Cơn đau xuất hiện một bên mặt, luôn luôn khu trú theo phân bố của thần kinh V và thường gặp nhất là giới hạn một trong 3 nhánh.
• Tiêu chuẩn chẩn đoán đau dây thần kinh tam thoa theo Hiệp hội Đau đầu quốc tế là: các cơn đau mặt và trán kịch phát mà kéo dài vài giây và dưới 2 phút.

Cơn đau có ít nhất 4 trong các đặc điểm sau:

• Đau đột ngột, dữ dội, nhói, nông, như đâm hay nóng bỏng
• Phân bố dọc theo một hay nhiều nhánh dây thần kinh tam thoa
• Cường độ nặng
• Bị kích thích bởi các vùng cò súng, hay bởi các hoạt động hàng ngày, chẳng hạn như ăn, nói, rửa mặt hay đánh răng
• Giữa các cơn bệnh nhân hoàn toàn không có triệu chứng.

Trong hầu hết các trường hợp, đau dây thần kinh số V chỉ ảnh hưởng đến một phần hoặc toàn bộ một bên của khuôn mặt, với cơn đau hay gặp ở phần dưới mặt. Rất hiếm khi nó có ảnh hưởng tới cả 2 bên. Các cơn đau dữ dội có thể khởi phát do sự rung động hoặc tiếp xúc với má (như khi cạo râu, rửa mặt hoặc trang điểm), đánh răng, ăn uống, nói chuyện,…

Bệnh đau dây thần kinh số V không đe dọa đến tính mạng người bệnh. Tuy nhiên, như đã nói trên về các nhóm nguyên nhân gây ra bệnh, tình trạng này sẽ khá nguy hiểm nếu như bệnh nhân không đi thăm khám, kiểm tra và phát hiện sớm. Bởi vì nếu để bệnh có thời gian phát triển, dây thần kinh bị tổn hại nghiêm trong rất có thể nó sẽ gây ra tình trạng liệt nửa mặt nếu dây V bị tê liệt hoặc ảnh hưởng sang dây VII chi phối vận động cơ mặt.

Ngoài ra đau dây V rất dễ chẩn đoán nhầm sang bệnh lý răng miệng. Cơn đau dây thần kinh sinh ba thường cảm thấy ở hàm, răng hoặc nướu. Đây cũng là lý do mà nhiều bệnh nhân đã đi nhổ răng số 8 trong khi thực tế không có bệnh lý về răng miệng. Bởi vậy nếu nha sĩ không tìm thấy vấn đề về răng miệng, bạn không nên đi nhổ răng vì sẽ không giải quyết được vấn đề.

Để chẩn đoán đau dây thần kinh số V, bác sĩ sẽ dựa trên những biểu hiện lâm sàng. Tuy nhiên, đau dây thần kinh số V thường dễ chẩn đoán nhầm với những bệnh răng miệng. Do đó, cần chẩn đoán phân biệt với một số bệnh như:

• Đau nhánh một dây thần kinh số V chẩn đoán phân biệt với bệnh xoang mặt, thiên đầu thống và migraine
• Đau nhánh hai dây thần kinh số V chẩn đoán phân biệt với bệnh của răng hàm trên, tuyến tai, xoang sàng
• Đau nhánh ba dây thần kinh số V chẩn đoán phân biệt với đau răng hàm dưới.

Bác sĩ sẽ chẩn đoán đau dây thần kinh sinh ba chủ yếu dựa trên mô tả của bệnh nhân về cơn đau, bao gồm:

• Tính chất đau: đột ngột và chỉ trong thời gian ngắn
• Vị trí đau: những vị trí trên mặt bị ảnh hưởng bởi cơn đau sẽ giúp bác sĩ dễ chẩn đoán hơn.
• Hoàn cảnh khởi phát cơn đau: thường bị kích thích nhẹ trước đó ở má 2 bên ví dụ như ăn, nói chuyện.

Bác sĩ có thể làm thêm một số test khác để chẩn đoán đau dây thần kinh sinh ba và để tìm các nguyên nhân nền gây ra bệnh. Các bài kiểm tra thường là:

• Thăm khám hệ thần kinh: sờ và kiểm tra từng vùng trên khuôn mặt sẽ giúp bác sĩ quyết định chính xác cơn đau xảy ra ở đau và nhánh nào trên dây sinh ba bị ảnh hưởng. Kiểm tra phản xạ cũng giúp bác sĩ nhận định các triêu chứng gây ra bởi sự chèn ép dây thân kinh hay bởi nguyên nhân khác.
• MRI: MRI scan ở não để xác định xem có khối u nào làm đau dây thần kinh sinh ba hay không. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể sẽ tiêm thuốc nhuộm vào máu để quan sát các động mạch và tĩnh mạch rõ hơn. (MRA hay còn gọi là MRI mạch máu)

Cơn đau ở mặt có thể gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau, do đó việc chẩn đoán ban đầu là rất quan trọng. Bác sĩ nếu thấy cần thiết làm thêm vài xét nghiệm để loại trừ chắc chắn các nguyên nhân khác gây ra cơn đau.

Tình trạng đau dây V thường không có khả năng tự khỏi, thêm vào đó, cơn đau gây ảnh hưởng rất lớn tới sinh hoạt hàng ngày của người bệnh, đau đến mất ăn mất ngủ và thậm chí không dám nói chuyện là có thể xảy ra.

Việc điều trị đau dây thần kinh sinh ba thường bắt đầu với thuốc uống, và một số trường hợp ghi nhận có hiệu quả và không cần điều trị gì thêm. Tuy nhiên, theo thời gian, có thể bệnh sẽ giảm đáp ứng với thuốc và thậm chí thuốc còn mang lại các tác dụng phụ. Với những trường hợp này thì điều trị bằng thuốc tiêm hay phẫu thuật sẽ là sự lựa chọn tốt hơn.

Nếu cơn đau gây ra do bệnh nền có sẵn ví dụ như đa xơ hóa thì bác sĩ cần điều trị luôn cả bệnh hay nguyên nhân nền gây đau dây thần kinh sinh ba. Dưới đây là một số phương pháp điều trị đau dây thần kinh số V.

Sử dụng thuốc uống

Thông thường, các bác sĩ dùng thuốc làm giảm hoặc chặn tín hiệu truyền cảm giác đau về não, các thuốc như:

• Thuốc chống trầm cảm: Được chứng minh có hiệu quả trong điều trị đau dây thần kinh sinh ba. Nếu thuốc chống bệnh trầm cảm bạn đang dùng không hiệu quả, bác sĩ có thể tăng liều lên hoặc chuyển sang thuốc khác. Các tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm như choáng, mơ hồ, ngủ gà hay buồn nôn. Ngoài ra có thể gây phản ứng thuốc nghiêm trọng ở một số người, chủ yếu là người dân châu Á.
• Thuốc chống co cơ: có thể dùng riêng lẻ hoặc kết hợp với thuốc làm giãn cơ. Tác dụng phụ bao gồm mơ hồ, buồn nôn và ngủ gật.
• Tiêm thuốc giảm đau: các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiêm giảm đau có thể làm giảm đau dây thần kinh sinh ba ở những người không đáp ứng với thuốc uống. Tuy nhiên, cần nghiên cứu nhiều hơn trước khi phương pháp này được đưa vào sử dụng phổ biến.

Phẫu thuật
Mục đích của việc phẫu thuật là nhằm làm chặn dòng máu gây chèn ép hay phá hủy dây thần kinh sinh ba và duy trì chức năng của dây thần kinh này. Khi dây sinh ba bị phá hủy thường gây liệt mặt tạm thời hoặc vĩnh viễn, và nếu được phẫu thuật, cơn đau sẽ tạm thời biến mất nhưng có thể trở lại sau vài tháng hay vài năm.

Có nhiều cách phẫu thuật như:

• Phẫu thuật giải ép vi mạch: phương pháp này làm tái định khu hay di chuyển các mạch máu có dính với gốc của dây thần kinh sinh ba. Trong quá trình phẫu thuật, bác sĩ sẽ cắt ở ngay sau lỗ tai bên bị đau. Sau đó, qua một lỗ nhỏ để đi vào hộp sọ, bác sĩ sẽ di chuyển bất kì mạch máu nào có dính trên đường đi của dây thần kinh sinh ba và đặt một miếng đệm vào giữa mạch máu và dây thần kinh.

• Nếu một tĩnh mạch gây chèn ép thần kinh, bác sĩ cũng sẽ dời tĩnh mạch này đi. Còn nếu các mạch máu không đè nén lên dây thần kinh, bác sĩ có thể cắt đi một đoạn của dây sinh ba.
• Phương pháp này có thể loại bỏ hoặc làm giảm cơn đau với tỉ lệ thành công khá nhiều, nhưng cơn đau có thể trở lại nào trong một số trường hợp. Tuy cách phẫu thuật này có một vài nguy cơ như làm giảm thính lực, gây yếu mặt, tê liệt mặt hoặc thậm chí có thể đột quỵ cũng như các biến chứng khác. Nhưng hầu hết các trường hợp được ghi nhận là không tê liệt mặt sau phẫu thuật.
• Phẫu thuật cắt bằng sóng gamma: phương pháp này dùng sóng từ để phá hủy dây thần kinh sinh ba nhằm làm giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn cơn đau. Sự giảm đau có thể từ từ và kéo dài vài tuần. Cách phẫu thuật này được ghi nhận rất thành công trong việc cắt giảm cơn đau ở phần lớn bệnh nhân. Nếu cơn đau tái phát thì phẫu thuật có thể phải lặp lại.

Để phòng tránh đau dây thần kinh số V, ngoài việc có một chế độ dinh dưỡng khoa học, lối sống lành mạnh thì việc thường xuyên rèn luyện thân thể là rất cần thiết.

Việc tập luyện không chỉ gói gọn trong việc giữ cho cơ thể săn chắc. Nó cũng giúp cải thiện sức khoẻ về mặt cảm xúc và thần kinh, cũng như hỗ trợ cho phòng tránh bệnh dau dây thần kinh số V. Việc luyện tập có thể giúp tăng cường tự tin, giải toả suy nghĩ tiêu cực, và giúp bạn điều khiển bản thân tốt hơn. Tóm lại, nếu một người có thể trạng tốt sẽ ít bị bất an, trầm cảm, và căng thẳng hơn so với những người có lối sống không năng động.

Các nghiên cứu cho thấy việc tập luyện có thể giúp ích cho một số tình trạng sức khoẻ về thần kinh. Việc tập luyện cũng giúp ngăn chặn chứng trầm cảm lặp lại và cải thiện các triệu chứng trầm cảm nhẹ. Dưới đây là một số kinh nghiệm trong phòng tránh đau dây V.

Hãy giữ an toàn khi tập luyện
Việc tập luyện vừa đủ là an toàn cho hầu hết mọi người, nhưng nếu bạn nói chuyện với bác sĩ trước khi tăng cường cường độ tập sẽ tốt hơn. Bất kể người nào từ 65 tuổi trở lên đều nên nói chuyện với bác sĩ trước khi tập.

• Bắt đầu thật chậm, và tăng dần cường độ tập
• Dừng việc tập luyện nếu bạn bị đau dữ dội, đặc biệt là ở ngực, hoặc các vấn đề nghiêm trọng trong hô hấp. Hãy nói chuyện với bác sĩ về những triệu chứng này.
• Những người thường xuyên bị bất an hoặc lo lắng có thể phải nghỉ giữa những bài tập bởi cơ thể sẽ tích tụ các độc tố trong cơ thể (như axit lactic) do tập luyện. Nếu bạn có bất kỳ vấn đề gì khi tập luyện, hãy nói chuyện với bác sĩ.

Các mẹo để luôn ở trạng thái tích cực

Việc luôn ở trạng thái tích cực sẽ gặp khó khăn nếu như bạn cảm thấy căng thẳng hay lo lắng hoặc có vấn đề về hệ thần kinh. Nhưng các hoạt động có thể giúp bạn cảm thấy khá hơn, nên hãy cố gắng hết sức tìm cách để luôn ở trạng thái tích cực. Cứ bắt đầu với từng bước nhỏ. Bạn có thể tăng dần vài phút mỗi ngày.

• Không được tập quá sức: Hãy bắt đầu với những bài đơn giản, như đi bộ, đạp xe, bơi lội, hoặc chạy bộ.
• Khởi động các cơ khoảng 5 phút trước khi bắt đầu tập luyện. Để có thể làm việc này, bạn có thể đi bộ, cử động tay chân nhẹ nhàng, hoặc làm một vài động tác giãn cơ đơn giản.
• Sử dụng cách kiểm tra khả năng nói-hát để xem liệu bạn có đang tập ở cường độ đúng không.
• Nếu bạn có thể hát trong khi tập, bạn nên tập nhanh hơn hoặc nặng hơn.
• Nếu bạn không thể nói, có thể bạn đang tập quá mức. Hãy chậm lại.
• Hãy thư giãn từ 5 đến 10 phút sau khi tập. Bạn cũng có thể làm các động tác co giãn khi kết thúc.
• Uống nước trước, trong, và sau khi luyện tập.
• Tập luyện thường xuyên nhưng phải từ 3 đến 4 giờ trước khi đi ngủ. Nếu không bạn sẽ khó ngủ được.
• Bạn có thể biến các hoạt động thường ngày thành một phần của chương trình tập luyện. Ví dụ:
  • Đi bộ đi làm hoặc các công việc lặt vặt.
  • Dùng máy hút bụi hoặc quét nhà.
  • Chơi đùa với con cái, hoặc dắt chó đi dạo.

Hãy cố gắng hết sức để từ từ đạt mức tập luyện vừa phải ít nhất 2.5 giờ một tuần. Các hoạt động vừa phải có thể gồm đi bộ nhanh, đạp xe nhanh, hoặc bắn rổ. Ngoài ra, bất kỳ hoạt động nào - gồm cả việc nhà - có thể làm tăng nhịp tim của bạn đều được tính. Hãy xác định một cường độ mà bạn thấy thoải mái. Bạn cũng có thể chia thời gian thành những phần 10 phút hoặc hơn xuyên suốt các ngày trong tuần.

Một chế độ ăn uống lành mạnh sẽ làm giảm các triệu chứng khó chịu của bệnh. Người bị đau dây thần kinh số V nên ăn các loại thức ăn sau đây:

• Giàu vitamin B và chất xơ: vì thiếu hụt vitamin B là nguyên nhân gây đau dây thần kinh, còn chất xơ giúp thúc đẩy sự thèm ăn giúp duy trì một trọng lượng cơ thể khỏe mạnh và phù hợp. Do đó người bị đau thần kinh số 5 nên ăn các loại ngũ cốc nguyên hạt vì chúng chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, cung cấp lượng vitamin B và chất xơ nhiều hơn so với các loại ngũ cốc tinh chế. Một số thực phẩm giàu vitamin B và chất xơ: lúa mạch, yến mạch, gạo lứt...
• Omega-3: Omega 3 có nhiều trong các loại cá như: cá hồi, cá thu... Omega 3 có tác dụng giảm viêm hiệu quả, giảm đau do viêm dây thần kinh số 5 gây ra.
• Vitamin B-12: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người bị các bệnh lý về đau dây thần kinh thường bị thiếu hụt vitamin B12. Do đó người bệnh bị đau dây thần kinh số V nên sử dụng các sản phẩm chứa nhiều vitamin B12 như thịt nạc, sữa ít béo, cá trứng, ngũ cốc.
• Protein: giúp giảm bớt các vấn đề thần kinh bằng cách tăng cường chức năng miễn dịch và sửa chữa mô. (có trong sữa, đậu nành,...).
• Chất chống oxy hóa: Trái cây và rau quả cung cấp lượng chất xơ phong phú, hỗ trợ đường máu, kiểm soát sự thèm ăn. Các loại trái cây nên dùng: trái cây họ cam quýt, mâm xôi, khoai lang, đậu hà lan, bí xanh, ớt chuông, cà chua, các loại rau lá xanh.

Đồng thời, người bệnh nên hạn chế ăn những loại thực phẩm sau:

• Thịt mỡ, thịt bò, thịt xông khói, gà rán... vì những thực phẩm này làm gia tăng tình trạng viêm dây thần kinh số 5, kích thích cơn đau diễn ra nhiều hơn.
• Các loại đồ uống có cồn, có ga: bia rượu, nước ngọt làm tăng tình trạng viêm nhiễm.
• Đồ cay nóng như ớt hạt tiêu: gây kích thích hệ thống thần kinh.
• Các chất chứa cafein gây kích thích thần kinh..

Bệnh đau dây thần kinh số V không di truyền. Vì vậy bạn có thể an tâm rằng con bạn khi sinh ra hoàn toàn bình thường, không có nguy cơ mắc bệnh do di truyền từ mẹ.

Theo các nghiên cứu của Hiệp hội Sản Phụ khoa Hoa kỳ cho thấy việc mang thai thường được ghi nhận có thể làm nặng thêm các bệnh căn mạn tính mà sản phụ đang mắc phải. Mặc dù đau dây thần kinh số V là căn bệnh thường xảy ra ở người lớn tuổi. Nhưng bệnh cũng đã được ghi nhận ở những người ở độ tuổi sinh sản, khiến cho việc điều trị có thể phức tạp hơn đôi chút.

Do khả năng gây ảnh hưởng thai nhi của một số loại thuốc điều trị đau dây thần kinh số V, nên việc điều trị căn bệnh này có thể phức tạp hơn ở sản phụ đang mang thai so với người bình thường. Hơn nữa, một số thủ thuật xâm lấn trên phụ nữ mang thai có thể không được đảm bảo tính an toàn, do chưa có nhiều nghiên cứu chứng minh được tính hiệu quả của chúng.

Do đó nếu bạn đang bị đau dây V, bạn nên tập trung điều trị cho ổn định tình trạng trên trước khi mang thai nhằm hạn chế một số tác dụng phụ không mong muốn có thể xảy ra trên thai kì.