Bình bát là loại cây rất phổ biến ở miền Tây, thường mọc hoang ở ven bờ kênh rạch, chịu được phèn, có tên khoa học là Annona reticulata và thuộc chi Amona (Na). Quả bình bát dài, có hình tim và có màu vàng khi chín. Tuy cùng họ với na, nhưng bình bát ăn không ngon lắm, khi xanh có nhiều mủ, rất chát, khi chín thì sẽ bớt chát, vị lợ lợ, không ngọt gắt, nhưng mùi thơm khá dễ. Bình bát có rất nhiều hạt, nhưng tỷ lệ thịt khá ít nhé, có thể ăn trực tiếp hoặc đôi khi được dùng làm thuốc. Quả xanh có thể dùng làm thuốc để chưa bệnh tiêu chảy, giun. Hạt, vỏ, thân thì có tính kháng khuẩn rất tốt, có thể dùng sát khuẩn, giảm nhức răng, hay trị cả chí, rận nếu dùng để gội đầu…

Quả chín có thể ăn trực tiếp hoặc nếu muốn ngon, thêm chút đường và dầm với đá ăn khá ngon nhé (tuy nhiên sẽ mất khá nhiều thời gian để nhằn hạt đó). Ăn chín có thể hỗ trợ chữa trị chứng thiếu máu hay chữa được bệnh khí hư huyết trắng ở phụ nữ. Vì bình bát mọc hoang và có rất nhiều ở miền tây, cạnh các bờ kênh rạch, nên các bạn có thể dễ dàng hái và ăn thử nếu có dịp đi về miền Tây nhé. Tuy nhiên, cây có khá nhiều nhựa, nên các bạn cẩn thận nhựa dính vào người, có thể gây kích ứng da nhé.

Quả quách cũng là một đặc sản miền Tây nhé (mình thấy ở Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng khá nhiều), khi chín thịt bên trong nhìn đen đen xấu xấu nhưng vị rất đặc biệt nhé, ăn thử một lần là nhớ hoài. Cây quách thuộc chi Limonia, loài acidissima và cao khoảng 7 - 8m. Quả có đường kính khoảng 5 - 9cm, rất tròn và treo lủng lẳng trên cành, có xu hướng rũ xuống nên nhìn rất đẹp và quả thường tự rụng khi chín mà không cần leo hái. Khi chín, vỏ quả quách có màu xám trắng, mốc mốc, mùi rất thơm. Vỏ khá cứng và giòn nên thường phải đập vỡ để lấy thịt bên trong. Phần thịt này khi quả còn xanh có màu trắng, nhưng khi chín thì đổi màu 180 độ, từ nâu sậm đến đen đậm luôn nhé.

Quả quách có thể dùng để ăn như một loại sinh tố, hoặc ngâm rượu và làm thuốc. Tuy nhiên, nên đợi trái rụng rồi sử dụng, như vậy quả không bị chín ép, mùi sẽ thơm nồng hơn. Khi quách chín, bửa ra, lấy phần thịt, dầm với đá đường và ăn rất ngon, vị thanh thanh và hơi béo, tuy nhiên hạt cũng khá nhiều và li ti nhé. Điểm gây nghiện của quách đó chính là mùi nồng như lên mùi mật nho lên men khi để quá chín, rất thơm. Ăn quả quách có tác dụng giải nhiệt khá tốt, ngoài ra quách còn thể trị tiêu chảy (đối với quả non), chống táo bón (đối với quả chín), giúp điều hòa tiêu hóa. Quách chín ngâm rượu cũng rất ngon và có tác dụng bổ thận, điều hòa tiêu hóa. Cây quách thường được trồng lấy bóng râm và ăn trái ở các tỉnh Trà Vinh, Bến Tre, Sóc Trăng…nên nếu có dịp, các bạn có thể xin người dân hoặc mua ăn thử nhé (giá cũng rất rẻ khi bán 5 - 7 ngàn/quả).

Cây lý có tên khoa học là Rose apple, một loại trái độc đáo của miền Tây. Cây lý thuộc họ mận, cây và lá gần giống như cây mận, hoa màu trắng, nhưng to hơn hoa mận. Quả lý ở một số nước khác như Ấn độ,Indonesia, Malaysia… được trồng và bán khá phổ biến, tuy nhiên ở Việt Nam thì ít bán trên thị trường hơn. Quả lý có hình tương đối tròn, có màu ửng hồng, phần đầu gần như quả mận, tuy nhiên phần thịt trái lý ít nước hơn quả mận, có vị ngọt và rất thơm, xốp mềm gần như táo, mùi như hoa hồng, vì vậy nên có tên là rose apple. Hạt quả lý rời, lắc kêu như một số loại mận có hạt.

Quả lý ngoài việc sử dụng như một loại trái cây, còn có tác dụng như một vị thuốc dùng chữa một số bệnh về đường ruột. Quả lý ít bán trên thị trường, người dân thường trồng để ăn trong gia đình, vì vậy nếu có người quen nào ở miền Tây, bạn thử tìm hiểu nhé. Quả thường có mùa từ tháng 12 đến tháng 4 hàng năm.

Bần là một loại cây đặc trưng của miền Tây và rất dễ gặp khi nhìn vào các bờ sông, bờ kênh trên cung đường về khu vực đồng bằng sông cửu long này nhé. Cây bần đã trở thành nét văn hóa không thể thiếu và được đưa rất nhiều vào thơ ca, ví như:

“Thò tay hái trái bần chua, nhớ bông điên điển nhớ mùa cá linh” hay “Ngày anh nhặt trái bần trôi; Nước cuốn tơi bời xao xác hồn hoa; Dòng sông bé dại trong ta; Chua chát rề rà trên nhánh đong đưa; Trái tròn, bông trắng nắng mưa; Ngọn gió trở mùa đánh rớt ngày xanh; Lá nhiều, yếu ớt muôn nhành; Giấc mộng không thành nghèo rớt mồng tơi”.

Và đúng như những mô tả trong các câu văn thơ, quả bần có vị đặc trưng là chua, quả tròn, dẹp, có màu xanh. Tuy nhiên có nhiều loại bần khác nhau, như bần ổi (bần trứng, tên khoa học Sonneratia ovata), bần chua (tên khoa học Sonneratia caseolaris), bần dĩa (tên khoa học Sonneratia alba). Trong đó bần ổi và bần chua thường được người dân thích hơn. Bần có rất nhiều tác dụng, thông thường nhất là dùng nấu canh chua hoặc làm thuốc. Bần ổi có vị chua thơm, có thể sắc mỏng làm rau ghém, ăn với mắm các cực kì ngon nhé. Bần già có thể chấm muối ăn chơi, hoặc nấu canh chua, vị rất thanh. Lá non và búp của bần có thể làm gỏi hoặc rau sống (vị hơi chát, nhưng ăn quen sẽ thấy ngon). Bần chua thì thường dùng để nấu canh. Quả bần có tính mát, có tác dụng tiêu viêm, giảm đau, có thể dùng giã nát trị bong gân. Bần thường mọc hoang, hoặc cặp các bờ kênh mương trong đất nhà dân, các bạn có thể xin hoặc mua khi có dịp xuống miền Tây nhé.

Dừa nước là loại trái chỉ có ở miền sông nước, vì chúng có thể mọc ngập trong nước và trái có hình thù khá lại (không như quả dừa thông thường đâu nhé). Dừa nước mọc rất nhiều ở vùng đất cửa sông ven biển, các rạch miền sông nước Cửu Long hay khu vực có hệ sinh thái bán ngập mặn. Dừa nước được coi là một loại trái đặc sản miền tây có rất nhiều tác dụng được người dân ưa thích. Dừa nước mọc thành một chùm, bao gồm nhiều quả nhỏ gộp lại giống như bông hoa hoặc quả cầu có nhiều gai, có màu nâu sẫm, vỏ khá cứng, thường phải dùng dao để chẻ.

Thịt bên trong khi quả chín có màu trắng hơi đục, mềm dẻo, lượng nước có vẻ ít hơn thịt cùi dừa thông thường, có vị ngọt, nhưng không gắt mà rất thanh. Ngoài sử dụng pha nước uống với đường và đá, dừa nước có thể chế biến thành nhiều món ăn như nấu chè, làm mứt... Dừa nước ngọt thanh, có tính hàn, có thể giúp thanh nhiệt, lợi tiểu, tiêu sưng, tiêu độc… Quả dừa nước cho quả quanh năm, nhưng nhiều vào tháng 8 đến tháng 10 và hiện được bày bán rất nhiều, kể cả trên thành phố Hồ Chí Minh nên các bạn có thể dễ dàng mua và ăn thử nhé.

Củ ấu có tên khoa học là Trapa cochinchinensis, thuộc họ ấu, và ở Việt Nam có các loại ấu trụi, ấu gai, ấu sừng trâu. Tuy gọi là củ ấu nhưng thực chất đây là quả của cây ấu nhé, nhưng vì nó phát triển ngập trong nước và quả khi rụng vùi xuống bùn sâu nên gọi là củ ấu. Củ ấu mọc khá nhiều ở miền Tây và là món ăn vặt phổ biến khu vực này. Củ ấu thường gặp nhất là ấu sừng trâu, với củ màu đen, có hai nhánh nhọn trông như cặp sừng trâu. Củ ấu khi luộc ăn ngọt nhẹ, rất bùi, tuy nhiên vỏ khá cứng nên dùng dao để tách cho tiện.

Ngoài ngon miệng, củ ấu cũng được xem là một vị thuốc trong đông y với vị ngọt, tính mát, có thể dùng giải nhiệt, trị mụn nhọt, viêm loét dạ dày. Củ ấu non có thể ăn sống có tác dụng chống nóng chống nắng, giải độc say rượu, trừ rôm sảy. Các chuyên gia dinh dưỡng cũng đánh giá củ ấu có chứa khá nhiều dinh dưỡng với hàm lượng cao các chất như 3,4g protein, 32,1g chất bột đường, 3,3g đường, 17,6mg can-xi, 0,4mg kẽm, 0,7mg sắt, 0,8mg natri, 468mg kali và khoảng 730 calorie. Củ ấu hiện cũng được bày bán khá nhiều dọc các con đường quốc lộ, nên các bạn cũng có thể dễ dàng mua và thưởng thức nhé.

Vườn dâu da Cái Tàu hay còn được gọi là vương quốc của loài dâu vàng , thuộc vùng đồng bằng Sông Cửu Long. Dâu vàng là đặc sản riêng biệt, do đó, một khi đến với Cà Mau, vườn dâu Cái Tàu chắc chắn sẽ là nơi hấp dẫn nhất đối với nhũng ai yêu thích loại trái cây dân dã Nam bộ này. Bao nhiêu quả cùng nhau đu bám vào một chùm, treo lủng lẳng trên thân cây vững chắc nhìn thật lạ.

Mà lạ hơn nữa là dâu da Cái Tàu cho quả sai, sai chi chít chùm này ôm vào thân cây liền có chùm khác tựa vào, cứ thế ôm lấy nhau.Thường vào cuối đông thì cây trổ hoa, cuối mùa xuân thì chín. Lúc còn xanh, quả dâu cứng vỏ màu xanh đến khi chín thì vỏ mỏng đi, nhẵn bóng và chuyển màu vàng óng. Qủa nào quả đó mọng nước, chia nhiều múi nhỏ; khi ăn có vị ngọt mát chua thanh rất hợp với tiết trời nóng nắng Nam Bộ.

Cây thốt nốt thuộc loại họ cau, sống rất nhiều tại các nước vùng Nam Á và Đông Nam Á như: Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam, Malaysia, New Guinea,... Cây thốt nốt có thân to thẳng đứng, bẹ có gai ngắn hai bên, mọc ra từ thân, lá xòe tròn như lá cọ. Thốt nốt cho những chùm quả lớn hình hơi tròn màu nâu hoặc màu hạt dẻ.

Quả thốt nốt khi bổ ra là những múi nhỏ, trắng phau, nhiều nhựa, có mùi thơm rất lạ và cũng là một món ăn chơi, giải khát rất bổ được nhiều người ưa thích. Lá thốt nốt được dùng để lợp nhà, làm chất đốt, cây già làm cột nhà, làm bàn ghế… Riêng trái thốt nốt để lại dư vị khó quên trong lòng du khách với những món ăn dân dã như cơm (cùi) thốt nốt, nước thốt nốt tươi (hoặc lên men), đường tán, chè thốt nốt, bánh gói thốt nốt, bánh bò thốt nốt…

Quả trâm khi còn xanh có vị chua và chát. Khi chín có vị ngọt, hơi chua chua và chát, màu tím ngắt, to bằng đầu ngón tay út có hình bầu dục. Mùa quả trâm kéo dài từ tháng 4 đến tháng 7 âm lịch, trên thế giới, quả trâm xuất hiện ở Bangladesh, Ấn Độ, Nepal, Pakistan, Sri Lanka và Indonesia. Ở nước ta, quả trâm là một loại cây rừng có từ rất lâu ở vùng Bảy Núi (An Giang), trong đó tập trung nhiều ở 2 xã Núi Tô và Cô Tô của huyện Tri Tôn.

Hè về bên những rặng trâm chín mọng là kỷ niệm gắn liền với thời cắp sách đến trường. Những quả trâm chín mọng bóng bẩy chua chua ngọt ngọt mang theo chút chat chat đã trở thành hương vị khó quên. Nếu có cơ hội bạn hãy thưởng thức thử thứ quả dân dã này nhé. Cái vị đặc biệt không lẫn vào đâu được sẽ kéo bạn về với những ký ức thật đẹp thời thơ ấu đó.

Xưa, cà na là loại cây hoang dại, ít ai trồng vì quả cà na có giá trị kinh tế không cao. Nay, loại trái cây này lại trở thành mặt hàng được giới “tuổi teen” nơi phố thị ưa chuộng, vì thế cung không đủ cầu. Cây cà na cũng được nông dân ở nhiều tỉnh miền Tây bắt đầu trồng lại, nhiều nhất là tại ấp Tân Thành, xã Tân Lập (huyện Tịnh Biên, An Giang).

Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên, hàng năm, vào khoảng tháng Bảy, tháng Tám âm lịch, khi mùa nước nổi (mùa lũ) về, bông điên điển nở vàng cũng là vào mùa thu hoạch cà na. Cà na cho quả giống như quả muỗm ở ngoài Bắc, có hình thuôn tròn, dài cỡ 2 lóng tay. Quả này khi để ăn sống thấy vỏ có màu xanh đậm, vị chát, còn quả chín có màu vàng nhạt, vị chua.

Chế biến món cà na muối tưởng như rất dễ dàng, nhưng thực tế cũng cần có những bí quyết riêng để món ăn vừa miệng, khi ăn hạt và cơm cà na phải tách rời nhau. Cà na mua ở chợ lựa qủa già, chín vàng, không bị dập về rửa sạch, cắt đầu, đuôi một ít cho bắt mắt. Dùng dao nhọn rạch 4 đường theo chiều dọc thân quả, ngâm vào nước muối thật mặn, xả nước lạnh nhiều lần cho bớt vị chua. Cho cà na vào nồi nước sôi và thử bằng cách cầm trái vuốt nhẹ khi cơm và hạt tách ra dễ dàng là được. Đổ cà na ra xả nước lạnh, vắt ráo, xếp vào keo. Cho nước đường nấu để nguội vào ngập xăm xắp với cà na (theo tỉ lệ 500 gram đường cát cho 1kg cà na). Một ngày sau, cà na ngấm đường là dùng được.

Quả ô môi khi còn non có màu xanh, đến già có màu nâu đen dài khoảng 3 - 4cm và cong như lưỡi liềm, rất cứng và sần sùi, nham nhám, khi róc vỏ trái ô môi ra thì có rất nhiều múi mỏng, màu đen, hình tròn và xương múi khá cứng nhưng vẫn nhai được với cơm quả vị chát, ngọt, thơm đặc trưng của ô môi.

Mùa hè cũng là lúc những quả ô môi bắt đầu treo lơ lửng đen ánh bên màu hoa hồng rực cả một góc trời. Nếu sinh ra ở miền quê, hẳn bạn biết cái trò ném quả ô môi để cùng chia nhau những mảnh trái ngọt mỗi buổi ra chơi. Ăn ô môi cũng cần một kỹ thuật điêu luyện. Chặt ô môi thành từng khúc ngắn, vạt hai bên vỏ quả để lộ ra lớp hạt xếp đều, nhẹ nhàng lấy lớp cơm màu nâu đen ngọt lành hương vị đặc trưng.

Cây trái miền Tây là một đề tài bất tận bởi vì sự phong phú và đa dạng của nhiều chủng loại. Cứ đặt chân lên mỗi tỉnh thành, bạn sẽ tha hồ thưởng thức những thức đặc sản thơm ngon hấp dẫn, chẳng hạn như sầu riêng Cái Mơn, dừa Bến Tre hay dâu xanh vùng Bảy Núi... Và điều chào đón bạn khi đến tỉnh Vĩnh Long là một loại quả chua ngọt cùng với hương thơm thoảng dịu, mang tên quả thanh trà.

Mới ăn lần đầu có thể bạn sẽ nghĩ đây là xoài rừng nhỉ, cũng không có gì phải ngạc nhiên, vì thanh trà thuộc giống xoài. Những quả thanh trà vàng ươm bắt mắt được bày bán trên các xe ba gác đã trở thành hình ảnh quen thuộc mỗi độ hè về. Quả thanh trà vỏ mềm ăn ngọt, vỏ cứng ăn giòn, lột vỏ chấm muối ớt thì ngon hết sẩy. Hoặc bạn xay nhuyễn trộn với đường đá sẽ thành món giải khát thơm ngon đặc sắc cho mùa hè đó.