Cái tên của dòng sông đã gợi ra những ấn tượng rất đẹp và cũng có lẽ vì cái tên đẹp ấy mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đặt nhan đề cho bài bút ký là: “Ai đã đặt tên cho dòng sông”. Nhan đề ấy là một nhan đề hấp dẫn, gợi một thoáng bâng khuâng của thi sĩ, khơi gợi hứng thú và tò mò cho người đọc đi vào tìm hiểu để tự tìm câu trả lời cho mình. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” vốn là câu hỏi của một nhà thơ Hà Nội khi ngắm nhìn vẻ đẹp của dòng sông Hương, được lặp lại nhiều lần trong tác phẩm nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông: sông Hương (sông thơm). Câu hỏi ấy đã khơi lên mạch viết dạt dào cảm xúc về vẻ đẹp thiên phú và đánh động bao nhiêu vốn liếng văn hóa về dòng sông Hương chảy qua cố đô Huế.

Tác giả sau đó đã dẫn dắt người đọc đến với cội nguồn tên gọi của dòng sông ấy, nhắc đến một giai thoại đẹp mà nhà văn đã phải kỳ công lục tìm “Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây có một huyền thoại kể rằng vì quá yêu quý con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi”. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Cái tên thân thương “sông Hương” hóa ra được bắt nguồn từ tình yêu quê hương đất nước của những người dân xứ Huế. Chính họ là những người đã khai sơn phá thạch, chứng kiến những thăng trầm của xứ Huế, trải qua nhiều giai đoạn phát triển của lịch sử và góp phần kiến tạo nên bản sắc văn hóa, muốn mang cái đẹp, tiếng thơm để gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ sở. Và cũng chính họ đã là người đã đặt cho dòng sông cái tên đẹp ấy. Nhan đề tác phẩm không chỉ có ý nghĩa ca ngợi mà còn thể hiện được niềm biết ơn của tác giả đối với những con người đã khai phá, xây dựng, làm đẹp vùng đất này, bộc lộ niềm tự hào về vẻ đẹp của non sông, đất nước.

Câu hỏi “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” gợi ra bao nhiêu vẻ đẹp của dòng sông nên không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ về dòng sông.

Cảnh sắc thiên nhiên sông Hương được tác giả cảm nhận qua nhiều khúc đoạn. Từ vùng thượng lưu qua vùng đồng bằng rồi về thành phố Huế. Ở mỗi khúc đoạn dòng sông lại hiện lên với một vẻ đẹp riêng đầy cuốn hút.

a. Sông Hương ở thượng nguồn

Nhà văn sử dụng ngôn ngữ tự sự nhưng không tự sự về 1 đối tượng khoa học địa lí mà như kể về 1 sinh thể cô gái, tác giả lần theo dòng chảy của con sông không phải với tư cách của nhà địa lí khảo cổ mà như chàng trai đi tìm hiểu khám phá về cô gái. Và ở mỗi thuỷ trình ông lại có những liên tưởng hết sức thú vị và ấn tượng đậm nữ tính.

Nhà văn đã ngược lên ngọn nguồn của con sông để nhận diện nó rồi xuôi theo dòng quan sát nó “ nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành sẽ không hiểu đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua. Dưới con mắt tài hoa của HPNT sông Hương hiện lên không phải là cảnh sắc thiên nhiên thuần tuý mà là dòng sông có linh hồn, có cá tính.

Ở khúc thượng nguồn sông Hương mang vẻ đẹp mãnh liệt, man dại và huyền bí. Bằng việc sử dụng phép so sánh nhà văn đã ví sông Hương như một bản trường ca bất tận của rừng già, rầm rộ dưới những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn.trường ca chứ không phải tình ca đã tạo 1 ấn tượng đậm nét trong lòng người đọc về vẻ đẹp mạnh mẽ hùng tráng cuả dòng sông.

Đồng thời nó mang vẻ đẹp rất thơ mộng và trữ tình khiến người ta không khỏi say mê bằng “vẻ dịu dàng, say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.

Đặc biệt dưới con mắt của chàng trai đa cảm , đầy lãng mạn dòng sông xứ Huế còn được nhân hóa như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại. Hình tượng cô gái Di-gan khiến người đọc liên tưởng đến một cô gái thuộc tộc người nổi tiếng trên thế giới, một tộc người thích sống du mục, nhảy múa, ca hát và giỏi bùa chú. Các cô gái của tộc người Di gan thường đem lời ca, điệu múa của của mình “đốt cháy” bao người. Bởi vậy có thể nói đây là lối so sánh - liên tưởng táo bạo, bất ngờ, lấp lánh trí tuệ, thể hiện được cái nhìn đa chiều của tác giả trong sự hội nhập văn hóa của thời đại mới. Tác giả đã mang văn hóa phương Tây vào văn hóa Việt Nam; mang thượng nguồn sông Hương của Việt Nam ra thế giới một cách cụ thể, dễ hình dung nhất qua hình ảnh cô gái Di-gan. Lối ẩn dụ, nhân hóa sâu sắc, trí tuệ khi chạm đến chiều sâu tâm hồn của sông Hương như tâm hồn của một con người, một cô gái với “một tâm hồn tự do và trong sáng”. Những liên tưởng thú vị và độc đáo ấy đã chạm khắc vào tâm trí người đọc ấn tượng mạnh mẽ về vẻ đẹp hoang dại nhưng cũng đầy quyến rũ, tình tứ, tinh tế, đầy cá tính của sông Hương.

Sông Hương là đứa con của rừng già và rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ với tâm hồn tự do. Nhưng cũng chính từ rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng của nó để khi ra khỏi rừng sông Hương nhanh chóng mang vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở. Với sự so sánh, liên tưởng này nhà văn đã ví sông Hương như một đấng sáng tạo góp phần gìn giữ và bảo tồn văn hóa nơi đây. Sông Hương không chỉ đẹp mà còn là khởi nguồn của không gian văn hóa Huế và không có sông Hương khó có thể có nền văn hóa Huế ngày nay.

Vẻ đẹp của sông Hương ở khúc thượng nguồn được nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường gọi là phần tâm hồn sâu thẳm. Dòng sông Hương dường như không muốn bộc lộ phần tâm hồn sâu thẳm ấy nên khi ra khỏi đại ngàn đã đóng kín cửa rừng rồi ném chìa khóa vào những hang đá dưới chân núi Kim Phụng. Bởi thế mà nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhắn nhủ với người đọc rằng muốn hiểu hết được vẻ đẹp của dòng sông Hương ta không chỉ ngắm khuôn mặt kinh thành của nó mà phải hiểu đầy đủ bản chất của nó với hành trình gian truân mà nó đã vượt qua. Có lẽ, viết đoạn văn là tác giả muốn kết luận: muốn hiểu được dòng sông Hương phải ngược lên thượng nguồn; cũng giống như muốn hiểu một dân tộc phải tìm hiểu rõ cội nguồn của dân tộc ấy.

Tóm lại, đoạn văn ngắn với liên tưởng phong phú, câu văn giàu hình ảnh cùng biện pháp nhân hóa, so sánh, điệp cấu trúc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả rất chính xác về vẻ đẹp và vị thế sông Hương và thượng nguồn, điều mà xưa nay ít người khám phá ra

b. Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế

Với liên tưởng kì thú Vẻ đẹp của dòng sông Hương khi về đến đồng bằng được tác giả so sánh và nhân hóa với một người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng chờ người tình mong đợi đến đánh thức. Trong sự so sánh, nhân hóa này vẻ đẹp của sông Hương trở nên nhuốm màu cổ tích, gợi người đọc liên tưởng đến nàng công chúa xinh đẹp ngủ trong rừng chờ hoàng tử đến hóa giải lời nguyền.

Bằng sự hiểu biết sâu sắc về địa lí và sự quan sát kĩ lưỡng tỉ mỉ về dòng sông khiến nhà văn không chỉ miêu tả chính xác những địa danh nổi tiếng của vùng ngoại ô mà dòng sông đã đi qua mà còn gợi lên trong ta dòng chảy uốn lượn mềm mại, dịu dàng của nó qua ngã ba tuần,điện Hòn Chén, Ngọc Trản, Nguyệt Biều, Lương Quán...

Để đến được với người tình mong đợi, dòng sông phải qua một cuộc hành trình đầy gian truân. Sông Hương phải chuyển dòng một cách liên tục, vòng những khúc quanh đột ngột, uốn một đường cong thật mềm, vẽ một hình cung thật tròn. Nó phải đi trong dư vang của núi rừng Trường Sơn, vượt qua những lòng vực sâu, trôi đi giữa những dãy đồi sừng sững như thành quách với những điểm cao đột ngột như Tam Thai, Lựu Bảo. Trong cuộc hành trình đầy gian truân ấy, sông Hương có những dịp bộc lộ vẻ đẹp của nó:

+ Về hình dáng: Vì phải uốn lượn, đổi dòng liên tục nên hình dáng dòng sông trở nên mềm mại như một tấm lụa...

+ Về màu sắc: Màu sắc nước trở nên xanh thẳm - màu nước trong veo rất gợi cảm. màu xanh của sắc nước sông Hương gợi ta liên tưởng đến màu xanh ngọc bích của sắc nước Sông Đà trên trang văn của Nguyễn Tuân.

Nếu dòng Sông Đà của Tây Bắc sắc nước biến ảo theo mùa “ mùa xuân dòng xanh ngọc bích, mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ” thì dòng sông xứ Huế trong cảm nhận mê đắm tài hoa của HPNT sắc nước biến ảo theo từng thời điểm trong ngày “ sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” và dòng sông còn tạo nên những mảng phản quang màu sắc trên nền trời thiên nhiên thành phố.

+ Vẻ đẹp: tiếp tục dõi theo thuỷ trình của dòng sông nhà văn lại khám phá ra những vẻ đẹp ấn tượng. Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất như triết lí, cổ thi, nhất là khi dòng sông chảy qua những đám quần sơn lô nhô, giữa giấc ngủ ngàn năm của vua chúa với những lăng tẩm đồ sộ được phong kín trong những rừng thông u tịch.

Đằng sau những đoạn văn đầy hình ảnh, giàu chất thơ đó người đọc cảm nhận được 1 cái nhìn tinh tế lãng mạn của 1 cái tôi HPNT yêu say đắm đến thế - dòng Hương Giang và xứ Huế của ông.

c. Sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế

ngay phần mở đầu đoạn trích nhà văn khẳng định sông Hương là thuộc về 1 thành phố duy nhất nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. Nói đến Huế người ta nghĩ ngay đến sông Hương và ngược lại. Sông Hương vào Huế chính là cuộc tìm kiếm có ý thức tới thành phố tình yêu của nó.

Khi về đến thành phố Huế, sông Hương lại một lần nữa được nhân hóa khiến nó trở nên có hồn và mang tâm trạng như con người. Khi biết đã tìm đúng đường để về gặp thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi lên hẳn lên giữa biền bãi vùng ngoại ô Kim Long. Qua lăng kính tình yêu, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã luôn nhìn sông Hương với thành phố Huế như một cặp đôi tình nhân như thế. Về đến Huế dòng sông đã bộc lộ những vẻ đẹp được nhiều người biết đến nhất:

+ Vẻ đẹp của sông Hương ở Huế trước hết gắn liền với hình ảnh ấn tượng về những cây cầu trắng nhỏ nhắn in ngần lên bầu trời như những vành trăng non. Tác giả đã sử dụng một so sánh độc đáo, mới lạ để gợi tả vẻ đẹp của cầu Tràng Tiền. Khi sông Hương gặp Huế, vẻ đẹp của dòng sông và cây cầu như hoà vào làm một. Cây cầu như một nét đẹp bừng sáng tô điểm cho vẻ đẹp của thành phố cũng như của dòng sông. Nếu đã từng đến Huế, ta đều biết đến cây cầu Tràng Tiền nổi tiếng vẫn soi bóng trên dòng Hương giang, gợi một vẻ đẹp rất riêng mà chỉ có xứ Huế mộng và thơ mới có.

Đó là cây cầu có hình dáng đặc biệt như chiếc lược ngà xếp chồng lên nhau. Thi sĩ Nguyễn Bính đã từng ca ngợi vẻ đẹp nên thơ của nó “ cầu cong như chiếc lược ngà”

Bằng năng lực quan sát tinh tế, ngôn ngữ phong phú nhà văn đã diễn tả chính xác gợi hình gợi cảm dòng chảy uốn lượn của sông Hương từ Cồn Giã Viên đến Cồn Hến “ giáp mặt ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn 1 cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong ấy làm cho dòng ông mềm hẳn đi như 1 tiếng vâng không nói ra của tình yêu”. Câu văn viết về dòng sông mà nói được rất nhiều điều về con người - những cô gái Huế dịu dàng , thiết tha , đa tình mà e lệ, kín đáo:

Anh chàng xứ Quảng đi thi

Thấy cô gái Huế bỏ đi không đành

Tiếng “ vâng” không nói ra của tình yêu. Khi yêu họ có ngôn ngữ riêng. Không nói nhưng rất nhiều gửi gắm. vậy nên mới có chuyện “ 1 ánh mắt, 1 nụ cười có thể là tín hiệu của sự thuận tình đâu cần lúc nào cũng cần đến tiếng vâng”

+ Để làm nổi bật vẻ đẹp đặc trưng của dòng sông Hương ở Huế, từ góc độ văn hoá nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với một số dòng sông khác trên thế giới. Nhà văn so sánh sông Hương với sông Xen của Pa-ri và sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét để thấy vẻ đẹp riêng của dòng sông. Sông Hương nằm trọn trong lòng thành phố yêu quý của mình, những nhánh sông đào mang nước sông Hương toả đi khắp phố thị. Sông Hương của Huế đã hoà làm một , sông Hương làm nên vẻ đẹp mộng mơ của Huế và ngược lại Huế làm nên vẻ đẹp trầm tư sâu lắng của sông Hương.

Sông Hương khi về đến Huế đã chảy “chậm, thực chậm cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, HPNT khi miêu tả Sông Hương trong lòng thành phố đã chọn cho mình kênh tiếp cận là âm nhạc. ở góc độ này sông Hương chính là điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế. Trong tiếng anh “slow” có nghĩa là chậm và sông Hương như 1 giai điệu trữ tình chậm rãi dành riêng cho xứ Huế. Có thể thấy HPNT đã rất tinh tế khi nhìn ra 1 đặc trưng của Hương giang. So với các dòng sông khác ở Việt Nam và thế giới , lưu tốc của sông Hương rất chậm.

Nhà văn đã liên tưởng so sánh với sông NêVa băng lướt ra bể Ban Tich. Lưu tốc nhanh đến mức không kịp để cho lũ hải âu nói 1 điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo. Mượn câu nói của Hê ra clits với hình ảnh” khóc suốt đời vì dòng sông đã trôi đi quá nhanh”. HPNT đã lí giải điệu chảy lững lờ của Sông Hương bằng cả trái tim. Và dòng sông dường như dùng dằng không muốn rời xa thành phố thân yêu của nó nên mới trôi chậm như vậy.

Đó là tình cảm của sông hương với huế hay chính là tình cảm của nhà văn với sông hương, với xứ huế thơ mộng.

Sông Hương khi rời khỏi thành phố Huế

Khi rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc. Tuy nhiên, do đặc điểm địa lý đặc biệt nên thủy trình của con sông đã phải thay đổi. Nó phải chuyển dòng sang hướng đông và như vậy sẽ lại đi qua một góc của thành phố Huế ở thị trấn Bao Vinh xưa cổ. Đó là đặc điểm địa lý tự nhiên của dòng sông Hương nhưng với sự miêu tả của một trái tim nhạy cảm, sông Hương chính là hiện thân của một người tình đằm thắm, dịu dàng, thủy chung không nỡ rời xa thành phố thân yêu của nó. Nhưng dù có níu kéo đến như thế nào thì đã tới lúc, sông Hương phải rời xa thành phố nên trước lúc giã biệt sông Hương đã dành cho Huế một cái ôm thật nồng thắm: “Rời khỏi kinh thành, sông Hương chếch về hướng chính bắc, ôm lấy đảo Cồn Hến quanh năm mơ màng trong sương khói, đang xa dần thành phố Huế để lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của vườn cau vùng ngoại ô Vĩ Dạ”. đó là sự am hiểu về địa lí của HPNT.

Rời khỏi Huế rồi như sực nhớ ra điều gì điều gì chưa kịp nói với người tình yêu dấu, sông Hương đột ngột “rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối”. có 1 cái gì rất lạ với tự nhiên và rất giống con người ở đây Trong con mắt của người nghệ sĩ tài hoa Hoàng Phủ Ngọc Tường, khúc ngoặt ấy ĐƯỢC NHÀ VĂN NHÂN CÁCH HOÁ gọi đấy là nỗi “vương vấn”, thậm chí có chút “lẳng lơ kín đáo” của người tình thủy chung và chí tình. Với lăng kính tình yêu, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận thấy sông Hương ở đây giống như nàng Kiều trong đêm tình tự đã trở lại tìm Kim Trọng để nói một lời thề chung thủy. Đây đúng là một phát hiện, một liên tưởng thú vị, độc đáo và đậm màu sắc văn chương của tác giả về dòng sông thân thương của xứ Huế. Hương giang vốn đã đẹp, nay lại càng đẹp hơn, trọn vẹn hơn trong cảm nhận của người đọc. Một vẻ đẹp hài hòa giữa hình dáng bên ngoài với phần tâm hồn sâu thẳm bên trong.

Sông Hương mang đặc điểm tâm hồn con người xứ Huế

Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn đi sâu khám phá vẻ đẹp của sông Hương trong chiều sâu LỊCH SỬ văn hóa của xứ Huế. Sông Hương không chỉ góp phần kiến tạo nên gương mặt văn hóa Huế khi sản sinh ra nền âm nhạc Huế, những bài Nam ai Nam bình da diết… mà còn được khám phá trong mối quan hệ với con người và dòng sông mang đậm đặc điểm tâm hồn của con người xứ Huế. Bằng quá trình nghiên cứu, tìm hiểu vô cùng nghiêm túc tác giả đã nhận thấy một điều rất đặc biệt: “có một cái gì rất lạ với tự nhiên và giống với con người nơi đây”. Như thế có nghĩa là sông Hương không đơn thuần chỉ là vẻ đẹp tự nhiên mà nó còn là kết đọng rõ nét và đầy đủ của tất cả vẻ đẹp con người xứ Huế, vẻ đẹp của tính cách, tâm hồn Huế. Dòng chảy dịu êm của sông Hương là vẻ đẹp đằm thắm, dịu dàng của con người xứ này. Sự chí tình của Hương giang cũng bắt nguồn từ tính cách con người xứ Huế mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.

Sông Hương hùng tráng và trữ tình

Trong đoạn văn, nhà văn khẳng định: “Sông Hương là vậy, là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”. Câu văn này đã thể hiện rõ cái tôi nội cảm và bộc lộ cảm nhận của tác giả về vẻ đẹp của sông Hương có sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình.

Có thể nói rằng Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn hoá Huế, ông không chỉ nhìn sông Hương ở cảnh sắc thiên nhiên, thấy nó ngày ngày mang phù sa và nguồn nước ngọt trao tặng vô tư cho những cánh đồng Châu Hóa, cho cuộc sống người dân xứ Huế; mà ông còn nhìn sông Hương như là khởi nguồn cho những giá trị tinh thần lịch sử. Dòng sông Hương là “dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi…” anh hùng bởi từ góc nhìn lịch sử, sông Hương đã trở thành chứng nhân của lịch sử.

+ Nó chứng kiến bao nhiêu biến thiên mà xứ Huế trải qua như ở đoạn văn trước đó nhà văn đã ngược về quá khứ để khẳng định vai trò của dòng sông Hương trong lịch sử dân tộc. Nó là dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng. Trong những thế kỷ trung đại nó mang tên là linh Giang, đã chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt.

+ Thế kỉ 18, nó soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ.

+ Thế kỷ 19, nó sống hết lịch sử bi tráng với máu của những cuộc khởi nghĩa.

Nó đóng góp cho cách mạng tháng tám bằng những chiến công rung chuyển. Nó bị tàn phá nặng nề trong mùa xuân năm Mậu Thân… Từ đó mà đồng chí Võ Nguyên Giáp đã nói về dòng sông Hương và xứ Huế “Lịch sử đảng đã ghi bằng nét son tên của thành phố Huế, thành phố tuy nhỏ nhưng đã cống hiến rất xứng đáng cho tổ quốc”.

Từ góc nhìn lịch sử, ngòi bút nhà văn lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử. Dòng chảy của của sông Hương đã đi trọn vẹn chiều dài của lịch sử dân tộc. Diện mạo và chiều sâu của lịch sử dân tộc đã đem đến cho Sông Hương một tầm vóc kỳ vĩ lớn lao. Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường ở đây đã phát hiện ra một vẻ đẹp của dòng sông mà không phải ai cũng nhận thấy. Đó là một vẻ đẹp của một bản anh hùng ca với sức mạnh quật khởi của dân tộc từ thuở lập quốc.

Nhà văn sau đó còn bình luận về cách dòng sông Hương cống hiến cho lịch sử dân tộc. Khi nghe lời gọi của Tổ quốc, sông Hương biết cách “tự hiến đời mình làm một chiến công”. Cũng như những dòng sông khác trên đất nước Việt Nam, cũng như con người Việt Nam, nó mang trong mình vẻ đẹp truyền thống đã làm thành bản sắc văn hóa Việt, như Huy Cận từng khái quát:

Sống vững chãi bốn nghìn năm sừng sững

Lưng đeo gươm tay mềm mại bút hoa

Trong và thực sáng hai bờ suy tưởng

Sống hiên ngang mà nhân ái chan hòa.

Sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi được “viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”. Với lối sử dụng hình ảnh ấy, nhà văn đã nhấn mạnh dòng sông Hương vừa là một bản hùng ca, vừa là một bản tình ca dịu dàng, tươi đẹp.

Giữa đời thường, cảnh sắc thiên nhiên sông Hương chính là vẻ đẹp của thiên nhiên quê hương đất nước. Hơn nữa, sông Hương còn là một bản tình ca “Còn non, còn nước, còn dài - Còn về, còn nhớ…”. Đó không chỉ là nét riêng trong vẻ đẹp của dòng sông Hương mà còn là vẻ đẹp của Huế. Cách đặt vế câu“viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” của cuối câu cho thấy dù thế nào nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn cảm nhận dòng sông Hương ở vẻ đẹp dịu dàng, trữ tình và thơ mộng.

Sông Hương gắn liền với nền văn hóa phi vật thể của xứ Huế

Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn, sông Hương còn hàm chứa trong nó cả nền văn hoá phi vật thể của Huế. Từ góc nhìn văn hóa ấy mà nhà văn nhận ra Hương giang khi “trở về với cuộc sống bình thường là người con gái dịu dàng của đất nước”. Nhà văn hoài niệm đến khắc khoải khi bắt gặp một sắc màu của chiếc áo cưới ở Huế xưa cũ “màu áo điều lục với loại vải vân thưa màu xanh chàm lồng lên một màu đỏ ở bên trong, tạo thành một màu tím ẩn hiện” mà các cô dâu Huế mặc sau tiết sương giáng.

Để rồi từ cái sắc màu văn hoá đặc trưng của Huế ấy mà tác giả liên tưởng một cách đầy ngẫu hứng mà rất có lí rằng sắc áo điều lục mà người Huế ưa thích vốn là màu của sương khói trên sông Hương “giống như một tấm voan huyền ảo của tự nhiên, sau đó ẩn giấu khuôn mặt thực của dòng sông”.

Có lẽ, thông qua sự liên tưởng này nhà văn muốn ngợi ca sông Hương vì nó góp phần làm cho Huế trở thành một bức tranh thiên nhiên sơn thuỷ hữu tình, muốn khẳng định sông Hương trong đời thường mang vẻ đẹp dịu dàng của một cô gái Huế, tô đậm vẻ đẹp của dòng sông trong sự gắn bó với văn hóa Huế. Như vậy, sông Hương đã là một phần trong đời sống tâm hồn của người Huế trầm mặc, lắng sâu.

Sông Hương là nguồn cảm hứng dạt dào cho thi ca, nghệ thuật

Mặt khác, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương ở góc độ thi ca, nghệ thuật, khẳng định sông Hương cũng là cội nguồn của thi ca nghệ thuật. Có biết bao văn nhân, thi sĩ đã từng rung động với dòng sông Hương như Nguyễn Du, Cao Bá Quát, Tản Đà, Tố Hữu… Nhà văn đã tin rằng “có một dòng sông thi ca về sông Hương và tôi hi vọng đã nhận xét một cách công bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”.

Cao Bá Quát đã từng nhìn sông Hương mà thốt lên rằng: “Trường giang như kiếm lập thanh thiên”.

Tản Đà thấy “dòng sông trắng, lá cây xanh”.

Trong thơ Bà Huyện Thanh Quan sông Hương là “nỗi quan hoài vạn cổ với bóng chiều bảng lảng”.

Sông Hương còn quả thực rất Kiều và mang sức mạnh phục sinh tâm hồn trong thơ Tố Hữu…

Không chỉ có thế, sông Hương còn đi vào thơ của bao nhiêu văn nhân nghệ sĩ yêu xứ Huế khác như: Thu Bồn nhìn dòng nước lững lờ của sông Hương mà bâng khuâng

“Con sông dùng dằng con sông không chảy

Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”.

Và với Nguyễn Trọng Tạo, Hương giang lãng đãng một bầu khí quyển huyền thoại thi ca giúp nhà thơ thăng hoa những vần mê đắm:

“Con sông đám cưới Huyền Trân

Bỏ quên dải lụa phù vân trên nguồn

Hèn chi thơm thảo nỗi buồn

Niềm riêng nhuộm tím hoàng hôn đến giờ

Con sông nửa thực nửa mơ

Nửa mong Lí Bạch, nửa chờ Khuất Nguyên”

Ý này có thể dùng để nhận xét khi phân tích các đoạn văn

Nếu như Nguyễn Tuân đã tạo cho Đà giang 1 cá tính dữ dội và trữ tình, Hoàng Cầm tạo cho dòng sông Đuống của quê hương 1 dáng nằm đặc biệt : “ Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì” . Thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại đem tình yêu đằm thắm lắng sâu và những cảm xúc sôi nổi, say sưa vào những trang viết để mỗi dòng văn thành lời ca, khúc nhạc tâm hồn tôn vinh vẻ đẹp của sông Hương. Đó là vẻ đẹp không thể trộn lẫn của dòng sông. Đã có nhiều tác phẩm viết về sông Hương nhưng khó ai có thể vượt qua HPNT.ông xứng đáng với danh hiệu: “Cuốn từ điển sống về Huế”. Tình cảm đối với sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường, xét đến cùng, là tình cảm đối với đất nước, là tấm lòng yêu mến quê hương xứ sở nồng cháy của nhà văn.

“Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường là một bài văn xuôi đầy chất thơ. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của bài văn là những xúc cảm sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú về văn hóa lịch sử địa lý, văn chương với một văn phong tao nhã, hướng nội tinh tế, tài hoa, ngôn từ phong phú, gợi hình gợi cảm, có những câu văn giàu nhạc điệu, chất thơ. Các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, so sánh, nhân hóa được sử dụng rất hiệu quả khiến cho dòng sông Hương ở ngoài đời đã đẹp nhưng qua sự miêu tả của Hoàng Phủ Ngọc Tường trở nên đẹp bội phần.

Dòng sông như một công trình nghệ thuật tuyệt vời của văn hóa, một vẻ đẹp đầy chất thơ. Bằng sự hiểu biết, sự gắn bó và tình yêu tha thiết với dòng sông Hương và xứ Huế, nhà văn đã khám phá và tô đậm vẻ đẹp của dòng sông. Nhà văn thường xuyên so sánh vẻ đẹp của sông Hương với những người con gái đẹp, từ đó phát hiện ra những vẻ đẹp tưởng chừng đối lập của dòng sông là vừa man dại, phóng túng vừa dịu dàng, say đắm; vừa thủy chung vừa đa tình; vừa kín đáo lại vừa lẳng lơ; vừa anh hùng, quật khởi nhưng cũng rất trữ tình, thơ mộng. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” xứng đáng là một áng văn hay đặc sắc về xứ sở, về tình yêu quê hương đất nước và cũng rất tiêu biểu cho phong cách bút ký của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Dòng sông Hương trong văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường khiến cho ai đã từng đọc qua đều mong muốn được một lần đặt chân đến nơi đây, để được đắm mình trong những gì nên thơ nhất của xứ Huế.

Trong bài bút kí này sông Hương đã được đặt trong một cái nhìn tổng thể và toàn diện: Lịch sử và văn hóa, sinh hoạt và phong tục, văn chương và đời sống, con người và thiên nhiên …Trong các mối liên hệ ấy, sông Hương vừa tươi đẹp, vừa thơ mộng và quyến rũ trong các sắc thái thiên nhiên vừa sâu lắng trong các giá trị văn hóa, vừa phong phú đến bất ngờ trong khả năng gợi hứng thú sáng tạo cho những người nghệ sĩ, vừa kiên cường bất khuất trong thế đứng và tinh thần khi đối diện với giặc ngoại xâm…Song dường như sau tất cả những điều đó, sông Hương vẫn mãi còn những điều bí ẩn chưa được khám phá hết nên vẫn mãi gợi niềm bâng khuâng trong tâm hồn con người. bài kí thể hiện “ cái tôi” của tác giả - 1 cái tôi tài hoa, uyên bác đầy mê đắm.