Bước chọn nguyên liệu là một khâu hết sức quan trọng quyết định đến chất lượng và màu sắc của chiếc bánh. Muốn có một chiếc bánh ngon thì phải chọn được nguyên liệu ngon:

• Chọn gạo: Gạo nếp để gói bánh chưng ngon phải là loại nếp mùa hay nếp cái hoa vàng, hạt bóng mẩy và đều nhau. Gạo ngâm khoảng 10 - 12 giờ bằng nước lạnh sau đó vo qua, để ráo nước và xóc muối trắng lượng vừa phải cho thêm vị đậm đà. Đặc trưng của bánh chưng là vị mặn của gạo nếp, vị thơm của đỗ, vị thơm và béo ngậy của thịt... vì vậy cần chú ý cho lượng muối vừa đủ với số lượng gạo và đồng đều với đỗ, thịt. Nếu bạn muốn gạo nếp được xanh, và thơm hơn bạn có thể dùng lá nếp xay nhỏ lấy nước cốt màu xanh để ngâm gạo nếp. Gạo nếp được ngâm nước lá nếp sẽ trở nên thơm và xanh cực đẹp khi gói bánh chưng đấy.

• Chọn đậu: Đỗ xanh là phần nhân nằm gần tâm bánh chưng (phần thịt). Bạn có thể mua đỗ đã tách vỏ hoặc chưa tách vỏ. Nếu mua đỗ đã tách vỏ bạn chỉ cần ngâm đỗ, nhưng đỗ chưa tách thì bạn cần ngâm để đỗ tróc vỏ và đãi sạch vỏ đỗ. Dù phải tách vỏ và mất thời gian nhưng một trong những bí quyết để gói bánh chưng ngon là bạn nên dùng đỗ xanh còn nguyên vỏ để có độ thơm, ngon và vệ sinh. Mầu vàng óng của hạt đỗ tượng trưng cho một năm mới tràn trề tài lộc, thịnh vượng. Lưu ý khi chọn đậu là chọn đậu xanh nguyên vỏ sẽ ngon hơn loại đãi sẵn rồi. Hạt đậu đều không bị sâu mốc.

• Chọn thịt và gia vị: Để gói bánh chưng ngon không thể thiếu thịt và hành khô. Hành khô bóc sạch vỏ, thái nhỏ. Hạt tiêu tự xay hoặc mua tại chợ. Nhân bánh là thịt lợn có cả nạc và mỡ (thường là thịt ba chỉ). Mỡ thịt để cho bánh béo ngậy như sự khỏe mạnh của gia chủ, nạc đỏ hồng mang nhiều niềm vui cho năm mới. Thịt thái miếng to đều, ướp gia vị vừa đủ, rắc ít hạt tiêu để thêm hương nồng nàn và đặc biệt sau khi bánh chín sẽ có mùi thơm và vị cay nhẹ. Để bánh ngon thì phải chọn miếng thịt nửa nạc nửa mỡ để giữ được vị béo ngậy cho chiếc bánh. Thịt cắt khúc to đều, ướp gia vị vừa đủ, trộn lẫn cùng với hành tăm cả lá cả củ, tiêu hạt để có mùi thơm và ngon khi nấu xong.

• Chọn lá dong: Bí quyết luộc bánh chưng xanh và ngon đơn giản nhất là ở khâu chọn lá dong. Nên chọn lá dong có kích thước vừa phải, không to cũng không nhỏ quá. Bề mặt lá láng bóng, xanh đậm, cuống nhỏ, không non mà cũng đừng quá già. Lá dong đem về rửa sạch bằng nước lấy khăn mềm lau nhẹ để sạch bụi bẩn, nấm mốc, sau đó phơi ở nơi khô ráo, thoáng gió. Chú ý không để dưới nắng mặt trời, lá sẽ bị héo, úa.Khi gói cần tùy thuộc vào thời tiết để xác định số lượng lá gói, trời mát mẻ thì nên dùng 6 lá, còn trời nóng cần dùng đến 10 lá để khâu bảo quản bánh sau khi nấu được lâu hơn. Tùy số lượng lá mà canh thời gian nấu cho thật chuẩn. Đây là phần quan trọng quyết định màu sắc chiếc bánh. Bạn phải chọn loại lá không được già quá, không được non quá. Nếu lá già hay non quá khi nấu lên sẽ không giữ được màu xanh tự nhiên của bánh. Chọn loại lá có màu xanh thẫm, bóng đẹp và cuống lá nhỏ. Lá bánh có kích thước vừa phải thì khi gói bánh sẽ dễ và đều đẹp hơn.

Dùng lá giềng (riềng) hoặc lá bồ ngót vò nát hoặc giã nhỏ lấy nước, sau đó trộn với nếp ngay trước khi gói bánh. Cách làm này sẽ giúp vỏ bánh có một màu xanh đẹp mắt từ trong ra ngoài và đặc biệt còn có mùi thơm và hương vị đặc biệt. Bạn cũng có thể ngâm nếp trong nước dứa, thời gian thích hợp từ 1 – 3 giờ, không nên ngâm lâu vì nếp có thể bị rã thành bột.

Để bánh mau chín hãy vắt chanh một ít chanh vào bánh trước khi gói, không nên vắt quá nhiều, mùi vị nguyên thủy của bánh sẽ biến mất. Thêm một bí quyết luộc bánh chưng xanh tự nhiên nữa là ngâm nếp bằng nước tro. Cách này rất phổ biến đối với người miền Trung. Trong tro có tính kiềm nhẹ khi ngâm với nếp giúp tăng độ kiềm của nếp, làm nếp trong hơn và có màu xanh ngọc rất đẹp khi nấu nhưng vẫn giữ được hương vị thơm ngon của bánh chưng.

Để luộc bánh chưng được xanh tự nhiên nếp được sử dụng phải được đãi thật sạch thật nhiều lần bằng nước đến khi nào nước trong mới đạt yêu cầu. Nếp càng sạch bụi cám, vỏ bánh sẽ càng trong và lâu bị chua.

Khi trộn nguyên liệu ví dụ như nếp thì bạn phải trộn cùng với muối trắng để khi nấu lên chiếc bánh có mùi vị đậm đà. Trong nhân bạn cũng trộn thịt cùng đậu xanh và hành, tiêu cùng chút ít gia vị. Nhớ trộn ít thôi để bánh ngon nhưng vẫn giữ được lâu, nếu bạn trộn nhiều quá bánh dễ bị ôi và không giữ được lâu.

Trước khi gói bạn hãy giã hoặc xay mịn lá riềng trộn cùng nếp rồi gói như vậy bánh khi nấu chín sẽ có một màu xanh từ trong ra ngoài và cũng có mùi thơm rất dễ chịu, ăn lạ và ngon hơn.

Xã hội phát triển đi liền với sự ra đời của những công cụ gói bánh ngày càng đa dạng, tuy nhiên bánh gói bằng tay vẫn luôn ngon nhất. Khi gói bánh chưng bằng khuôn, lá sẽ bị cắt nhiều nhất, lớp lá ngoài mỏng, 4 góc bánh lá ghép vào nhau nên bánh sẽ dễ bị bục ra trong quá trình xếp bánh hay nấu bánh. Nên nhớ để luộc bánh chưng được xanh tự nhiên, cần gói bằng mặt trái của lá, mặt có sống lá, chứ không phải mặt phải, mặt có màu xanh láng, rất nhiều người vẫn nhầm lẫn chi tiết này. Khi gói bánh cần dồn lực bàn tay để bánh được chặt vỗ nhẹ bánh xuống mặt phẳng để bánh được vuông vắn và chắc chắn hơn.

Muốn có một chiếc bánh đẹp và ngon thì khâu gói bánh đóng vai trò quan trọng vô cùng. Bánh muốn đẹp phải được gói bằng khuôn hoặc người khéo tay thì gói bằng tay. Đầu tiên bạn trải khoảng 6 lá dong đã được cắt tỉa đầu lá và cuống gọn gàng. Lượng gạo tùy thuộc vào độ to nhỏ của chiếc bánh. Đầu tiên bạn cho gạo nếp vào lá, bỏ đậu xanh và nhân vào, phủ tiếp một lớp gạo lên trên rồi gập lá lại gói vuông vắn. Sau khi gập xong thì buộc lạt thật chặt. Một chiếc bánh đẹp mắt phải được gói vuông vắn, đều đẹp, chặt tay. Khi mở ra có màu xanh, vuông vắn nhân nằm giữa tâm chiếc bánh và gia vị vừa đủ.

Ngày xưa người ta thường nấu bánh bằng nồi gang bánh sẽ rất xanh và ngon. Ngày nay nồi gang không còn phổ biến thì người ta chọn nồi tole hay còn gọi là nồi tôn. Loại nồi này ưu điểm của nó là môi trường kiềm giúp bánh nhanh chín và giữ được màu xanh tự nhiên của lá bánh.

Theo kinh nghiệm lâu năm nồi tole là nồi tạo ra môi trường kiềm hoàn hảo, điều kiện này sẽ giúp giữ được màu xanh của lá dong, do đó bánh chưng sau khi nấu sẽ có màu xanh rền tự nhiên đẹp mắt và hương vị cũng đậm đà hơn. Nên dùng củi để nấu bánh chưng thay vì than hay gas, lửa củi sẽ ổn định giúp bánh chín đều và ngon nhất.

Cách sắp xếp bánh cũng quyết định quan trọng tới chất lượng bánh. Trước khi xếp bánh vào nồi hãy tận dụng các lá và cuống bánh thừa xếp xuống đáy nồi để ngăn bánh không bị cháy, đồng thời giúp bánh có được màu xanh.

Khi xếp bánh vào đáy nồi không được xếp quá lỏng hoặc quá chặt. Nếu bạn xếp quá lỏng bánh sẽ rời rạc, không chín đều. Nếu bạn nén bánh quá chặt bánh khi chín nở rất dễ bị bung nên sắp xếp vừa phải. Xếp theo hàng lối trên dưới hợp lí.

Để luộc bánh chưng xanh tự nhiên cần đặc biệt chú ý đến khâu luộc bánh, khâu này là khâu mất nhiều thời gian và công sức đồng thời cũng là khâu quyết định màu sắc, mùi vị của từng chiếc bánh chưng. Khi luộc bánh chưng cần chèn chặt bánh để tránh tình trạng bánh vỡ ra vì các nguyên liệu nở ra khi bị nấu chín. Tận dụng những lá dong còn dư khi gói bánh và cho vào nồi khi nấu cũng là một bí quyết để luộc bánh chưng xanh tự nhiên, đồng thời tăng thêm hương vị của bánh.

Trước khi nấu bánh đừng quên xếp dưới đáy nồi dây lạt hoặc sống lá dong để giúp đáy nồi không bị cháy khi nấu, đồng thời làm nước luộc thêm xanh. Nồi bánh luộc phải luôn sôi, không bao giờ được để tình trạng thiếu nước nên hãy chuẩn bị thùng tiếp nước ngay bên cạnh. Luôn nhớ không được tiếp nước lạnh vào nồi bánh chưng đang sôi, nước lạnh sẽ làm bánh bị khê, bánh nửa chín nửa sống không ngon.

Nấu bánh như thế nào cho ngon không phải là việc dễ dàng. Để chiếc bánh nấu được ngon cần được nấu bằng củi bánh sẽ mau chín, chín đều và ngon hơn. Trong quá trình nấu phải giữ lửa đỏ đều, không bao giờ được để cho nước trong nồi bị cạn. Sau khi nấu được phân nửa thời gian nếu muốn bánh xanh và ngon hơn thì bạn hãy vớt bánh ra, thay toàn bộ nước trong nồi rửa bánh qua với nước lạnh rồi đưa lên luộc tiếp thì chiếc bánh nhanh chín, chín đều và lá bánh rất xanh. Nấu phải đạt thời gian khoảng 10 - 12 tiếng mới đạt chuẩn bánh chín đều, ngon.

Muốn bánh chưng được ngon khi nấu xong đừng quên phần ép nước, khâu này sẽ giúp bánh khô ráo, hương vị đậm đà và bảo quản lâu hơn. Đối với bánh tét khi nấu xong cần rửa qua nước lạnh rồi dùng tay lăn tròn cho bánh được đều. Sau khi bánh chín muốn chiếc bánh ngon, không bị nhão thì bạn cần phải ép bánh. Đợi bánh hơi nguội bạn vớt bánh ra, xếp bánh chồng lên nhau và ép bánh thật chặt bằng một vật nặng gì đó cho lượng nước thừa trong bánh chảy ra hết, bánh dẻo và ngon đúng điệu.

Lạt buộc cũng rất quan trọng trong việc góp phần tạo nên một chiếc bánh chưng đẹp mắt, thu hút ánh nhìn. Bạn hoàn toàn có thể mua lạt được bó sẵn bán ngoài chợ. Hoặc cũng có thể mua những ống tre dài tầm 70 – 90 cm về, cạo sạch vỏ ngoài rửa và chẻ nhỏ theo ý muốn, miễn là có thể buộc được. Sau đó phơi khô đi để làm tăng đô dẻo dai của lạt khi buộc.

Thông thường ở quê các mẹ sẽ dùng ống nửa bánh tẻ, chẻ ra sau đó phơi tái và làm dây buộc. Nứa bánh tẻ sẽ dai hơn, nứa già sẽ giòn và dễ đứt. Tốt nhất là bạn nên dùng ống giang bánh tẻ làm dây buộc để cột bánh được chặt và chắc hơn.