Mùa thu – mùa giao cảm của đất trời và lòng người, tình yêu – sự giao cảm đẹp đẽ và bí ẩn đến khó nắm bắt của sự sống. Và khi hai thứ ấy gặp nhau, tạo nên thi phẩm “Thơ tình cuối mùa thu” thật ấn tượng. Có lẽ hiếm có người trẻ nào, cặp đôi đang yêu nào lại không biết đến bài thơ này của nữ sĩ Xuân Quỳnh. Nhất là khi ngoài kia, đất trời cũng đang dạt dào, trăn trở:

“Cuối trời mây trắng bay

Lá vàng thưa thớt quá

Phải chăng lá về rừng

Mùa thu đi cùng lá

Mùa thu ra biển cả

Theo dòng nước mênh mang

Mùa thu vào hoa cúc”.

Vài hình ảnh thôi đã dệt lên không gian thu đầy màu sắc, tâm trạng của thời điểm chuyển giao bề bộn: có mây trắng, lá vàng, dòng nước… nhưng là mây bay ở cuối trời, lá vàng thưa thớt muốn về rừng, mùa theo ra biển cả… Tất cả báo hiệu sự chia lìa xa cách.

Thời gian là khoảnh khắc nhạy cảm dễ xui bâng khuâng, nuối tiếc. Không gian lại vời vợi, xao xác, dâng lên dư vị ngậm ngùi, lưu luyến. Không còn cái mạnh mẽ trào dâng như ở “Sóng” thuở nào. Có lẽ bởi đây là những dòng thơ thi sĩ viết khi đã đi qua thời ồn ào, nông nổi; đang ở phía mùa thu của cuộc đời. Nhưng chất Xuân Quỳnh vẫn hiện rõ qua hình ảnh “Mùa thu vào hoa cúc”.

Màu hoa quen thuộc và chung thuỷ của mùa gợi lên niềm tin yêu kì lạ. Dù mọi thứ ngoài kia đang trở mình biến động nhưng có những điều không thay đổi, vì đã thuộc về nhau, đã hòa trộn vào nhau: Là mùa thu ở trong hoa cúc, là anh đã là của em. Có nhiều người nhầm lẫn câu thơ thành “mùa thu và hoa cúc” nhưng phải là “mùa thu vào hoa cúc” mới thấy sự quấn quyện, tri âm, tri kỉ.

“Chỉ còn anh và em”, câu thơ điệp lại mở đầu khổ mới khẳng định một điều như chân lí: anh – em và mùa luôn song hành, tình yêu của chúng ta đi cùng thời gian, năm tháng.

“Chợt làn gió heo may

Thổi về xao động cả:

Lối đi quen bỗng lạ

Cỏ lật theo chiều mây

Đêm về sương ướt má

Hơi lạnh qua bàn tay”

Những hình ảnh ẩn dụ mang đầy dấu ấn mùa và trải nghiệm của người đàn bà tinh tế, sâu sắc. Mùa nhiều gió, lắm sương, đầy hơi lạnh làm người ta khao khát sự ấm áp, chở che cũng gợi bao nhiêu chông chênh, vấp váp, đổi rời. Tạo vật bỗng mang tâm hồn, lay động tâm can.

Có tình yêu nào không có sóng gió, thác ghềnh; có nhân duyên nào không trắc trở? Nhưng là tình yêu đích thực, là mối duyên lành, sẽ vượt qua tất cả. Thời gian là nhân chứng sống động, khách quan.

Nếu tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh ở giai đoạn trước làm tan chảy trái tim người trẻ với những nhớ mong mãnh liệt, khao khát tận cùng thì ở bài thơ thời điểm này lại là sự lắng dịu, bình tâm nhưng đầy tin cậy, sâu sắc:

“Tình ta như hàng cây

Đã qua mùa bão gió

Tình ta như dòng sông

Đã yên ngày thác lũ”.

Có hình ảnh bão gió, thác lũ nhưng là “đã qua”, “đã yên”. Bến đỗ cuộc đời của con người chính là sự bình yên trong tâm hồn. Bến đỗ của tình yêu là còn bên nhau sau bao nhiêu cuồng phong, tố lốc.

“Thời gian như là gió

Mùa đi cùng tháng năm

Tuổi theo mùa đi mãi”.

Những câu thơ trôi chảy an nhiên như nhịp thời gian hay là sự an nhiên của lòng người. An nhiên với quy luật của thiên nhiên và cuộc đời. An nhiên để trân trọng một điều bền bỉ: tình yêu.

“Chỉ còn anh và em”

Một lần nữa, câu thơ chốt ở cuối khổ thơ khẳng định tình yêu vững bền, tha thiết, vượt qua những đổi thay, trắc trở. Rồi lại được nhấn lại ở đầu khổ tiếp theo. Anh và em ở bên nhau như một định mệnh. Nhưng sự bên nhau không phải là sắp xếp, chịu đựng. Anh và em ở lại – cùng với tình yêu. Đó mới là điều ý nghĩa!

Kìa bao người yêu mới

Đi qua cùng heo may

Hai câu thơ cuối cùng đọng lại nhiều dư vị, cũng có cái man mác bâng khuâng nhưng không lạc lõng, xa vắng như ở khổ thơ đầu. Thơ Xuân Quỳnh là vậy, lo âu, khắc khoải nhưng vẫn nồng nàn, tha thiết. Bởi đó là tiếng lòng của người đàn bà chân thành, ấm áp, nhạy cảm nhưng ăm ắp tin yêu.

Cuộc đời dài rộng thế, mùa nối nhau đi. Nhưng những điều đích thực còn ở lại. Không có gì vô nghĩa, chẳng có gì vô duyên. Sự sống chảy trôi và tiếp diễn, đón những điều mới, những tình yêu lại chớm, những nỗi niềm sẽ qua. Heo may và mùa thu chứng kiến.

Bài thơ viết theo thể thơ 5 chữ mà chảy tràn cảm xúc, cung bậc, đọc thôi đã thấy chất nhạc thấm đẫm. Có lẽ vì vậy mà khi được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc, ca từ càng thăng hoa, cất cánh.

Từ trước đến nay, trên nhiều lĩnh vực sáng tạo, đã có rất nhiều văn nghệ sĩ thành công với đề tài mùa thu – tình yêu. Vậy nhưng, để có một tuyệt phẩm để đời của mối giao cảm thơ – nhạc thì thật hiếm hoi. Và vì thế, tác phẩm càng khẳng định được giá trị và sức sống mãnh liệt, trường tồn qua thăng trầm năm tháng.

Một trong những “bản tình ca mùa thu” đẹp đến nao lòng về tình yêu đôi lứa là giai phẩm “Thơ tình cuối mùa thu” của nữ sĩ Xuân Quỳnh, được chắp cánh bởi những giai điệu âm nhạc trữ tình, tài hoa của cố nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu.

Có lẽ, không một trái tim đa cảm nào có thể giấu được thổn thức khi thả hồn mình giữa trời thu mênh mang trong khoảnh khắc này:

“Cuối trời mây trắng bay

Lá vàng thưa thớt quá

Phải chăng lá về rừng

Mùa thu đi cùng lá”.

Đẹp thay khi trong những vần thơ tha thiết kia đã có sẵn nhạc tính, nên những giai điệu ngọt ngào cứ thế tự nhiên được rung lên đầy cảm xúc:

“Mùa thu ra biển cả

Theo dòng nước mênh mông

Mùa thu vào hoa cúc

Chỉ còn anh và em…”

Hãy lắng lòng lại để chiêm nghiệm những câu thơ mộc mạc mà rất tình này, khi nó được lặp lại đến 4 lần trong bài thơ, và cũng là điểm nhấn được luyến láy nhiều nhất trong bài hát: “Chỉ còn anh và em”.

Giản đơn mà sâu sắc, chừng ấy là đủ để khẳng định một tình yêu lứa đôi son sắt thủy chung, băng qua thời gian, tuổi tác. Niềm tin đó thêm một lần nữa được kiểm chứng dẫu thời gian vẫn trôi, mùa thu đã cũ, ngoái lại nhìn quá khứ nuối tiếc một chút thôi, để biết yêu thương và nâng niu nhiều hơn khi đã cùng nhau đi qua bề bộn thăng trầm:

“Tình ta như hàng cây

Đã yên mùa bão gió

Tình ta như dòng sông

Đã yên ngày thác lũ

Trời gian như ngọn gió

Mùa đi cùng tháng năm

Tuổi theo mùa đi mãi

Chỉ còn anh và em…”.

Dù thời gian có trôi nhanh như gió, dù mùa có tiếp mùa trôi qua, dù tuổi trẻ cũng theo mùa trôi qua, nhưng tình yêu của anh và em vẫn ở lại. Nhà thơ khẳng định lại một lần nữa:”Chỉ còn anh và em. Cùng tình yêu ở lại”…

Cao trào của nhịp điệu cũng là cao trào của cảm xúc. Cảm xúc của nữ sĩ Xuân Quỳnh như hòa quyện làm một với cao độ của nhạc điệu. Nhịp điệu đang khoan thai bỗng dần dần vút cao như một lời khẳng định đầy sức mạnh nơi trái tim phụ nữ đang yêu.

Hai câu thơ cuối bài thơ vang lên như một tiếng reo. Bài thơ dừng lại ở đấy. Tưởng như là đột ngột. Tưởng như là hụt hẫng. Nhưng không! Cái tiếng reo vui ấy kết lại bài thơ chính là khẳng định sự vĩnh cửu của tình yêu.

Tình yêu đã được tiếp nối giữa các thế hệ. Có thể thế hệ của “anh” và “em” đã qua đi, “tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại” nhưng có bao đôi trẻ yêu nhau sẽ gắn bó thủy chung và sắt son qua những mùa thu mới, những vùng heo may mới, tiếp nối tình yêu của anh và em.

Mùa Thu nào rồi cũng đi qua, để nhường bước lại cho mùa Đông đang tới…Ai đó ơi ! Xin hãy dừng chân, nán lại vài giây phút, để đọc chút tình thư cuối mùa còn vương này nhé…

Tôi nhớ có một nhà văn Nga từng nói đại ý: Một tác phẩm nghệ thuật chân chính nằm ngoài định luật của sự băng hoại, chỉ mình nó không thừa nhận cái chết…

Thơ tình cuối mùa thu, dù là thơ, hay là nhạc, thì chính nó không bao giờ băng hoại,mãi mãi sống với thời gian, và mùa thu cũng thế, không bao giờ chết…

Phong cách nghệ thuật của nhà thơ Xuân Quỳnh có những đặc điểm nổi bật sau:

• Chất trữ tình, đậm đà cảm xúc:
  • Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ ca hiện đại Việt Nam với phong cách trữ tình, giàu cảm xúc. Thơ của bà thường chứa đựng những tình cảm chân thành, giản dị nhưng vô cùng sâu lắng.
  • Cảm xúc trong thơ Xuân Quỳnh thường gắn liền với những trải nghiệm cá nhân, đời sống tình cảm phong phú, thể hiện sự rung động của trái tim người phụ nữ trước những thăng trầm của cuộc sống.
    • Ví dụ: Ví dụ: "Lòng em nhớ đến anh / Cả trong mơ còn thức."
    • Phân tích: Đây là một câu thơ thể hiện rõ cảm xúc chân thành, nồng nàn và sâu lắng của người phụ nữ đang yêu. Xuân Quỳnh diễn tả nỗi nhớ da diết, không chỉ tồn tại trong hiện thực mà còn ám ảnh cả trong giấc mơ.
• Tình yêu trong sáng, mãnh liệt nhưng đầy lo âu:
  • Tình yêu là một chủ đề trung tâm trong thơ Xuân Quỳnh, được bà khai thác với nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Tình yêu trong thơ bà thường trong sáng, chân thành, mãnh liệt nhưng cũng đầy lo âu, trăn trở.
  • Xuân Quỳnh thể hiện tình yêu không chỉ là một khát vọng cá nhân mà còn mang tính nhân văn, vượt qua những giới hạn đời thường để trở thành biểu tượng cho sự sống và hạnh phúc.
    • Ví dụ: "Sóng bắt đầu từ gió / Gió bắt đầu từ đâu? / Em cũng không biết nữa / Khi nào ta yêu nhau."
    • Phân tích: Tình yêu được mô tả như một hiện tượng tự nhiên, không thể lý giải rõ ràng nhưng vô cùng mãnh liệt và sâu sắc. Những câu thơ này thể hiện sự bối rối, lo âu nhưng đồng thời cũng là sự kỳ diệu và bí ẩn của tình yêu.
• Sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên:
  • Thơ Xuân Quỳnh thường xuyên có sự hiện diện của thiên nhiên, với các hình ảnh quen thuộc như sóng, gió, biển, hoa... Những hình ảnh này không chỉ là bối cảnh mà còn phản ánh tâm trạng, cảm xúc của con người.
  • Xuân Quỳnh thường mượn thiên nhiên để biểu đạt những cảm xúc sâu kín trong lòng, tạo nên sự giao hòa giữa thiên nhiên và con người, giữa cái vô hạn của vũ trụ và cái hữu hạn của đời người.
    • Ví dụ: "Ôi con sóng nhớ bờ / Ngày đêm không ngủ được."
    • Phân tích: Hình ảnh sóng nhớ bờ là một ẩn dụ đẹp cho nỗi nhớ trong tình yêu. Xuân Quỳnh dùng thiên nhiên để diễn tả những cảm xúc sâu kín trong lòng người, tạo nên sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên.
• Giọng điệu nữ tính, dịu dàng và chân thành:
  • Giọng điệu trong thơ Xuân Quỳnh luôn toát lên sự nữ tính, dịu dàng và chân thành. Đó là giọng điệu của một người phụ nữ với những trải nghiệm sâu sắc về tình yêu, gia đình và cuộc sống.
  • Thơ bà mang tính tự sự cao, như những lời thủ thỉ, tâm tình, dễ đi vào lòng người đọc bởi sự chân thật và gần gũi.
    • Ví dụ: "Dẫu xuôi về phương bắc / Dẫu ngược về phương nam / Nơi nào em cũng nghĩ / Hướng về anh - một phương."
    • Phân tích: Giọng điệu dịu dàng và chân thành trong những câu thơ này thể hiện sự kiên định, thủy chung trong tình yêu. Đây là lời tâm sự, tự sự của một người phụ nữ với giọng điệu ngọt ngào, sâu lắng.
• Tính triết lý nhẹ nhàng:
  • Mặc dù thơ Xuân Quỳnh chủ yếu thiên về cảm xúc, nhưng không ít bài thơ của bà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc về cuộc sống, về tình yêu và thân phận con người. Tuy nhiên, triết lý trong thơ bà không nặng nề, mà được thể hiện một cách nhẹ nhàng, tinh tế.
  • Bà thường suy ngẫm về sự ngắn ngủi của thời gian, sự mong manh của hạnh phúc và khát vọng về một tình yêu vĩnh cửu, trường tồn.
    • Ví dụ: "Cuộc đời tuy dài thế / Năm tháng vẫn đi qua / Như biển kia dẫu rộng / Mây vẫn bay về xa."
    • Phân tích: Những câu thơ này chứa đựng triết lý về sự trôi chảy của thời gian và cuộc đời, về sự vô tận của thiên nhiên. Dù cuộc đời dài hay ngắn, thời gian vẫn trôi, và con người vẫn phải đối diện với những biến đổi vô thường.
• Sự đa dạng về thể thơ và hình thức biểu đạt:
  • Xuân Quỳnh sử dụng nhiều thể thơ khác nhau, từ thơ truyền thống đến thơ tự do, nhưng luôn giữ được sự mềm mại và uyển chuyển trong cách biểu đạt.
  • Hình ảnh thơ của bà phong phú, sáng tạo, giàu tính biểu cảm, giúp truyền tải được những cảm xúc và suy nghĩ sâu sắc của tác giả.
    • Ví dụ: "Làm sao được tan ra / Thành trăm con sóng nhỏ / Giữa biển lớn tình yêu / Để ngàn năm còn vỗ."
    • Phân tích: Bài thơ sử dụng thể thơ 5 chữ với những câu ngắn gọn, dễ nhớ nhưng giàu nhạc điệu và hình ảnh. Cách biểu đạt trực tiếp, cụ thể nhưng lại chứa đựng những ý nghĩa sâu xa, thể hiện khát vọng tình yêu bền vững và bất diệt.
      

Tóm lại, phong cách nghệ thuật của Xuân Quỳnh là sự kết hợp giữa tính trữ tình, nữ tính dịu dàng và những triết lý sâu sắc về cuộc sống. Thơ bà mang đến cho người đọc một thế giới cảm xúc chân thật, trong sáng, đầy yêu thương nhưng cũng không thiếu những lo âu, trăn trở về cuộc đời.

Khi phân tích bài thơ "Thơ tình cuối mùa thu" của Xuân Quỳnh, có một số nội dung chính cần được đề cập để hiểu rõ hơn về ý nghĩa, cảm xúc và phong cách nghệ thuật của tác phẩm:

• Bối cảnh mùa thu và tâm trạng con người
  • Hình ảnh mùa thu: Bài thơ mở đầu với khung cảnh mùa thu đang dần tàn phai, với "mây trắng bay" và "lá vàng thưa thớt". Những hình ảnh này gợi lên sự chuyển mùa, thời gian trôi qua và sự chia lìa, mất mát. Đây cũng là thời điểm gợi nhiều suy tư, lắng đọng trong lòng người.
  • Tâm trạng con người: Trong bối cảnh mùa thu cuối cùng, tác giả thể hiện một nỗi buồn man mác, sự trăn trở trước sự biến đổi của thiên nhiên và cuộc sống. Mùa thu đang dần ra đi, chỉ còn lại "anh và em", gợi lên cảm giác luyến tiếc, hoài niệm về những kỷ niệm cũ.
• Tình yêu gắn bó với thời gian và mùa thu:
  • Sự gắn bó của tình yêu với mùa thu: Bài thơ nhấn mạnh sự hiện diện của tình yêu giữa hai con người trong bối cảnh mùa thu cũ. Tình yêu ấy đã trải qua những thăng trầm, được so sánh với hàng cây "đã qua mùa gió bão" và dòng sông "đã yên ngày thác lũ", thể hiện sự bền vững và kiên định của tình yêu.
  • Thời gian và tình yêu: Thời gian trôi qua, mùa thu đổi thay, nhưng tình yêu vẫn ở lại, trở thành điều duy nhất còn tồn tại, vượt qua mọi biến đổi của thời gian. Câu thơ "Thời gian như là gió / Mùa đi cùng tháng năm" gợi lên sự thay đổi không ngừng của thời gian, nhưng tình yêu giữa "anh và em" vẫn là điều trường tồn.
• Nỗi lo âu trước sự biến đổi và tình yêu:
  • Lo âu về sự phai nhạt: Xuân Quỳnh thể hiện nỗi lo âu về sự phai nhạt của tình yêu, đặc biệt khi mùa thu đi qua và mùa đông lạnh lẽo đang tới gần. "Lối đi quen bỗng lạ" và "Hơi lạnh qua bàn tay" là những hình ảnh gợi lên cảm giác thay đổi, xa cách, khiến con người lo lắng về sự bền vững của tình yêu.
  • Nỗi lo âu về tuổi trẻ và thời gian: Thời gian trôi đi, tuổi trẻ cũng dần rời xa, chỉ còn lại "anh và em". Điều này phản ánh nỗi sợ hãi trước sự tàn phai của tuổi trẻ và sự thay đổi không thể tránh khỏi của cuộc sống.
• Sự đối lập giữa tình yêu cũ và tình yêu mới:
  • Tình yêu cũ và mới: Cuối bài thơ, Xuân Quỳnh nhắc đến "bao người yêu mới" đi qua cùng gió heo may. Điều này tạo ra sự đối lập giữa tình yêu đã từng trải qua nhiều thăng trầm (tình yêu của "anh và em") với những tình yêu mới mẻ, tươi trẻ nhưng có thể chưa bền vững. Đây là sự đối lập giữa quá khứ và hiện tại, giữa sự bền vững và những thay đổi nhanh chóng trong cuộc sống.
• Giọng điệu trữ tình, sâu lắng và đầy suy tư:
  • Giọng điệu: Bài thơ mang giọng điệu trữ tình, đầy suy tư và hoài niệm. Giọng điệu của Xuân Quỳnh vừa mang nỗi buồn man mác, vừa ẩn chứa những nỗi lo âu, trăn trở về tình yêu và thời gian. Từ đó, bài thơ trở nên gần gũi và dễ chạm đến cảm xúc của người đọc.
• Nghệ thuật sử dụng hình ảnh và ngôn ngữ:
  • Hình ảnh thiên nhiên: Những hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ như mây trắng, lá vàng, gió heo may, dòng sông, hàng cây... không chỉ làm nền cho cảnh sắc mùa thu mà còn là ẩn dụ cho những cảm xúc, tâm trạng của con người.
  • Ngôn ngữ giản dị nhưng tinh tế: Xuân Quỳnh sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu nhưng lại đầy sức gợi, giúp người đọc cảm nhận được sự chuyển biến của thời gian, nỗi buồn của mùa thu, và sự bền vững của tình yêu.

Khi phân tích bài thơ "Thơ tình cuối mùa thu", việc kết hợp các nội dung trên sẽ giúp làm rõ tinh thần, cảm xúc và những thông điệp sâu sắc mà Xuân Quỳnh muốn truyền tải về tình yêu, thời gian, và sự biến đổi trong cuộc sống.

Có những thứ đi qua cuộc đời, nhẹ nhàng và bình yên, không dấu vết, không mảy may kỷ niệm. Có những điều đi qua cuộc đời để lại những dấu ấn thật đậm nét. Nhớ về những điều đó là nhớ về cả một quãng ngọt ngào nhất của cuộc đời. Bởi thế nên nó được ta gìn giữ như báu vật, ta nâng niu, trân trọng như chính cuộc đời ta. “Thơ tình cuối mùa thu” của Xuân Quỳnh chính là nơi cất giữ những kỷ niệm như thế – Tình yêu mãnh liệt và thủy chung của người phụ nữ đa cảm, đa tình.

Cuối trời mây trắng bay

….

Chỉ còn anh và em

Tại sao nhà thơ lại chọn thời điểm cuối mùa thu? Và tại sao cứ phải là “Thơ tình cuối mùa thu”? Phải chăng vì mùa thu là mùa đẹp nhất trong năm. Và tình yêu trong mùa thu cũng đẹp nên thơ và lãng mạn như chính cái mùa quyến rũ ấy. Cho nên sang mùa đông thì tất cả sẽ qua đi, tất cả sẽ “theo mùa đi mãi”, lá sẽ về rừng, dòng nước sẽ trôi ra biển cả. Cho nên thơ tình làm vào độ cuối thu thì cảm xúc càng có dịp thăng hoa.

Cái sắc thái cuối thu trong bài thơ đã có những dự cảm rất tinh tế của tâm hồn người phụ nữ. Đọc thơ Xuân Quỳnh ta luôn bắt gặp song hành bên cạnh một tình yêu thủy chung và bỏng cháy là những dự cảm và lo âu. Tuy chỉ tả cảnh thôi nhưng âm điệu thơ cứ man mác những lo âu:

Chợt làn gió heo may

…..

Hơi lạnh qua bàn tay.

Trong cái làn gió heo may thổi xao động ấy còn có cả sự xao động trong tâm hồn nhân vật trữ tình. Mới cuối thu mà tất cả dường như đã có sự thay đổi. Liệu mùa thay đổi rồi “lòng anh có đổi thay”? Đấy phải chăng chính là dự cảm trong tâm hồn của người phụ nữ có niềm yêu mãnh liệt và đa cảm ấy!

Tôi thích nhất trong bài thơ những câu thơ này:

Tình ta như hàng cây

Đã qua mùa gió bão

Tình ta như dòng sông

Đã yên ngày thác lũ

Bốn câu thơ có thể hiểu theo hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất là tình yêu đã trọn vẹn, đã cập bến bờ hạnh phúc – một hạnh phúc phải trải qua những gió bão và thác lũ cuộc đời cho nên nó càng có ý nghĩa. Nhưng tôi thích cách lập luận thứ hai hơn. Đó là cách hiểu tình yêu đã trôi qua, tất cả bây giờ được nhìn trong tương quan quá khứ – hiện tại. Từ cách hiểu có vẻ vô lý này ta có thêm một cách định nghĩa về tình yêu: Tình yêu muốn đạt được hạnh phúc cần phải trải qua những bão tố của cuộc đời và của cả lòng người nữa. Bởi có trải qua gió bão thì hạnh phúc đạt được mới thật sự trọn vẹn. Tình yêu trôi qua trong yên bình, lặng lẽ sẽ rất khó cấu thành hạnh phúc.

Chính vì thế mà khi nói “Đã yên mùa gió bão… Đã yên ngày thác lũ” nghĩa là tình yêu đã qua đi, tất cả bây giờ trở về bình lặng. Có lẽ vì thế mà khi phổ nhạc bài thơ này, nhạc sỹ Thuận Yến để bốn câu thơ này với âm hưởng trầm buồn, xót xa như một sự tiếc nuối.

Tình yêu đã lùi vào quá khứ không có nghĩa là tình yêu đã vụt tan. Điều đó trong “Thơ tình cuối mùa thu” càng được khẳng định bởi điệp ngữ: “Chỉ còn anh và em/ Cùng tình yêu ở lại”. Dù thời gian trôi đi đồng nghĩa với tất cả trở thành quá khứ, nhưng không vì thế mà tình yêu cũng tan vào dĩ vãng. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh là một tình yêu mãnh liệt và thủy chung, nồng nàn và da diết. Cho nên dù tình yêu đã trở thành một miền dĩ vãng thì những dư âm của nó cũng sẽ còn mãi trong tâm hồn người con gái thủy chung.

Khổ thơ cuối điệp lại một lần nữa như khẳng định lại sự bền vững của tình yêu:

Chỉ còn anh và em

Cùng tình yêu ở lại…

Kìa bao người yêu mới

Đi qua vùng heo may…”

Hai câu kết thúc bài thơ tạo ra hai giá trị vĩnh cửu của tình yêu. Giá trị riêng và giá trị chung. Giá trị riêng chính là tình yêu của anh và em, dù có thể đã lùi vào quá khứ nhưng những gì anh giành cho em và em giành cho anh sẽ còn mãi qua những mùa thu.

Giá trị chung là tình yêu của biết bao thế hệ, biết bao đôi lứa yêu nhau sẽ còn mãi. Tình yêu trên trái đất này là bất diệt. Giá trị nhân văn của “thơ tình cuối mùa thu”, theo tôi, cũng là ở chỗ đó.

Nếu như Xuân Diệu được mệnh danh là “ông hoàng thơ tình” thì Xuân Quỳnh cũng được độc giả yêu quí gọi là “nữ hoàng của thơ tình yêu”. Tình yêu là đề tài muôn thuở của nhân loại, của thi ca. Đã có rất nhiều nhà thơ nổi tiếng với những bài thơ tình bất hủ- Xuân Quỳnh cũng thế.

Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên tươi tắn, vừa chân thành đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường. Trái tim hồn hậu của người nữ thi sĩ này luôn khát khao hạnh phúc, tha thiết với cuộc đời. Đó là một cái tôi yêu nồng nhiệt, táo bạo mà tha thiết dịu dàng, giàu trực cảm, nhiều suy tư mà chung thủy.

Những thi phẩm của nữ sĩ được người đọc yêu quý và nồng nhiệt đón nhận như: Thuyền và biển, Sóng, Tự hát, Thơ tình cho bạn trẻ… và đặc biệt là Thơ tình cuối mùa thu.

Bài thơ như một bản nhạc du dương và êm ái thấm vào tâm hồn người đọc. Xuân Quỳnh viết bài thơ này khi bản thân không còn ở tuổi đôi mươi nữa. Chị đã trở thành người phụ nữ từng trải mọi biến động của cuộc đời. Tình yêu trong bài thơ không phải là tình yêu của tuổi đôi mươi mà là tình yêu đã chín, đã nếm trải.

Bài thơ được mở ra bằng hình ảnh mùa thu:

Cuối trời mây trắng bay

Lá vàng thưa thớt quá

Phải chăng lá về rừng

Mùa thu đi cùng lá.

Những câu thơ gợi lên cảm giác bâng khuâng, tiếc nuối đến nao lòng, khiến cho những trái tim đa cảm phải run lên thổn thức khi thả hồn mình vào khoảnh khác thu mênh mang trong bài thơ. Nhịp thơ nhẹ nhàng, trầm buồn. Một khung cảnh rất thường vào cuối mùa thu thế mà ta nghe câu thơ cứ như một tiếng kêu rên bất giác bật lên, nghẹn ngào, như một niềm thảng thốt.

Mùa thu, cảnh vật của mùa thu như đang tan biến vào đất trời “đi cùng lá, ra biển cả, theo dòng nước, vào hoa cúc…” mùa thu đang sắp đi qua và sẽ đi qua. Thế thì còn lại gì? “Chỉ còn anh và em”. Vâng, tất cả có thể qua đi, có thể sẽ không còn tồn tại trên cõi đời này nữa nhưng anh và em thì vẫn còn mãi với nhau.

Anh và em – tình yêu của anh và em sẽ không tàn đi, không thể qua đi như mùa thu ấy được, hai chúng ta sẽ mãi mãi như lúc ban đầu, như “mùa thu cũ”.

Nhà thơ khẳng đinh lại một lần nữa: “Chỉ còn anh và em/Cùng tình yêu ở lại”…Tình yêu đã được vĩnh viễn hoá, trở nên trường tồn cùng thời gian. Nhà thơ đã thể hiện khát khao tình yêu của mình thật mạnh mẽ. Ở đây ta cũng bắt gặp một người phụ nữ có trái tim tình yêu thật chung thủy.

Ngôn ngữ bài thơ không cầu kỳ, hoa mỹ mà rất giản dị, chân thành như chính nỗi lòng của Xuân Quỳnh. Tịếng thơ chính là tiếng lòng của chị, tiếng hát của trái tim đang dặt dìu theo sóng nhạc tình yêu. Thứ tình yêu đã đi qua những va đập, những đau đớn của cuộc đời nhưng vẫn chân thành chờ đợi, tin tưởng bằng cả sự trinh bạch của tâm hồn đấy chính là vẻ đẹp vĩnh hằng, sức mạnh vĩnh cửu của thơ và con người Xuân Quỳnh.

Đọc thơ Xuân Quỳnh ta có cảm giác như là nước tuôn ra từ mạch nguồn trong trẻo, mát lành và vô tận. Là hương tỏa ra từ vườn hoa đương thì hương sắc. Lời thơ của chị như đang nói hộ lòng ta. Bài thơ đã được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu chắp cánh với những giai điệu âm nhạc trữ tình tài hoa. Và nó nhanh chóng trở thành một trong những “bản tình ca mùa thu” đẹp đến nao lòng về tình yêu đôi lứa.

“Thơ tình cuối mùa thu” được đặt trong khung cảnh thiên nhiên của mình vào dòng thời gian như một một ám ảnh không nguôi vì: Sự chảy trôi không ngừng của cuộc sống, vì sự hữu hạn, ngắn ngủi của hạnh phúc đời người.

Xuân Quỳnh chọn mùa thu là mùa đẹp nhất và có cảm giác ngắn nhất trong năm. Chị viết rất tự nhiên, tuôn chảy dòng nhạc điệu, cái nhạc điệu ngân vọng trong lòng như nhà phê bình tài hoa Nguyễn Đăng Mạnh từng nhận xét: “Thơ Xuân Quỳnh tự nhiên như đã gọi là phụ nữ thì phải sinh con đẻ cái vậy”.

Mở đầu bài thơ là cảm giác không gian man mác thiếu vắng diệu vợi, buồn buồn: “Cuối trời mây trắng bay – Lá vàng thưa thớt quá – Phải chăng lá về rừng”. “Cuối trời” và “thưa thớt” đã chạm vào cõi lòng trắc ẩn, nữ tính, nhạy cảm của nhà thơ. Và một câu hỏi đặt ra ngỡ như vu vơ phiếm chỉ nhưng hàm chứa trong đó sự tin cậy ấm áp về phía rừng, phía thảm xanh dày ngăn ngắt và ẩn chứa nhiều bí mật.

Có lẽ bấy giờ cảm giác của Xuân Quỳnh muốn tìm một chỗ tựa, điểm tựa nào đó tin yêu của cuộc đời. Và chính khoảng giao mùa cuối mùa thu đã gieo vào chị, đồng hành với chị để đi tìm cái đích của hạnh phúc trong sự thảng thốt bao nỗi mong manh có thể chợt đến.

Mùa thu ra biển cùng lá như một khát vọng mênh mang. Và khép lại khổ thơ đầu với hình ảnh mùa thu – hoa cúc “như nỗi nhớ dây dưa” trong thơ Tế Hanh khi “chỉ còn anh và em”. Một sự tiếc nuối quá khứ “của mùa thu cũ” bỗng thức dậy từ xao động ngọn gió heo may. Và tiếp đó là “lối đi quen bỗng lạ – cỏ lật theo chiều mây”.

Cặp đôi quen – lạ như là một nhận thức thường trực, thường thấy nhưng đến cỏ lật – chiều mây đã nới rộng cái khoảng không gian ngợp trong nghịch cảnh cỏ thì dày xanh tin cậy chắc chắn mà mây thì mỏng trắng, xa vời, dễ biến đổi.

“Đêm về sương ướt má

Hơi lạnh qua bàn tay”

Sương ướt má – Sương hay giọt nước mắt của trời. Cái bàn tay thường biểu hiện tình cảm, giao cảm thân thiện của một ứng xử giao tiếp giờ đã lạnh hơi sương, hơi thu. Nhưng với một bản lĩnh như Xuân Quỳnh biết chấp nhận vì chị biết đó là quy luật, dù chỉ là mơ hồ thoáng qua của một con người hay cả nghĩ.

Nghĩ nhiều về dự cảm thiếu hụt mất mát chị tự biết để nhận ra:

“Tình ta như hàng cây

Đã qua mùa bão gió

Tình ta như dòng sông

Đã yên ngày thác lũ”.

Không hiểu sao thiên nhiên cứ chực ùa vào vây bọc lấy Xuân Quỳnh mỗi khi chị trắc trở như một người bạn ân tình từ thuở “Thuyền và biển”.

Chị luôn ở trạng thái sinh động, tươi tắn, hồn nhiên trong cuộc sống đời thường bao nhiêu thì biến động dữ dội trong những khung cảnh thiên nhiên khi gặp trắc trở “như bão gió”, “như thác lũ” trong thơ bấy nhiêu.

Chị đã định vị được cái tâm thế, sức sống của tình yêu trong những hoàn cảnh ngặt nghèo để rồi đi qua, để rồi yên ổn. Bởi chị biết: “Mùa đi cùng tháng năm – Tuổi theo mùa đi mãi” – Tiếp sau ý thức và sự mất mát là sự khẳng định, tin tưởng với những điều không mất, trong sự tuôn chảy của thời gian nghiệt ngã: “Chỉ còn anh và em – cùng tình yêu ở lại”.

Chị ráo riết cố định một niềm tin trước thử thách thời gian như có lần chị ví “biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. Khát vọng tình yêu đó đồng hành với thế hệ trẻ, trẻ mãi: “Kìa bao người yêu mến – Đi qua cùng heo may”.

“Thơ tình cuối mùa thu” nhưng không có chặng cuối của tình yêu. Bởi tình yêu luôn mới mẻ với bao cung bậc cảm xúc. “Thơ tình cuối mùa thu” đã được âm nhạc chắp cánh có da diết, có tiếc nuối nhưng bừng sáng lên hy vọng và khát vọng bởi cao hơn hết đó là thông điệp bất diệt của tình yêu, của sự sống muôn đời.