Mi- khai- in A- lếch- xan- đrô- vích Sô- lô- khốp là một nhà văn lỗi lạc người Nga, ông để lại nhiều tác phẩm văn học có giá trị, làm say mê bao thế hệ độc giả, không chỉ trong phạm vi nước Nga mà còn là độc giả trên toàn thế giới. Với những đóng góp của ông cho văn học, ông được đánh giá là một nhà tiểu thuyết có tài, được vinh dự liệt vào hàng các nhà văn lớn nhất thế kỉ XX. Trong số những tác phẩm của ông, không thể không kể đến truyện ngắn “Số phận con người”, đây không chỉ là một tác phẩm phản ánh hiện thực, mang giá trị nhân văn sâu sắc, mà nó còn là tác phẩm đánh dấu cho “chân trời mới” của văn học Nga. Tác phẩm chứa đựng một dung lượng lớn những tư tưởng, nhiều người còn liệt nó vào loại tiểu anh hùng ca. Truyện ngắn xoay quanh cuộc đời và số phận của hai nhân vật Xô- cô- lốp và bé Va- ni- a. Trong đó, nhà văn Sô- lô- khốp đã rất kì công khi xây dựng nhân vật Xô- cô- lốp, đây có thể xem là nhân vật kí thác tư tưởng của nhà văn.

Truyện ngắn này chính là kết quả của cuộc gặp gỡ giữa nhà văn Sô- lô- khốp với nhân vật chính của truyện ngắn này An – đrây Xô- cô- lốp. Theo lời kể của tác giả, chân dung về con người và cuộc đời của Xô- cô- lốp cũng dần dần được hé mở. Trước hết, Xô- cô- lốp hiện lên với hình ảnh của một người lính Xô Viết thực thụ, với những khí phách anh hùng và những chiến công đầy hiển hách. Khi chiến tranh bùng nổ, Xô- cô- lốp đã tình nguyện xung phong đi lính, để lại vợ và ba người con ở hậu phương. Cuộc chiến đấu diễn ra vô cùng khắc nghiệt, thể hiện ngay qua những vết thương của anh, chỉ một năm chiến đấu, anh bị thương hai lần, vào tay và chân, không những thế anh còn bị đày đọa trong những trại tập trung của quân đội phát xít. Dù bị quân địch đày đọa nhưng Xô- cô- lốp không chịu đầu hàng mà luôn nhen nhóm ý định phản công. Và khi thời cơ đến, anh đã anh dũng chiến đấu và lập được chiến công hiển hách.

Đó là khi cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt nhất, quân đội phát xít thua to trên mặt trận Xô – Đức, lực lượng của chúng bị tiêu hao nhiều nên phải dùng cả những tù binh để làm lái xe. Và nhân cơ hội đó, Xô- cô- lốp đã cướp xe, bắt sống tên thiếu tá phát xít, chạy về phía quân mình. Chỉ qua những hành động ấy ta có thể cảm nhận được ở An- đrây Xô- cô- lốp một ý chí kiên cường, một sức mạnh phi thường, vì có thể cướp được xe của địch và giết chết được tên thiếu tá hoàn toàn không phải việc dễ dàng. Sự khốc liệt của chiến tranh đã cướp đi mạng sống của người vợ và hai người con thân yêu của Xô- cô lốp. Người con duy nhất, cũng là niềm hi vọng còn lại của anh chỉ còn lại A- na- tô- ni.

Giống như người cha của mình, A- na- tô- ni cũng là một người chiến sĩ anh hùng, từ một học sinh giỏi toán, đi theo tiếng gọi của tổ quốc, A- na- tô ni trở thành một đại úy pháo binh. Hai cha con cùng nhau chiến đấu, vì Tổ quốc nhưng cũng đồng thời là để trả mối thù gia đình. Nhưng đau đớn thay, đến giờ phút thắng lợi của quân đội phát xít thì cũng là giây phút A- na – tô- ni bị một tên thiện xạ Đức bắn chết. Sự ra đi của A- na- tô- ni cũng làm cho người cha như Xô- cô- lốp mất đi người con trai yêu quý, niềm hi vọng cuối cùng của anh. Sau khi giải ngũ, Xô- cô- lốp làm nghề lái xe, tuy cuộc sống vẫn tiếp diễn nhưng lại nhạt nhẽo, vô vị đến đáng thương, bởi cuộc sống của anh giờ đây chỉ còn là duy trì sự sống, đâu còn mục đích, hi vọng gì?

Và số phận cũng mỉm cười với anh, đó là khi anh gặp cậu bé Va- ni- a- một đứa trẻ mồ côi, cha mẹ đều mất bởi chiến tranh, sống lang bạt, không người tựa nương. Và chính tình thương sâu sắc của Xô- cô- lốp dành cho Va- ni- a, và cũng là sự đồng cảm giữa hai con người bất hạnh, lạc lõng giữa dòng đời đã khiến Xô- cô- lốp quyết định nhận nuôi bé Va- ni- a. Trong những lần lái xe về thành phố, Xô- cô- lốp đã gặp Van- ni- a. Và cậu bé này trong ấn tượng của Xô- cô- lốp là “..một thằng bé rách bươm như xơ mướp. Mặt mũi thì bê bết nước dưa hấu, lem luốc, bụi bặm, bẩn như ma lem, đầu óc rối bù”, nhưng trái lại với vẻ tàn tạ của ngoại hình, cậu bé lại có “…cặp mắt- cứ như ngôi sao sáng ngời sau trận mưa đêm”.

Sau khi nghe câu chuyện của Van- ni a. Xô- cô- lốp đã rất xúc động và đưa ra một quyết định, đó là nhận nuôi bé Va- ni-a: “Không thể để cho mình với nó chìm nghỉm riêng rẽ được! Mình sẽ nhận nó làm con”. Quyết định này thật khiến cho người đọc cảm thấy xúc động, bởi ta cảm nhận được ở cả hai con người này sự cô độc đến đáng thương, sự lạc lõng, bơ vơ trước dòng đời. Và sự gắn bó này không chỉ gắn kết giữa hai con người xa lạ, mà trên hết đó chính là sự đồng cảm lẫn nhau, yêu thương lẫn nhau giữa những con người bất hạnh. Và ta cũng có thể cảm nhận thấy ở những con người này được kết nối bởi một sợi dây chung, đó là sợi dây của tình thương.

Tuy bất hạnh đổ ập đến cuộc sống của hai con người này, khiến họ trở nên nhỏ bé, vô vị giữa dòng đời. Nhưng tình thương, hay nói cách khác đó chính là khát khao tình thương ở hai con người này chưa một phút giây nào ngừng cháy. Cũng có lẽ vì vậy mà Xô- cô- lốp lại có thể dễ dàng đồng cảm, yêu quý và đi đến quyết định nhận nuôi Va- ni- a. Còn bé Va- ni- a cũng bởi vậy mà chấp nhận Xô- cô- lốp một cách nhanh chóng, dứt khoát đến vậy. Những lời nói của cậu bé khi nhận Xô- cô- lốp là cha thật khiến cho người đọc cảm thấy bồi hồi, xúc động: “Bố yêu của con ơi! Con biết mà! Con biết thế nào bố cũng tìm thấy con mà! Thế nào cũng tìm thấy mà! Con chờ mãi mong được gặp bố!”.

Cuộc sống của Xô- cô- lốp từ khi có bé Va- ni- a cũng thêm những phần khó khăn hơn, bởi cuộc sống mưu sinh của anh khá vất vả, hàng ngày phải chở hàng khắp nơi, mà đâu phải lúc nào cũng có thể đem theo Va- ni- a. Bởi, từng là một người lính nên cuộc sống có kham khổ đến đâu thì Xô- cô- lốp cũng có thể chịu đựng được “…Chỉ có một mình tôi thì cần gì đâu? Một mẩu bánh mì, một củ hành với một tí muối, thế là đủ no cho một ngày của đời lính”, nhưng Va- ni- a còn là một đứa bé, đâu thể bắt nó chịu khổ cùng anh như vậy. Từ trách nhiệm của một người cha, Xô-cô- lốp không cho phép mình được lơ là, qua quýt với cuộc sống của Van- ni- a. Vì khi anh quyết định nhận nuôi cậu bé cũng là lúc anh dồn hết tình cảm cũng như trách nhiệm của một người cha cho cậu bé.

Hàng ngày, Xô- cô-lốp “…phải mua sữa cho nó, khi thì luộc quả trứng, không có thức ăn nóng cho nó là không xong” nhưng công việc của Xô- cô- lốp gấp rút, bận rộn đâu thể chăm lo từng chút như vậy. Thương con nhưng công việc cũng không thể không làm, vì đó chính là mưu sinh của cả hai cha con. Vì vậy mà Xô- cô- lốp đã để Va- ni- a ở nhà cho bà chủ chăm nom, nhưng có lẽ những cực khổ khi theo xe cha đi làm không đáng sợ bằng việc không được gặp cha. Chẳng những thế mà “ … nó cứ khóc suốt từ sáng cho đến tối, chiều tối chuồn ra kho thóc để tìm”. Ta có thể thấy Va- ni- a không phải đứa trẻ quen được nuông chiều, càng không có tính nhõng nhẽo vì sớm phải sống lang bạt, không có người quan tâm. Việc cậu bé khóc tìm Xô- cô- lốp thể hiện tình cảm sâu sắc của cậu bé dành cho anh. Khóc là sợ phải xa bố, khóc là bởi lo sợ trước viễn cảnh chia li, như những gì nó đã từng trải qua.

Truyện ngắn “Số phận con người” từ đầu đến cuối đều khiến cho người đọc cảm thấy bồi hồi, xúc động. Bởi dù trong hoàn cảnh đau thương nhất, thì con người vẫn luôn dành cho nhau những tình cảm yêu thương chân thành nhất, và tình cảm ấy hàn gắn lại những vết thương, tiếp thêm cho đối phương những động lực để sống, để vươn lên. Và cũng chính tình yêu của Xô- cô- lốp dành cho bé Va- ni- a là thứ tình cảm thiêng liêng, nó tồn tại ngoài tầm hủy diệt của chiến tranh, của bom đạn. Với tất cả những nội dung sâu sắc đó, Sô- lô- khốp xứng đáng là nhà văn tiêu biểu trong số những nhà văn tiêu biểu của văn học thế kỉ XX.

Đến với văn học Nga, chắc hẳn ai cũng biết Leptonstoi hay Puskin và không thể không nhắc So-lo-khop. So-lo-khop là một trong những nhà văn lớn nhất của Nga thế kỷ XX. Phong cách nghệ thuật của ông là thể hiện một cái nhìn toàn diện, chân thực. Tác phẩm viết về cuộc sống và con người Nga trong những biến chuyển của lịch sử. Tác phẩm "Số phận con người" được viết năm 1957. Lúc này chiến tranh đã lùi xa 22 năm, cuộc sống đã hồi sinh nhưng những mất mát đau thương vẫn làm trăn trở day dứt con người. Mục đích sáng tác của tác phẩm là lên án chiến tranh, ngợi ca vẻ đẹp con người Nga kiên cường nhân hậu. Và nhân vật thể hiện rõ hai điều ấy là Xô cô lôp.

Bản thân Xô cô lôp đã hai lần bị thương, hai năm bị đày đọa trong trại tập trung của phát xít Đức. Hoàn cảnh gia đình bị chiến tranh tàn phá rất nặng nề. Vợ và hai con gái anh đã bị bom phát xít giết hại năm 1942. Đứa con trai duy nhất của anh trong ngày chiến thắng bị bắn chết. Nhà cửa bị phá nát tan tành. Chiến tranh đã cướp đi tất cả vợ con, gia đình và niềm hi vọng cuối cùng của anh. Ngày chôn trên đất người, đất Đức, niềm vui sướng và niềm hi vọng cuối cùng của anh "trong tôi như có gì đó vỡ tung ra", "như người mất hồn". Anh rơi vào nỗi đau cùng cực, anh tìm đến rượu dù biết nó là món nguy hại. Những ám ảnh kinh hoàng về gia đình, về vợ con như một vết thương không cầm máu được. Anh phải chịu nhiều bất hạnh sau chiến tranh là thế, nhưng trong anh vẫn là tính cách Nga kiên cường ấy. Khi nhìn thấy bé Vania, Xô cô lôp không cầm được nước mắt, anh đã quyết định nhận bé Vania làm con. Anh đã làm những việc yêu thương và chăm sóc bé Va ni a. Từ cắt tóc, tắm rửa, may quần áo. Tất cả đều rất vụng về nhưng chứa đầy tình yêu thương. "Sau bữa trưa, tôi đưa nó tới hiệu cắt tóc, rồi về nhà đặt ngồi vào chậu giặt, tắm rửa xong rồi bọc nó vào tấm khăn trải giường sạch". "Tôi mua cho nó một cái quần dạ, một sơ mi, đôi dép và một cái mũ lưỡi trai bằng sợi. Tất nhiên là tất cả mọi thứ đều không vừa và chất lượng cũng kém". Nhưng nuôi Vania cũng gặp nhiều khó khăn. "Chỉ một mình tôi thì cần gì đâu? Một mẩu bánh mì, một củ hành với tí muối, thế là đủ no cho một ngày của đời lính. Nhưng thêm nó thì khác: khi thì phải mua sữa cho nó, khi thì phải luộc quả trứng, không có thức ăn nóng cho nó là không xong". Rồi anh lại đâm phải con bò, bị tịch thu bằng lái. Khó khăn càng khó khăn thêm. Nhưng dù vậy, họ vẫn là chỗ dựa tinh thần cho nhau.

Khi Vania hỏi về chiếc áo bành tô da, anh đã nói dối để cốt yên lòng chú bé. Xô cô lôp lần đầu được ngủ một giấc yên lành sau bao nhiêu năm. Điều kì lạ là "ban ngày bao giờ tôi cũng trấn tĩnh được, không hở ra một tiếng thở dài, một lời than vãn, nhưng ban đêm thức giấc thì gối ướt đẫm nước mắt". Sức mạnh của tình yêu thương thật tuyệt diệu, nó sưởi ấm trái tim cô đơn, đem lại niềm vui sống cho con người. Tác giả đã khám phá ra quy luật của tâm lý. Chỉ có tình yêu thương mới chữa lành vết thương trong trái tim con người. Có bé Vania nhưng anh chưa hoàn toàn quên được chuyện buồn trong quá khứ. Kí ức về chiến tranh luôn ám ảnh vò xé trái tim và tàn phá cơ thể: "hầu như đêm nào tôi cũng chiêm bao thấy những người thân quá cố", "quả tim tôi đã rệu rã lắm rồi". Việc nuôi dưỡng bé Vania đã cho thấy lòng nhân hậu của Xô cô lốp. Đã trải qua nhiều mất mát đau thương nhưng anh vẫn kiên cường vượt qua. Không chỉ thế, ở anh còn có một nghị lực phi thường. Anh cố gắng sắp xếp công việc để dành thời gian chăm sóc bé Vania. Anh giấu sự thật về chiếc áo bành tô để bé Vania được an tâm. Anh nén nỗi đau để trấn tĩnh, đem lại niềm vui cho bé Vania. Anh sẵn sàng cuốc bộ khắp nước Nga để chờ cho Vania lớn lên. Tóm lại, nhân vật Xô cô lốp trong chiến tranh dũng cảm phi thường, sau chiến tranh nhân hậu, nghị lực. Đây chính là vẻ đẹp tâm hồn, tính cách Nga.

Với kết cấu truyện lồng truyện, bút pháp trữ tình hiện thực nghiêm ngặt. Tác giả đã phơi bày sự thật tàn khốc của chiến tranh qua số phận các nhân vật đặc biệt là nhân vật Xô cô lốp. Xô cô lốp chính là hiện thân của tính cách Nga kiên cường, nhân hậu, nghị lực phi thường. Anh là nhân vật thể hiện rõ nhất tư tưởng và nội dung của tác phẩm này.

Mikhail Alexandrovitch Sôlôkhốp (1905 – 1984) thuộc nhóm không nhiều những nhà văn mà khi nhắc đến, người ta không cần nói nhiều hay không nói về những phẩm chất thiết yếu của một ngòi bút bậc thầy như tình yêu văn chương, sự trau dồi nghề nghiệp, say mê và nỗ lực lao động, tinh thần vượt khó. Ông được đứng vào hàng ngũ những nhà văn xuôi lớn nhất thế kỉ XX. Ông để lại những tác phẩm đồ sộ và còn trường tồn theo thời gian tới tận ngày nay người đọc vẫn nhớ rõ. Một trong số đó là truyện “Số phận con người” được viết năm 1957. Nổi bật trong truyện là hình tượng nhân vật Sô-cô-lốp – một con người nhân hậu, kiên cường.

Thật vậy, truyện kể về nhân vật Sô-cô-lốp. Khi chiến tranh bùng nổ anh ra trận để lại quê nhà vợ và 3 con. Sau một năm chiến đấu hai lần anh bị thương nhẹ vào tay và chân. Tiếp đó anh bị bắt làm tù binh bị đày đọa suốt 2 năm trời trong các trại tập trung của phát xít Đức. Lao dịch nhục hình đói rét tử thần đêm ngày đe dọa. Năm 1944 giặc bị thua to trên mặt trận Xô-Đức bọn phát xít bắt tù binh làm lái xe. Nhân cơ hội đó Xô-cô-lốp đã bắt sống một tên trung tá Đức lái xe chạy thoát về phía Hồng quân. Lúc này anh mới biết tin về vợ và 2 con gái anh đã bị bom giặc giết hại. Anatôli cậu con trai giỏi toán của anh nay đã trở thành đại uý pháo binh Hồng quân. Hai cha con cùng tham dự chiến dịch công phá Beclin sào huyệt của Hitle. Đúng ngày 9/5/1945 ngày chiến thắng một tên thiện xạ Đức đã bắn lén giết chết Anatôli niềm hy vọng cuối cùng của anh.

Chiến tranh kết thúc Xô-cô-lốp được giải ngũ nhưng anh không trở về Vôrônegiơ quê hương nữa. Một đồng đội bị thương đã giải ngũ có lần mời anh về nhà chơi Xô-cô-lốp nhớ ra và tìm đến Uriupinxcơ. Anh xin được làm lái xe chở hàng hóa về các huyện và chở lúa mì về thành phố. Mỗi lần đưa xe về thành phố anh lại tạt vào cửa hiệu giải khát uống một li rượu lử người. Anh đã gặp bé Vania và nhận bé làm con nuôi. Từ đó anh đã tìm lại được cuộc sống của mình.

Nhân vật Sô-cô-lốp được nhà văn miêu tả rất chân thực và bi thương với số phận rất éo le. Bản thân anh bị thương hai lần, hai năm bị đày đọa trong trại tù binh Đức. Anh mất cả vợ lẫn đứa con trai mà anh hết mực thương yêu. Chính tình cảnh đó, sau khi ra tù anh đã trở thành một con người khác. Nghe tin sốc, anh như lạc vào thế giới đau thương ai óan. Anh không còn người thân, không còn gia đình, quê hương, không còn nhà. Vì vậy, anh đã tìm đến chén rượu để cho vơi bớt đi nỗi nhớ, vơi bớt đi nỗi đau đang gào thét giừng xé trong tim can anh. Vì bị đẩy vào cảnh bế tắc nên anh cũng súyt rơi vào con đường của kẻ nghiện rượu không có tiền đồ. Tuy rơi vào hoàn cảnh khó khăn ấy nhưng anh vẫn giữ tính cách Nga kiên cường.

Nhà văn đã khéo léo sắp xếp cho cuộc gặp gỡ giữa đứa con cưng của mình với nhân vật bé Va-ni-a. Ông đã khéo léo để chính cuộc gặp gỡ đó đã mở ra một trang sử tươi đẹp về cuộc đời mới, cuộc sống mới cho đứa con mình làm lại từ đầu. Gặp bé Va-ni-a “đầu tóc rối bù”, “rách bươm xơ mướp”, nhất là khi thấy cặp mắt sáng của em “như những ngôi sao sáng ngời sau trận mưa đêm”. Sau khi nghe về hòan cảnh đáng thương của bé Va-ni-a, Sô-cô-lốp cảm tình cho tình cảnh của chú bé nên anh quyết định nhận nó làm con nuôi. Khi nghe bé Va-ni-a nghẹn ngào hỏi “Thế chú là ai”, Xô-cô-lốp trả lời “Là bố của con”. Có thể thấy rằng mặc dù đây là một quyết định táo bạo bộc phát nhất thời song nó lại xuất phát tình tình yêu, sự cảm thông san sẻ cho nỗi bất hạnh của nhau giữa những người cùng cảnh ngộ. Đó là tình yêu giữa người với người. Ở họ trỗi dậy một sự ham muốn muốn bao bọc, chở che cho người cùng cảnh ngộ với mình.

Anh đã đưa bé Va-ni-a về nhà, cả hai người bạn của anh đều rất vui vẻ. Họ như nhìn thấy một sự đồng cảm đến không ngờ. Từ khi nhận bé làm con nuôi, anh tìm mọi cách bù đắp tình cảm cho nó, chăm sóc nó tuy vụng về nhưng rất đáng yêu và chân thật. Từ cắt tóc, tắm rửa, may quần áo.. “Sau bữa trưa, tôi đưa nó tới hiệu cắt tóc rồi về nhà đặt ngồi vào chậu giặt, tắm rửa xong rồi bọc nó vào tấm khăn trải giường sạch” và “Tôi mua cho nó một cái quần dạ, một sơ mi, đôi dép và mũ lưỡi trai bằng sợi”. Đó là tình yêu của người cha dành trọn vẹn cho đứa con. Bé Va-ni-a như một liều thuốc giúp anh hồi sinh vượt qua sự cô đơn để tiếp tục sống trên cõi đời này.

Tuy nhiên, việc nhận bé làm con nuôi cũng khiến cho Sô-cô-lốp có những khó khăn nhất định. Anh vừa phải làm bố, làm mẹ chăm sóc bé. Anh không muốn làm tổn thương trái tim mỏng manh của bé. Khi ăn uống, với Sô-cô-lốp trước lẻ bóng “chỉ một mình tôi thì cần gì đâu nhưng thêm nó thì khác”. Anh chăm bẵm nó khi thì phải mua sữa, khi thì luộc quả trứng không có thức ăn cho Va-ni-a là không xong. Rồi có lần anh anh lại đâm phải con bò và bị tịch thu bằng lái. Cuộc sống ngày một khó khăn và gian truân hơn nhiều. Khó khăn chồng chất khó khăn. Nhưng dù vậy, bé Va-ni-a cũng là đứa con anh hết mực yêu thương. Hai người sống nương tựa vào nhau, là chỗ dựa tinh thần để cùng nhau vượt qua khó khăn thử thách trước mắt. Anh cũng đã ngủ ngon giấc hơn. Điều đó chứng tỏ sức mạnh của tình yêu thương thật kì diệu, nó sưởi ấm trái tim đang cô đơn kia, nó nhen nhóm ngọn lửa yêu thương cho con người, nó vun đắp tình cảm, nó chia sẻ niềm vui.

Nhà văn cũng đã thành công khi khắc họa diễn biến tâm lí nhân vật Sô-cô-lốp. Mặc dù có bé Va-ni-a ở bên song anh vẫn không thể quên đi những kí ức đau buồn mà chiến tranh mang lại. Anh không thể quên sự ra đi của vợ và con trai. Kí ức ấy luôn ám ảnh, giày xéo tâm can anh: “Hầu như đêm nào tôi cũng chiêm bao thấy những người thân quá cố”. Mặc dù vậy anh vẫn cố gắng kiên cường vượt qua. Anh vẫn một mực yêu thương, chăm sóc cho bé Va-ni-a. Anh giấu sự thật về chiếc áo bành tô để bé Va-ni-a được an tâm. Anh đang chịu đựng và vượt qua số phận bằng tình yêu thương của người cha đối với người con. Chỉ có như vậy mới giúp anh sống tiếp ở thực tại, cố gắng ở thực tại nhiều hơn.

Tóm lại, có thể thấy, nhà văn đã khéo léo để cho cuộc gặp gỡ giữa những con người bất hạnh trở thành điểm sáng là chỗ dựa cho họ cùng nhau sống tiếp. “Số phận con người” là một truyện đặc sắc. Nhà văn đã tập trung khám phá nỗi đau bất hạnh của con người sau chiến tranh, tiêu biểu là nhân vật Xô-cô-lốp. Bên cạnh đó tác giả còn ngụ ý phê phán chiến tranh tàn nhẫn đã cướp đi biết bao nhiêu sinh mệnh, gây bao nhiêu đau thương mất mát cho gia đình, xã hội. Qua truyện ta cũng thấy được cái tài của nhà văn khi ông đã miêu tả tâm lí nhân vật rất đặc sắc xem lời văn nhẹ nhàng, lôi cuốn. Sô-cô-lốp chính là hiện thân của người Nga kiên cường bất khuất.

Tác phẩm "Số phận con người" là lời tự sự của nhân vật trung tâm – anh lính hồng quân Xô-cô-lốp, người đàn ông đã chịu bao giông tố khắc nghiệt của cuộc đời đổ ập lên số phận. Đó là cuộc đời gắn liền với một trang sử bi tráng hào hùng của nhân dân Nga, với chế độ Xô Viết đã tạo thành phẩm chất của những con người Nga kiên cường. M.Sô-lô-khốp đã dựng lên chân dung một con người Nga bình thường nhất, một người xô viết chân chính. Số phận ấy tiêu biểu cho bao người con ưu tú đã viết nên trang sử thời đại hào hùng của đất nước Liên Xô cũ.

Cuộc sống hiện lên trần trụi như nó vốn có – không khoa trương hào nhoáng, không bi kịch hoá mà cứ đều đều như giọng kể của người đàn ông Nga có cái họ bình thường như bao người Nga: Xô-cô-lốp. Nhưng trong số phận anh có sức nặng của nỗi đau dân tộc Nga qua các thời kỳ khốc liệt nhất. Không tránh né sự thật – đó là phẩm chất hàng đầu của các cây bút Nga – xô viết mà M.Sô-lô-khốp chính là một tấm gương. Sự thật đó không phải được kể bằng giọng lạnh lùng thản nhiên mà còn hằn nguyên nỗi đau trong giọng văn thấm thía, trong những ám ảnh kí ức hằn sâu trong tâm trí của người cựu binh xô viết – chính là phản chiếu một mảng hiện thực rộng lớn và xuyên suốt các chặng đường của nhân dân Nga.

Trước hết là ký ức những ngày nội chiến, khi chính quyền xô viết non trẻ phải đối mặt với lũ bạch vệ, thổ phỉ và can thiệp. Người đọc có thể nhận ra những dấu ấn quen thuộc làm nên tên tuổi của M.Sô-lô-khốp trong Sông Đông êm đềm. Nạn đói, cuộc sống cùng cực không quật ngã nổi ý chí của người dân xô viết. Xô-cô-lốp từng trải qua cuộc đời làm thuê, từng chứng kiến gia đình gục chết trong cái đói, nhưng chính sự tàn khốc ấy là một sự lý giải vì sao anh trở thành chiến sĩ hồng quân, vì sao anh lại có một hạnh phúc từ đau thương bất hạnh. Đó là hạnh phúc của những người nghèo khổ được xây lên từ bất hạnh để họ khẳng định tư thế làm chủ cuộc đời.

Có lẽ kí ức nhân loại mãi mãi không phai mờ bao ám ảnh khủng khiếp của Chiến tranh thế giới lần thứ II. Nhưng nhà văn không theo cách thông thường để ca ngợi vào những đóng góp xương máu của hơn hai mươi triệu người xô viết làm nên thắng lợi của cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. bi kịch chiến tranh hiện hữu ngay trong từng số phận, từng gia đình. Sức hủy diệt của nó khiến cho Xô-cô-lốp mất vợ và hai con; bé Vania mồ côi cả cha lẫn mẹ. Mất mát là điều không tránh khỏi nhưng với người trong cuộc còn kinh khủng hơn rất nhiều, khi sức ám ảnh của nó vẫn trở về trong những giấc ngủ nặng nề, để Xô-cô-lốp mỗi lần tỉnh giấc lại đầm đìa nước mắt. Nhưng vào thời điểm đối mặt quyết liệt với kẻ thù, nước mắt không thể rơi! Chỉ có thể là ánh mắt rực lửa căm hờn và khinh bỉ với kẻ thù, với những tên phản bội. Anh đã sống đúng với tư cách người lính ngay cả khi “chiến bại”, bị bắt làm tù binh. Cảm hứng về cuộc chiến tranh của M.Sô-lô-khốp có phần gần gũi với Alếchxây Tônxtôi với “Tính cách Nga”, với “Người xô viết chúng tôi”… Nhưng người đọc hiểu đó chính là lúc con người đang chiến đấu vì danh dự dân tộc, vì những niềm hy vọng không tắt về tương lai. Xô-cô-lốp đã là người chiến thắng, ngẩng cao đầu trong trại tập trung của kẻ thù, mưu trí dũng cảm trở về đội ngũ, chiến đấu bằng tất cả lòng căm thù sục sôi với kẻ đã hủy hoại hạnh phúc gia đình, và cả “niềm hy vọng cuối cùng” – người con trai đã thành đại úy pháo binh Xô-cô-lốp. Trớ trêu thay, vào ngày cờ đỏ thắm trên nóc nhà Quốc hội Đức , anh đã phải tiễn đưa con mình. Dẫu biết sự hy sinh ấy là anh hùng, là cần thiết, nhưng quả thật đó là một cú đập phũ phàng của định mệnh khiến bất cứ ai yếu lòng cũng có thể quỵ ngã. Có lẽ đó cũng là những trang viết gợi nhắc cho chúng ta nhiều nhất về ý nghĩa tàn khốc của chiến tranh, vinh quang và cay đắng, hạnh phúc và bất hạnh, niềm vui chung và nỗi đau riêng để từ đó suy ngẫm và hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa của từ “hy sinh”.

Thế nhưng tuyệt nhiên ta không nhận thấy tâm trạng của những con người – nhân dân Nga trở về sau chiến tranh lại nặng nề bi thảm như của “thế hệ vứt đi” trở về sau Đại chiến I ở Mỹ hay châu Âu. Bởi lẽ hy sinh sẽ là vô ích nếu như sự sống sẽ tê liệt sau bao mất mát. Bởi thế, Xô-cô-lốp đã sống, làm việc như bao người lính xô viết trở về sau chiến trận. Nỗi đau lắng vào trong và chỉ thật sự hiện hữu khi Xô-cô-lốp tìm quên trong men rượu. Áp lực đời thường và hậu quả chiến tranh quá nặng nề tưởng chừng có thể làm cho con người gục ngã. Sự tình cờ, ngỡ như ngẫu nhiên mà tất yếu đã gắn chặt cuộc đời Xô-cô-lốp với bé Vania. Chú bé Vania – đôi mắt đen lay láy, cuộc sống vất vưởng là một hình tượng nghệ thuật có thể làm mềm những trái tim sắt đá nhất. Chú bé chính là hiện thân của thế hệ tương lai nước Nga, là vẻ đẹp của sự thơ ngây thánh thiện cần phải che chở, bảo bọc. Cuộc gặp gỡ của hai con người ấy là tất yếu. Không chỉ cảm động vì khoảnh khắc thì thầm của Xô-cô-lốp với bé Vania: “Ta là bố của con”, lúc nhận bố con cũng là lúc người đọc chứng kiến sự trở lại của những giọt nước mắt ở con người tưởng như trái tim đã khô héo vì đau khổ. Nước mắt – hạnh phúc và xót xa cứ đan quyện vào nhau, thấm vào lòng tất cả mọi người.

Ngỡ rằng hạnh phúc đã thật sự trở lại, ngỡ rằng từ đây đầy ắp tiếng cười và những tiếng ríu rít như chim của bé Vania, nhưng kí ức vẫn hiện về đấy ám ảnh. Người đọc phải chứng kiến những lời nói dối – nhưng lạ thay đó lại là lời đẹp hơn trăm lần sự thật. Bởi sự đồng cảm số phận và tình thương yêu đã gắn chặt cuộc đời hai bố con – một người đang cần nén chặt nỗi đau quá khứ và một người cần được bảo đảm tương lai tốt đẹp. Vậy mà định mệnh lại trêu cợt để cho bố con Xô-cô-lốp lại tiếp tục hành trình giữa đời thường với bao thử thách đón chờ phía trước.

Số phận con người là câu chuyện kể chân thực về một con người bình thường. Nhưng cuộc sống bao dồn đẩy sóng gió đã tôi luyện cho anh một phẩm chất kiên cường, một tình thương yêu bao la. Gương mặt người đàn ông ấy đã sắt lại vì đau khổ, nhưng trái tim tổn thương ấy vẫn đập những nhịp thương yêu nồng nàn với con người. Nhà văn đã lên tiếng thay nhân vật ở cuối tác phẩm, bằng tất cả niềm xúc động sâu xa và lòng cảm phục vô hạn trước nhân cách một Con Người chân chính. Bức thông điệp của nhà văn giúp ta nhận ra rõ hơn chân dung của nhân dân Nga, vẻ đẹp của tâm hồn Nga và sức mạnh của con người vượt lên bao bi kịch bất hạnh. Đó là sự khẳng định tuyệt đối của nhà văn thể hiện niềm tin tưởng vào Con người Nhân dân và tương lai của đất nước. Nỗi buồn kết lại tác phẩm lại khiến ta nhận ra tầm vóc vĩ đại của đất nước và con người Nga quả cảm, kiên cường, nhân hậu.

Hê-minh-uê (1899 - 1961) văn hào Mỹ, được giải thưởng Nô-ben về văn chương năm 1954 đã từng viết: "Tôi rất thích văn học Nga... Trong các nhà văn hiện đại, tôi thích Sô-lô-khốp". Là nhà văn Xô Viết được giải thưởng Nô-ben về văn học năm 1965, Sô-lô-khốp được ca ngợi là "một trong những nhà văn xuôi lớn thế kỉ XX".

“Đất vỡ hoang”, “Sông Đông êm đềm”,…và “Số phận con người” đã đem đến vinh quang cho Sô-lô-khốp. Truyện “Số phận con người” xuất hiện trên báo “Sự thật” vào cuối năm 1956. Hình ảnh nhân vật Xô-cô-lốp để lại trong lòng ta bao ám ảnh về số phận con người đầy bất hạnh thương đau. Qua số phận nhân vật này, ta cảm nhận sâu sắc nhiệt tình tố cáo thảm họa chiến tranh, mô tả chiến tranh trong bộ thật của nó, biểu dương khí phách anh hùng của người lính Xô viết, khám phá chiều sâu tính cách Nga bình dị, nhân ái – được thể hiện bằng một bút pháp nghệ thuật điêu luyện, độc đáo của nhà văn Sô-lô-khốp.

Đọc “Số phận con người”, ta vô cùng xúc động trước trang đời đầy nước mắt và máu của nhân vật Xô-cô-lốp. Năm 1941 phát xít Đức bất ngờ tấn công Liên Xô. Cùng với hàng triệu người Xô viết cầm vũ khí đứng lên, Xô-cô-lốp đã ra trận. Anh nếm trải những gian truân, thất bại buổi đầu. Hai lần bị thương vào chân vào tay. Rồi anh bị giặc bắt, bị đày đọa suốt hai năm trong nhiều trại tập trung. Sống bằng túp lều bều lõng bõng, bánh mì lẫn mạt cưa, áo quần xơ xác, lao động khổ sai, người tù da bọc xương. Hàng trăm tù binh bỏ mạng. Tù binh Nga bị bọn phát xít đánh bằng thanh sắt, thanh gỗ, thanh củi, đánh bằng báng súng, đấm bằng tay, đạp bằng chân vô cùng dã man. Bộ chỉ huy trại dẫm vào mặt vào mũi tù binh cho hộc máu ra; chúng gọi đó là trò “phòng bệnh cúm”. Chúng “sáng tạo” ra mọi cách cực kỳ man rợ để đánh đập, bán giết tù binh. Đêm và ngày, lúc lao động khổ sai và lúc bị nhốt sau hàng rào dây thép gai, Xô-cô-lốp cũng như các tù binh khác bị cái chết bủa vây, bị tử thần rình rập.

Sau 5 năm chiến tranh, hơn 20 triệu người Xô viết bị chết, hàng ngàn thành phố, hàng vạn làng mạc bị bom đạn phát xít biến thành tro tàn. Gia đình Xô-cô-lốp gánh chịu bao mất mát đau thương. Vợ và 2 con gái bị giặc ném bom giết hại. Con trai, đại úy pháo binh A-na-tô-ni, niềm hy vọng cuối cùng, đã ngã xuống tại Béc-lin trong ngày chiến thắng bởi viên đạn bắn lén của một tên thiện xạ phát xít! Nỗi đau thương khủng khiếp làm cho Xô-cô-lốp “như người mất hồn”. Chiến tranh kết thúc, anh được giải ngũ nhưng không muốn về lại Vô-rô-ne-giơ quê hương vì đâu còn gia đình nữa! Bé Va-ni-a cũng là hiện thân cho thảm họa chiến tranh. Cha “chết ở mặt trận”. “Mẹ bị bom chết trên tàu hỏa khi mẹ con cháu đang đi tàu”. Bé cũng không biết, không nhớ từ đâu đến. Bà con thân thuộc “không còn ai cả”. Và chỉ biết “bạ đâu ngủ đó, ai cho gì ăn nấy!”. Áo quần em thì “rách bươm xơ mướp”; “mặt mũi bê hết nước dưa hấu, lem luốc bụi bặm, bẩn như ma lem ”…

Hình ảnh bé Va-ni-a cũng như cuộc đời của Xô-cô-lốp được tác giả miêu tả một cách chân thật, cảm động, thể hiện nhiệt tình tố cáo thảm họa chiến tranh, mô tả chiến tranh trong bộ mặt thật của nó. Cái giá của chiến thắng mà mọi dân tộc cũng như nhân dân Liên Xô trong chiến tranh thế giới thứ 2 giành được là cực kì khủng khiếp. Chỉ còn lại một phần ba số binh sĩ ra trận trở về, trong số đó có nhiều người trên mình mang đầy thương tật. Sức khỏe sa sút, cạn kiệt. Khi chiến tranh đã đi qua, một năm sau đó, Xô-cô-lốp cảm thấy quả tim mình "đã rệu rã lắm rồi”. Nhiều khi "tự nhiên nó nhói lên, thắt lại giữa ban ngày mà tối tăm mặt mũi”. Nhưng cái đau khổ nhất mà bão tố chiến tranh đã gieo rắc cho con người không chỉ là mất mát, tang thương, điêu tàn… mà còn là những vết thương lòng rỉ máu, những ám ảnh kinh hoàng còn mãi trong kí ức, cứ siết chặt tâm hồn người thời hậu chiến! Bé Va-ni-a vốn hoạt bát có lúc lại "lặng thinh, tư lự”, có lúc lại "thở dài”. Cái áo bành tô da của bố ngày nào cứ bám riết lấy tâm hồn em như một ám ảnh không nguôi! Còn Xô-cô-lốp thì nỗi đau như vô tận "không ở lâu mãi một chỗ được”, nỗi buồn không bao giờ nguôi, "hai bố con cứ cuốc bộ khắp nước Nga”…Hầu như đêm nào anh cũng chiêm bao “thấy những người thân thuộc đã quá cố”, gặp vợ con sau hàng rào dây thép gai,…”ban ngày trấn tĩnh được, không hở ra một tiếng thở dài, một lời than vãn nhưng ban đêm thì gối ướt đẫm nước mắt…”. Xô-cô-lốp và bé Va-ni-a trở thành “côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tổ chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ…”.

Nhân vật Xô-cô- lốp là một con người Nga chân chính, tiêu biểu cho khí phách anh hùng của người lính Xô Viết trong cuộc chiến vệ quốc vĩ đại. Vốn là một nông dân rồi làm thợ mộc, lái xe. Một gia đình ổn định êm ấm: một vợ, ba con. Anh đã ra trận như hàng triệu công dân với ý thức "Tổ quốc hay là chết”. Hai lần bị thương vào chân và tay; vết thương lành, anh lại cầm súng đánh giặc; rồi bị bắt làm tù binh, lao động trong mưa, nắng, tuyết; bị đánh bằng báng súng, bằng thanh sắt, bằng gốc. Áo quần tả tơi, bánh mì lẫn mạt cưa, lưng bát súp lõng bõng. Anh đã đứng vững trước mọi thử thách ác liệt. Kiên quyết trừ khử tên phản bội đốn mạt! Hiên ngang trước mũi súng tên hung thần Muyn-le, chỉ huy trại tập trung. Với đôi mắt bình thản, anh đã nhìn thẳng vào họng súng lục tên phát xít. Tự kiềm chế đói khát khi đứng trước bàn tiệc của lũ giặc. Đàng hoàng uống rượu, không chỉ uống một cốc mà còn uống nữa để mừng cái chết của mình chứ không phải để mừng chiến thắng quân xâm lược! Khí phách lẫm liệt của Xô-cô-lốp đã làm cho tên phát xít khát máu kinh ngạc, khâm phục nói: "Mày là một thằng lính Nga chân chính. Tao cũng là lính và tao trọng những địch thủ có khí tiết. Tao sẽ không bắn mày nữa”. Tầm vóc của Xô-cô-lốp, của người lính Nga trong máu lửa được miêu tả một cách chân thực, làm cho truyện "Số phận con người” mang vẻ đẹp một "tiểu anh hùng ca”.

Qua nhân vật Xô-cô-lốp, tác giả khám phá ra chiều sâu tính cách Nga bình dị và nhân ái. Sau chiến tranh, anh vẫn nhớ hoài cái giây phút từ biệt vợ để ra trận, anh đẩy I-ri-na, khi chị cứ níu lấy anh, không thả… Bình dị trước biến cố trọng đại khi lịch sử đưa số phận anh lên "điểm tựa” thử thách! Lửa chiến tranh đã tắt hơn một năm rồi, mà lòng Xô-cô-lốp mãi không nguôi đau. Anh đã tìm đến rượu, "uống một ly rượu lử người”, anh đã "quá say mê món nguy hại ấy”. Anh muốn quên đi bao mất mát đau thương và cô đơn…

Đang sống âm thầm trong bi kịch, tưởng không có lối thoát. Nhưng rồi tình cảm người cha, tình thương đồng loại đã thức dậy, làm cho vết thương lòng rỉ máu bấy nay như được mọc lên một lớp da non. Gặp bé Va-ni-a “đầu tóc rối bù, rách bươm xơ mướp” sống bơ vơ nơi hiệu giải khát, “bạ đâu ngủ đó… ai cho gì ăn nấy”, nhất là khi anh thấy cặp mắt của em "như những ngôi sao sáng ngời sau mưa”, Xô-cô-lốp thấy "thích nó” và “nhớ nó”, cố cho xe chạy thật nhanh để được về “gặp nó”. Anh đã quyết định: “không thể cho mình với nó chìm nghỉm riêng rẽ được! Mình sẽ nhận nó làm con!”. Một quyết định đầy nhân ái. Anh đã cứu bé Va-ni-a và anh đã tự cứu mình! Như có một phép thần biến cải: “ngay lúc đó tâm hồn tôi bỗng nhẹ nhõm và bừng sáng lên!”. Câu nói khẽ của Xô-cô-lốp; "là bố của con!” khi nghe bé Va-ni-a nghẹn ngào hỏi: “thế chú là ai? ”, một câu nói tưởng là bình dị nhưng đầy nước mắt, chứa đựng cả một biển trời thương mến mênh mông! Trước những cái hôn vào má, vào môi, vào trán, trước những cử chỉ yêu thương và tiếng nói ríu rít, líu lo của bé Va-ni-a: “bố yêu của con ơi!…Con chờ mãi mong được gặp bố…”, Xô-cô-lốp vô cùng xúc động: “Mắt tôi thì mờ đi, cả người cũng run lên, hai bàn tay lẩy bẩy…”.

Xô-cô-lốp đã nhận bé Va-ni-a làm con. Anh đã tắm rửa, đưa bé đi cắt tóc, may quần áo mới, săn sóc em. Hai linh hồn đau khổ tựa vào nhau làm cho nỗi mất mát, đau thương sau chiến tranh được dịu lại. Giấc ngủ được yên lành hơn: “Lần đầu tiên, sau bao nhiêu năm tôi được ngủ một giấc yên lành”. Còn bé Va-ni-a thì rúc vào nách bố nuôi “như con chim sẻ dưới mái rạ, ngáy khe khẽ…”. Hạnh phúc là san sẻ. Xô-cô-lốp lòng vui không tài nào tả xiết, đêm đêm thức dậy đánh diêm ngắm nhìn bé Va-ni-a ngủ ngon lành. Đời anh đã có một sự thay đổi kỳ diệu: “trái tim đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ, nay trở nên êm dịu hơn”. Vết thương lòng đâu dễ nguôi. Vì thế mà Xô-cô-lốp phải cõng đứa con nuôi bé bỏng đi khắp nước Nga. Chí đến một lúc nào đó, bé Va-ni-a lớn lên vào học một trường ổn định thì Xô-cô-lốp “mới có thể ở yên một chỗ”. Anh đang chịu đựng và vượt qua số phận bằng tình thương của người bố đối với đứa con.

Cuộc gặp bất chợt với “hai con người côi cút” và câu chuyện đau lòng của họ đã để lại trong lòng tác giả bao nỗi buồn thấm thía, nhưng Sô-lô-khốp vẫn tin vào dũng khí và lòng nhân ái của người Nga, vẫn tin vào tương lai, dù cho bão tố chiến tranh có thổi bạt họ tới những miền xa lạ: “Cái gì đang chờ đón họ ở phía trước? Thiết nghĩ rằng con người Nga đó, con người có ý chí kiên cường sẽ đứng vững được và sống bên bố, chú bé kia một khi lớn lên sẽ có thể đương đầu với mọi thử thách, sẽ vượt qua mọi chướng ngại trên đường, nếu như Tổ quốc kêu gọi”. Truyện “Số phận con người” có kết cấu “truyện lồng trong truyện” – đã tô đậm những đau khổ, những phẩm chất cao đẹp của nhân vật Xô-cô-lốp, khắc họa đậm nét tính cách và tâm hồn Nga, đem đến cho người đọc bao xúc động thấm thía về số phận con người trong chiến tranh và thời hậu chiến.

Với những chi tiết, tình tiết rất sống, rất điển hình và chân thực, tác giả đã mô tả bộ mặt thật của chiến tranh, ca ngợi người lao động bình thường trong cuộc đời, anh binh nhì trong máu lửa, người cha trong cuộc sống phức tạp, nhiều khó khăn thời kỳ sau chiến tranh. Qua nhân vật Xô-cô-lốp, người đọc cảm nhận được những ý tưởng sâu sắc mà Sô-lô-khốp gửi gắm qua kiệt tác này: Với lòng dũng cảm mà con người vượt qua những thách thức chiến tranh; với lòng nhân ái có thể làm dịu bớt buồn đau mà chiến tranh reo rắc, để lại. Đoạn trữ tình ngoại đề làm cho cảm hứng nhân đạo thêm lung linh chói sáng.

Nhân dân Việt Nam vừa trải qua 30 năm chiến tranh. Hình ảnh Xô-cô-lốp rất gần gũi với mỗi chúng ta. Nhân vật này rất sống, rất đáng thương nhưng vô cùng cao đẹp xứng đáng được mọi người yêu mến, cảm phục. Khát vọng hòa bình, được sống yên vui trong ấm no hạnh phúc và tình thương là khát vọng đẹp muôn đời của nhân loại.

Đề tài về sự đau thương, mất mát của chiến tranh được nhiều độc tác giả lựa chọn để sáng tạo, nhưng chưa mấy ai quan tâm đến cuộc sống của những con người ấy sau chiến tranh như thế nào. Nắm bắt được sự cần thiết phải có những tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội của sau chiến tranh nhà văn Sô Lô Khốp viết nên truyện ngắn “số phận con người” với nhân vật chính là Xô-cô-lốp, một người có những đức tính khiến ai cũng phải tôn trọng.

Sô Lô Khốp đã khắc họa tính cách và phẩm chất của một con người anh hùng, kiên cường, một phẩm chất tốt đẹp của người dân Nga, có thể nói cuộc đời của Xô-cô-lốp gắn liền với những thăng trầm, biến cố của lịch sử nước Nga.

Nhắc tới chiến tranh là nhắc tới những nỗi đau, những mất mát về cả vật chất và tinh thần, Sô Lô Khốp không hề né tránh sự đau thương đó mà ông khắc họa nó trên chính cơ thể của những người lính sau ngày trở về. Tuy nhiên ông viết một cách đầy chân thật chứ không dùng những lời lẽ hay giọng điệu chua chát, cay đắng để nói về cái thực tế sau chiến tranh. Nhà văn không hề sử dụng những thủ pháp nghệ thuật phô trương, phóng đại hay là bi hài mà vẫn vạch trần được tội ác của chiến tranh và những đau thương mà những người ra đi và ở lại đều phải gánh chịu.

Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh chính quyền của nước Nga còn quá non trẻ, chưa đủ nhiều kinh nghiệm để gánh vác những sự kiện hệ trọng của quốc gia, mà còn phải đối mặt với rất nhiều kẻ thù. Nhưng đổi lại họ lại có những con người như Xô-cô-lốp, một con người đại diện cho ý chí quật cường của người dân Xô viết, anh từng làm rất nhiều nghề khác nhau để sinh sống, ngay cả đi làm thuê, chứng kiến quá nhiều hoàn cảnh khác nhau và số phận đau thương đã phải bỏ mạng vì chết đói. Chính vì điều này anh đã đầu quân tham gia vào hồng quân Liên Xô.

Khi phát xít Đức bất ngờ tấn công Liên Xô thì đứng trước tình hình đó, hàng triệu người dân Xô Viết yêu nước đã đứng lên đấu tranh chống lại kẻ thù. Chứng tỏ rằng chỉ cần đất nước bị kẻ thù xâm lược và tìm cách chiếm đoạt thì lúc đó tinh thần yêu nước mới được phát huy một cách triệt để nhất. Và Xô-cô-lốp, cũng tham gia trong cuộc chiến đó và dĩ nhiên anh đã không tránh khỏi thương tích: hai lần anh bị thương ở vào chân và tay mà những vết thương ấy đâu chỉ ngày một ngày hai là hết mà nó theo anh đến hết cả cuộc đời. Nó không chỉ là vết thương về thể xác mà còn động tới tâm hồn, nỗi nhục, sự căm thù khi bị chúng tra tấn. Không những thế anh còn bị bắt đi đày khổ sai và tra tấn hành hạ một cách dã man diễn ra trong thời gian dài, chúng cho anh ăn những đồ tồi tệ nhất mà đó không phải là thức ăn dành cho con người: súp thì lõng bõng còn bánh mì thì lẫn cả mạt cưa. Cảnh thiếu thốn về vật chất cũng như nỗi đau thể xác đang hành hạ anh cũng chính là hoàn cảnh chung của những người con dân Xô Viết khi bị phát xít tra tấn và đày đọa.

Sau khi chiến tranh kết thúc, thiệt hại về người và của là không thể tưởng tượng được. Hàng triệu thành phố làng mạc của đất nước Xô Viết bị phá đổ, con người chết hàng triệu, chưa thống kê được hết mà trong số đó có vợ và con của xocolop và cha mẹ của bé vania. Những con người đấy, sau chính tranh, họ không còn nhà để ở, gia đình để nương tựa chính vì thế họ đã sát cánh bên nhau, che chở cho nhau, cùng nhau sưởi ấm qua cái mùa đông giá rét bằng tình yêu và hơi ấm của cơ thể. Dù chiến tranh đã lùi xa, nhưng nỗi đau trong tâm hồn của Xô Cô Lốp vẫn vẹn nguyên, mỗi khi nhớ về vợ và con lòng anh lại nhói đau nhưng anh vẫn cố gắng để sống giống như cha Vania vậy.

Điều tuyệt vời nhất mà anh có được sau cuộc chiến là anh sống với những giấc mơ của những người lính hồng quân Liên Xô. Phải thật dũng cảm và có lòng quyết tâm lắm người ta mới có thể vượt lên nỗi đau, nỗi đau mất đi gia đình, nhưng cũng giống như bao nhiêu người đàn ông khác, nỗi đau ấy của anh bị trỗi dậy khi men rượu làm anh lại phải nhớ, nó cứ hiện diện trước mắt anh, làm anh không sao có thể quên đi được. Chiến tranh không có mắt, chỉ có những người gây nên chiến tranh mới là người có lỗi, hậu quả ấy để lại không thể nào nguôi ngoai, nhưng tác giả dường như không để cho khán giả phải trải qua hết bi thảm này đến bi kịch kia để con người thấy cuộc sống vô nghĩa, mà ông đặt nhân vật và bé Vania gặp nhau như một định mệnh, định mệnh của người cùng cảnh ngộ, họ hiểu và thông cảm, thương yêu nhau, đùm bọc lẫn nhau.

Nhưng thật sự điều đó không thể nào Xô Cô Lốp quên đi mất máy, đau thương, nỗi đau ấy vẫn hiện diện, làm cho con người mà chúng ta thấy hãnh diện kia vẫn cứ bị tình cảm gia đình lấn át, ai cũng thế mà thôi, điều đó không ai trách ông, chỉ có ông dễ dàng quên đi thì ta mới thấy giận chứ ông còn nhớ nghĩa là ông vẫn luôn nhớ thương da diết và gia đình của mình, về quê hương, về đất nước mà ông đang sống, hai con người ấy đến với nhau thật hợp tình hợp lý, đã đến lúc họ phải tiếp tục hành trình mới cho mình, những khó khăn và thách thức mới đang ở phía trước chờ đợi họ.

Như vậy, ta có thể thấy rằng qua “số phận con người” của nhà văn Xô lô khốp nhân vật Xô Cô lốp hiện lên tiêu biểu cho số phận của người lính Nga nói riêng và số phận của người nhân dân Nga nói chung sau chiến tranh. Sau những ngày kinh hoàng ấy họ sống với nỗi đau mất mát gia đình và trở thành ám ảnh. Và những con người ấy định mệnh đã đưa họ đến với nhau để lấp đầy những khoảng trống trong con người họ.

Đề tài chiến tranh là đề tài đã được rất nhiều tác giả đề cập đến trong văn học. Chiến tranh đã cướp đi cuộc sống bình yên của con người, không chỉ vậy, khi chiến tranh kết thúc cuộc sống của những người chiến sĩ, những người trong chiến đấu vẫn bị ảnh hưởng rất nhiều. Một trong số những tác phẩm nói về con người với chiến tranh ấy là “Số phận con người” của nhà văn nổi tiếng Sô-lô-khốp. Câu chuyện nổi bật với hình ảnh nhân vật Xô-lô-cốp, một con người có nhiều điều đáng nói.

Nhà văn đã xây dựng hình ảnh nhân vật của mình bằng những nét tính cách, những phẩm chất cao quý, kiên cường, đại diện cho con người Nga lúc bấy giờ. Một con người gắn với những mốc lịch sử thăng trầm của xã hội Nga. Cuộc đời của Xô-lô-cốp được chia làm ba giai đoạn: trước, trong và sau chiến tranh. Trước chiến tranh, gia đình ông đều chết vì đói, ông phải đi làm thuê mọi nghề để có thể bươn trải co cuộc sống của chính mình. Sau đó anh lấy một cô gái cũng có cùng cuộc sống đau khổ như anh làm vợ. Vợ chồng lao động cật lực để xây được một căn nhà nhỏ để cả gia đình chung sống hạnh phúc.

Thế nhưng chiến tranh nổ ra, như những người đàn ông khác anh phải ra mặt trận chiến đấu. Chịu nhiều thương đau anh bị bắt làm tù binh và bị hành hành ngược đãi tàn ác. Không chịu chói anh dũng cảm trốn thoát khỏi thân phận tù binh, thế nhưng đau đớn thay vợ con anh lại bị địch bắt giết hại. Anh chỉ còn lại một người con lớn cũng theo cha đầu quân nơi chiến trận, trở thành một sĩ quan hồng quân. Ngày chiến thắng đã cận kề thế nhưng Xôlôcốp lại nghe tin người con trai của mình đã chết. “Tôi đã chôn trên đất người, đất Đức, niềm vui sướng và niềm hi vọng của tôi!”. Hi sinh cả cuộc đời để phấn đấu, đến khi cả gia đình nhỏ hạnh phúc, thứ mà một con người bình dị ao ước cũng bị chiế tranh cướp đi. Không còn mất mát nào có thể diễn tả. Ấy thế nhưng anh không một lời ca thán, không một lời oán trách. Chỉ một câu nói anh gửi lại tất cả niềm hi vọng, niềm vui, niềm hạnh phúc trên mảnh đất này, mảnh đất với cuộc chiến tàn khốc đã cướp đi tất cả của anh.

Sau chiến tranh Xô-lô-cốp sống một mình với nghề lái xe tải. Những tưởng số phận trêu đùa tàn khốc với Xôlôcốp, đang trong lúc cô độc, đau buồn nhất của cuộc đời thì anh gặp được Vania. Cuộc gặp gỡ ấy như một sự sắp đặt của thượng đế, một món quà mà người ban tặng cho hai con người đau khổ. Bé Vania là một đứa trẻ mồ côi, cha mẹ đã chêt trong cuộc chiến tranh ấy. Cũng giống như Xô-lô-cốp mất đi gia đình của mình còn lại cô độc trong cuộc sống này. Một mảnh đời cần người bên cạnh để vơi đi nỗi đau mất gia đình, một mảnh đời còn lại cần một tương lai ở phía trước. Bằng sự đồng cảm và tình thương của mình anh nhận Va-ni-a làm con nuôi. Một quyết định xuất phát từ tình yêu thương chân thành.

Sau khi nhận nuôi Vania Xô-lô-cốp nhẹ nhóm và hạnh phúc biết nhường nào vì đã có người bầu bạn, có người để anh được yêu thương như con của mình, phần nào bù đắp nỗi đau mất vợ con mà anh phải trải qua. Khoảng khắc ấy anh xúc động đến nghẹn ngào, hai mắt thì mờ đi, người run lên, tay chân thì run lẩy bẩy. Niềm hạnh phúc ấy đến có lẽ quá bất ngờ. Anh cảm thấy như được hồi sinh, như cuộc sống một lần nữa bắt đầu lại từ đầu. Khi Xô-lô-cốp đưa Va-ni-a về nhà, bà chủ múc súp cho đứa bé đứng nhìn nó ăn mà nước mắt chảy ròng ròng. Đó là tiếng khóc thương cho hoàn cảnh của đứa bé, là tiếng khóc thương cho chính thân phận của Xôlôcốp. là giọt nước mắt cảm phục trước tấm lòng nhân hậu của Xô-lô-cốp trước những mảnh đời bất hạnh. Xô-lô-cốp và tác giả có điểm nhìn hoàn toàn trùng khớp, cùng hướng về những con người bé nhỏ, cùng sẽ chia cho số phận của họ.

Nhà văn đã miêu tả một cách chân thực nhất cuộc sống của nhân vật Xôlôcốp mà không hề đánh bóng hay làm tăng thêm sự khó khăn để lấy được tình cảm của bạn đọc. Cuộc sống của Xôlôcốp hiện ra một cách bình dị, với những khó khăn hết sức đời thường. Khó khăn của một người đàn ông phải chăm một đứa bé, khó khăn trong công việc lái xe tải mà anh đang làm. Xe anh chỉ quét nhẹ phải con bò nhưng anh bị tước bằng, bị mất việc, và lại phải đối mặt với rất nhiều khó khăn cho cuộc sống trước mắt. Không chỉ phải đối diện với khó khăn về vật chất, Xôlôcốp còn phải đối diện với những áp lực về tinh thần, hậu quả mà chiến tranh để lại. Đêm nào anh cũng nằm mơ để thức dậy là gối đẫm nước mắt. Anh cứ sống như vậy nhưng không hề gục ngã bởi anh có tình yêu thương đù bọc, có thứ tình cảm gia đình với bé Vania.

Nhân vật Xôlôcốp là một nhân vật có những đức tình vô cùng đẹp đẽ, đại diện cho con người Nga thời bấy giờ. Xôlôcốp có tính kiên cường. Anh luôn đứng vững trên đôi chân của mình, không gục ngã trước khó khăn, những tai họa của cuộc đời. Xôlôcốp mang lòng nhân hậu. Một con người trải qua nhiều mất mát đau thương những tưởng sẽ phải căm thù chế độ, căm thù cuộc đời nhưng không, Xôlôcốp vẫn giàu lòng yêu thương với mọi người đặc biệt là với bé Vania. Một tấm lòng nhân ái, một nhân cách đáng quý.

Tính cách của Xôlôcốp tiêu biểu cho tính cách nhân đạo của nhân dân lao động nước Nga thời bấy giờ. Những con người có tấm lòng nhân hậu, luôn yêu thương đùm bọc lẫn nhau để có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Tác phẩm cũng là giọt nước mắt khóc thương cho số phận của những con người nhỏ bé phải gánh chịu những hậu quả nặng nề của cuộc chiến tranh tàn khốc gây ra. Qua đó thể hiện tinh thần nhân đạo, tình yêu thương giữa con người với con người của nhân dân Nga.

"Con đại bàng non bất thần vẫy lên đôi cánh mênh mông” của văn học Nga cho ra đời truyện ‘‘Số phận con người" trên báo “Sự thật” vào cuối năm 1956. Hình ảnh nhân vật chính của tác phẩm Xô-cô-lôp để lại trong lòng ta bao ám ảnh về số phận con người đầy bất hạnh thương đau. Qua số phận nhân vật này, ta cảm nhận sâu sắc nhiệt tình tố cáo thảm họa chiến tranh, mô tả chiến tranh trong bộ mặt thật của nó; biểu dương khí phách anh hùng của người lính Xô viết, khám phá chiều sâu tính cách Nga bình dị, nhân ái - được thể hiện bằng một bút pháp nghệ thuật điêu luyện, độc đáo của nhà văn Sô-lô-khốp.

Sau 5 năm chiến tranh, hơn 20 triệu người Xô viết bị chết, hàng ngàn thành phố, hàng vạn làng mạc bị bom đặn phát xít biến thành tro tàn. Gia đình Xô-cô-lôp gánh chịu bao mất mát đau thương. Vợ và hai con gái bị giặc ném bom giết hại. Con trai - đại uý pháo binh A-na-tô-li, niềm tự hào cuối cũng đã ngã xuống trong ngày chiến thắng bởi viên đạn băn lén của một tên thiện xạ phát xít! Thế là hết! Nỗi đau khủng khiếp làm cho Xô-cô-lôp “như người mất hồn”. Chiến tranh kết thúc, được giải ngũ nhưng anh không muốn về lại Vôrônegiơ quê hương vì đâu còn gia đình nữa. Bé Vania cũng là hiện thân cho thảm họa chiến tranh. Cha “chết ở mặt trận”. “Mẹ bị bom chết trên tàu hỏa khi mẹ con cháu đang đi tàu”. Bé cũng không biết, không nhớ từ đâu đến. Bà con thân thuộc “không có ai cả”. Và chỉ biết “bạ đâu ngủ đó”, “ai cho gì thì ăn nấy!” áo quần em “rách bươm xơ mướp”, “đầu tóc rối bù”;, “mặt mũi thì bê bết nước dưa hấu, lem luốc bụi bặm, bẩn như ma lem”...

Hình ảnh bé Vania cũng như cuộc đời Xô-cô-lôp được tác giả miêu tả một cách chân thật cảm động thể hiện nhiệt tình tố cáo thảm họa chiến tranh, mộ tả chiến tranh trong bộ mặt thật của nó. Cái giá của chiến thắng mà mọi dân tộc cũng như nhân dân Liên Xô trong thế chiến hai phải trả là cực kỳ khủng khiếp. Chỉ còn lại một phần ba số binh sĩ ra trận trở về, trong số đó, nhiều người trên mình mang đầy thương tật. Sức khỏe sa sút, cạn kiệt. Chiến tranh đã đi qua, nhưng một năm sau Xô-cô-lốp cảm thấy quả tim mình, “đã rệu rã lắm rồi”, nhiều khi “tự nhiên nó nhói lên, thắt lại, và giữa ban ngày mà tối tăm mặt mũi”. Nhưng cái đau khổ nhất do bão tố chiến tranh đem đến cho con người không chỉ là mất mát, tang thương, điêu tàn... mà còn là những vết thương lòng rỉ máu, những ám ảnh kinh hoàng còn mãi trong ký ức, cứ xiết chặt lấy tâm hồn người lính thời hậu chiến. Bé Vania vốn hoạt bát có lúc lại “lặng thinh, tư lự” có lúc lại “thở dài”. Cái áo bành tô đa của bố ngày nào cứ riết lấy tâm hồn của em như một ám ảnh không nguôi! Còn Xô-cô-lôp thì nỗi đau như vô tận “không ở lâu mãi một chỗ được”, nỗi buồn không bao giờ nguôi, “hai bố con cứ cuốc bộ khắp nước Nga”... Hầu như đêm nào anh cũng chiêm bao thấy những người thân bị giặc giết “gặp lại vợ con sau hàng rào dây thép gai”..., “ban ngày trấn tĩnh được, không hở ra một tiếng thở dài, một lời than vãn nhưng ban đêm thì gối ướt đầm nước mắt...”. Xô-cô-lôp và bé Vania trở thành “côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ...”

Nhân vật Xô-cô-lốp là một con người Nga chân chính, tiêu biểu cho khí phách anh hùng của người lính Xô viết trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Vốn là một nông dân rồi làm thợ, một lái xe. Một gia đình ổn định, êm ấm: một vợ và ba con. Anh đã ra trận như hàng triệu công dân với ý thức “Tổ quốc hay là chết!” Hai lần bị thương vào chân và tay; vết thương lành, anh lại cầm súng đánh giặc rồi bị bắt làm tù binh. Lao động khổ sai trong mưa, nắng, tuyết; bị đánh bằng báng súng, bằng thanh sắt, bằng gộc. Áo quần tả tơi, bánh mì lẫn mạt cưa, lưng bát xúp lõng bông. Anh đã đứng vững trước mọi thử thách ác liệt. Kiên quyết trừ khử tên phản bội đốn mạt! Hiên ngang trước mũi súng tên hung thần Muynle, chỉ huy trại tập trung. Với đôi mắt bình thản, anh nhìn thẳng vào họng súng lục tên phát xít. Tự kìm chê' sự đói khát khi đứng trước bàn tiệc của lũ giặc. Đàng hoàng uống rượu, không chỉ uống một cốc mà còn uống nữa để mừng cái chết của mình kinh ngạc khâm phục nói: “Mày là một thằng lính Nga chân chính. Tao cũng là lính và tao trọng những địch thủ có khí tiết. Tao sẽ không bắn mày nữa”. Tầm vóc của Xô-cô-lôp, của người lính Nga trong máu lửa được miêu tả một cách chân thực, hào hùng làm cho truyện “Số phận con người“ mang vẻ đẹp một “tiểu anh hùng ca”.

Qua nhân vật Xô-cô-lốp, tác giả đã khám phá chiều sâu tính cách Nga bình dị và nhân ái. Sau chiến tranh anh vẫn nhớ hoài cái giây phút từ biệt vợ con để ra trận, anh đẩy Irina ra khi chị cứ níu lấy anh, không thả... Bình dị trước biến cố trọng đại khi lịch sử đưa số phận anh lên “điểm tựa” thử thách! Lửa chiến tranh đã tắt hơn một năm rồi, mà lòng Xôcôlôp mãi không nguôi đau. Anh đã tìm đến rượu, “uống một ly rượu lử người”, anh đã “quá say mê cái món nguy hại ấy!”

Đang sống âm thầm trong bị kịch, anh tưởng không có lối thoát. Nhưng rồi tình cám người cha, tình thương đồng loại đã thức dậy, làm cho vết thương lòng ri máu bấy nay, như được mọc lên một lớp da non. Gặp bé Vania “đầu tóc rối bù”, “rách bươm xơ mướp”, sống bơ vơ nơi hiệu giải khát, bạ đâu ngủ đó... ai cho gì thì ăn mấy”, nhất là khi nhìn thấy cặp mắt của em “như những ngôi sao sáng ngời sau trận mưa đêm”, Xô-cô-lốp thấy “thích nó” và “nhớ nó”, cố cho xe chạy nhanh để được về “gặp nó”. Anh đã quyết định: “Không thể để cho mình với nó chìm nghỉm riêng rẽ được! Mình sẽ nhận nó làm con!” Một quyết định đầy nhân ái. Anh đã cứu bé Vania, và anh đã tự cứu mình! Như có một phép thần biến cải: “Ngay lúc đó tâm hồn tôi bỗng nhẹ nhõm và bừng sáng lên!” Cầu nói khẽ của Xô-cộ-lốp: “Là bố của con” khi nghe bé Vania nghẹn ngào hỏi: “Thế chú là ai?” tưởng là bình dị nhưng đầy nước mắt, chứa đựng cả một biển tình thương mênh mông! Trước những cái hôn vào má, vào môi, vào trán, trước những cử chỉ “yêu thương bố...” của bé Vania Xô-cô-lốp vô cùng xúc động: “Mắt tôi thì mờ đi, cả người cũng run lên, hai bàn tay lẩy bẩy...”.

Xô-cô-lốp đã nhận bé Vania làm con. Anh đã tắm rửa, đưa bé đi cắt tóc, may áo quần mới, săn sóc em. Hai linh hồn đau khổ tựa vào nhau làm cho nỗi mất mát, đau thương sau chiến tranh được dịu lại. Giấc ngủ được yên lành hơn: “Lần đầu tiên, sau nhiều năm tôi được ngủ một giấc yên lành. Còn bé Vania thì rúc vào nách bố nuôi “như con chim sẻ dưới mái rạ, ngáy khe khẽ...” Hạnh phúc là san sẻ. Xô-cô-lốp lòng vui không lời nào tả xiết, đêm đêm thức dậy đánh diêm ngắm nhìn bé Vania ngủ ngon lành. Đời anh đã có một sự đổi thay kì diệu: “Trái tim đã suy kiệt, đã bị chai sạn vì đau khổ, nay trở nên êm dịu hơn. vết thương lòng đâu dễ nguôi? Vì thế mà Xô-cô-lốp phải cõng đứa con nuôi bé bỏng đi khắp nước Nga. Chỉ đến một lúc nào đó, bé Vania lớn lên vào học một trường ổn định thì Xô-cô-lốp “mới có thể ở yên một chỗ”. Anh đang chịu đựng và vượt qua số phận bằng tình thương của người bố đối với đứa con.

Cuộc gặp bất chợt với “hai con người côi cút” và câu chuyện đau lòng của họ đã để lại trong lòng tác giả bao nỗi buồn thấm thìa, nhưng ông vẫn tin vào dũng khí và lòng nhân ái của người Nga, vẫn tin vào tương lai, cho dù bão tố chiến tranh có thổi bạt họ tới những miền xa lạ. “Cái gì đang chờ đón họ ở phía trước? Thiết nghĩ rằng con người Nga đó, con người có ý chí kiên cường, sẽ đứng vững được và sông bên cạnh bố, chú bé kia một khi lớn lên sẽ có thể đương đầu với mọi thử thách, sẽ vượt qua mọi chướng ngại trên đường, nếu như Tổ quốc kêu gọi”.

Truyện “Số phận con người có kết cấu “truyện lồng trong truyện” đã tô đậm những đau khổ, những phẩm chất cao đẹp của nhân vật Xôcôlốp, khắc họa đậm nét tính cách và tâm hồn Nga, đem đến cho người đọc nhiều xúc động thấm thía về số phận con người trong chiến tranh và thời hậu chiến. Với những chi tiết, tình tiết rất sống, rất điển hình và chân thực, tác giả đã mô tả mặt thật của chiến tranh, ca ngợi người lao động bình thường trong cuộc đời, anh binh nhì trong máu lửa, người cha trong cuộc sống phức tạp, nhiều khó khăn thời kỳ sau chiến tranh. Qua nhân vật Xô-cô-lôp, người đọc cảm nhận được những ý tưởng sâu sắc mà Sô-lô-khôp gửi gắm qua kiệt tác này: Với lòng dũng cảm mà con người vượt qua những thử thách chiến tranh; vởi lòng nhân ái có thể làm dịu bớt nỗi đau mà chiến tranh gieo rắc, để lại. Đoạn trữ tình ngoại đề làm cho cảm hứng nhân đạo thêm lung linh chói sáng. Nhân dân Việt Nam vừa trải qua 30 năm chiến tranh. Hình ảnh Xô-cô-lôp Tất gần gũi với mỗi chúng ta. Nhân vật này rết sống, rất đáng thương nhưng vô cùng cao đẹp xứng đáng được mọi người yêu mến, cảm phục.

Số phận con người là một tác phẩm văn học nổi tiếng của nhà văn Sô lô khốp. Cứ nhắc đến nhà văn Sô-lô-khốp thì người ta lại nhớ ngay đến tác phẩm số phận con người và ngược lại. Có thể nói tác giả làm ra tác phẩm nhưng đồng thời tác phẩm cũng làm nên tên tuổi của tác giả. Trong truyện người đọc không thể không chú ý tới nhân vật Xô-cô-lốp – một nhân vật có số phận đau thương. Anh là nạn nhân của chiến tranh, hậu quả chiến tranh không chỉ để lại vết tích trên cơ thể anh

Khi Xô-cô-lốp còn là một cậu bé, cậu không may mắn như bao đứa trẻ khác, sinh ra đã là trẻ mồ côi. Xô-cô-lốp không được sống trong tình thương của cha mẹ, không được vòng tay cha mẹ che chở mỗi ngày. Những tưởng cậu sẽ không bao giờ có thể lấy vợ vì hoàn cảnh không cha không mẹ nhưng may mắn thay khi lớn lên Xô-cô-lốp đã cưới được một người vợ ngoan hiền. Họ có với nhau ba người con và sống với nhau rất hạnh phúc. Đặc biệt trong số những đứa con của mình, một cậu con trai học toán khá giỏi. Gia đình ấy cứ êm đềm như thế cho đến khi chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra. Xô-cô-lốp phải lên đường tham gia vào đội Hồng quân Liên Xô. Anh không sợ hãi điều gì, tới chiến trường anh luôn chấp hành tốt và hoàn thành khá tốt những nhiệm vụ được giao. Nhưng thật không may mắn anh bị rơi vào tay địch và bị bắt giam.

Trong khoảng thời gian ấy, ở nhà, phát xít ném bom ngôi nhà của anh. Những người thân yêu của anh đã xa anh mãi mãi. Đến khi còn một tin vui rằng con trai của anh vẫn còn sống và hiện đang làm đại úy. Anh vi mừng khôn xiết nhưng khốn nạn thay cái lần anh gặp lại con trai mình cũng là ngày cuối anh được trông thấy nó. Ngày chiến thắng cũng là ngày con trai anh hi sinh. Có thể thấy rằng cuộc đời của Xô-cô-lốp những ngày tháng hạnh phúc ít hơn những ngày tháng đau khổ.

Sau chiến tranh, người lính già trở về làm lái xe tải và sống trong một ngôi nhà của vợ chồng người bạn. Những vết thương trên cơ thể của anh mỗi khi trái gió trở trời lại dày vò anh. Chiến tranh đã qua đi mà sao anh chưa được yên ổn. Không những thế vết thương trong lòng anh về nỗi đau mất vợ mất con hàng đêm vẫn hành anh trong cơn mộng mị. Anh ngủ không yên, mỗi lần như thế nước mắt lại đẫm gối. Có thể nói sau chiến tranh anh không còn chút tài sản quý giá nào bên mình từ người thân cho đến nhà cửa. Anh đại diện cho những nạn nhân bị chiến tranh càn quét cướp đi tất cả.

Nhưng rồi cuối cùng cũng có một người khiến anh thấy được tình cảm gia đình mà anh hằng ao ước. Đó là cậu bé Vania – một nạn nhân khác của chiến tranh, cậu bé cũng không còn ai bên cạnh nhưng khốn khổ hơn cậu chưa nhận thức được và chưa biết tự nuôi thân. So với Xô-cô-lốp cậu bé không bị nỗi đau về tinh thần vì cậu chưa nhận thức được nhưng nỗi đau về đói cơm, lạnh rét thì cậu bé lại phải chịu nhiều hơn Xô-cô-lốp. Hai người côi cút ấy đến bên nhau trở thành cha con của nhau. Hạnh phúc chẳng được bao nhiêu thì sự cố xảy ra, Xô-cô-lốp bị tước bằng lái, hai cha con đành phải đi tới một miền đất khác để sinh sống.

Như vậy, nhân vật Xô-cô-lốp là một trong những nạn nhân của chiến tranh. Cơn bão chiến tranh đã thổi bay những con người nhỏ bé trôi dạt tới những miền đất mới. Họ không biết sẽ đi tới đâu làm gì nhưng chỉ cần họ bên nhau thì mọi khó khăn đều dễ dàng vượt qua.

Mỗi quốc gia lại có những nhà văn nổi tiếng cùng với những tác phẩm để đời không chỉ trong nước mà còn cho cả thế giới, với nền văn học Nga, không thể không nhắc đến Sô-lô-khốp, một trong những nhà văn nổi tiếng của Nga trong những năm của thế kỷ XX. Tác phẩm của ông xoay quanh những câu chuyện lịch sử và cuộc sống của con người trong những thời kỳ chiến tranh ở Nga, trong số đó có tác phẩm nổi tiếng là “số phận con người” có nhân vật Xô-Lô-Cốp để thể hiện rõ sự tàn khốc mà chiến tranh gây ra cho người dân và đất nước Nga.

Truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp là cột mốc quan trọng mở ra chân trời mới cho văn học Xô Viết, cũng như nó cũng tác động không nhỏ đến nền văn học của thế giới. Truyện có một dung lượng tư tưởng lớn khiến cho có người liệt nó vào loại tiểu thuyết anh hùng ca, một bản anh hùng ca sáng chói cho người dân nơi đây. Sô-lô-khốp là nhà văn xuất thân từ nông dân lao động, nên Sô-lô-khốp am hiểu và đồng cảm sâu sắc với những con người trên mảnh đất quê hương, và phải chịu những gì mà đất nước đang gây ra cho họ, sự mất mát to lớn.

Nội dung tác phẩm lại càng làm cho người đọc thêm phần nào hiểu cho cuộc sống người dân nơi đây, bản thân Xô cô lôp đã hai lần bị thương, hai năm bị đày đọa trong trại tập trung của phát xít Đức đã vậy mà gia đình, nhà cửa nơi mà những người thân anh đang sinh sống lại bị chiến tranh tàn phá rất nặng nề. Vợ và hai con gái anh đã bị bom phát xít giết hại năm 1942, nỗi đau mất vợ và một đứa con như khiến anh chết lặng ấy vậy mà còn đúng đứa con trai duy nhất của anh trong ngày chiến thắng lại bị bắn chết, niềm động lực cuối cùng của anh như đang bị đông cứng không còn có thể quay trở lại. Nhà cửa cũng bị phá nát tan tành. Chiến tranh đã cướp đi tất cả vợ con, gia đình và niềm hi vọng cuối cùng của anh. Ngày chôn trên đất người, đất Đức, niềm vui sướng và niềm hi vọng cuối cùng của anh, trong tác phẩm có câu “trong tôi như có gì đó vỡ tung ra”, “như người mất hồn”, thể hiện một cảm xúc vô hồn, không biết nói gì những số phận thật trớ trêu. Và lúc này anh thực sự rơi vào nỗi đau cùng cực, không biết làm cách nào để giảm bớt nỗi đau và anh đã tìm đến rượu coi như một người bạn giải sầu dù biết nó là món nguy hại.

Những điều đó trở thành kí ức khó phai, ám ảnh trong đầu một cách kinh hoàng về gia đình, về vợ con như một vết thương không cầm máu được, khiến con tim anh như bị ai đó đâm một nhát dao thật mạnh. Anh phải chịu nhiều bất hạnh sau chiến tranh là thế, nhưng trong con người anh vẫn là tính cách Nga kiên cường ấy, tính cách của một chiến sĩ Nga đang đấu tranh để lấy lại hòa bình, không còn những gia đình đầy bất hạnh như gia đình anh.

Rồi một ngày khi nhìn thấy bé Vania, Xô cô côp không cầm được nước mắt, anh đã quyết định nhận bé Va-ni-a làm con. Anh đã làm những việc yêu thương và chăm sóc bé Va-ni-a như đứa con trai bé bỏng của mình. Từ cắt tóc, tắm rửa, may quần áo… những điều mà anh chưa kịp làm cho các con anh, tất cả những đều rất vụng về nhưng chứa đầy tình yêu thương.

Nhưng nuôi Vania thêm đối với anh cũng gặp nhiều khó khăn, trong việc chăm sóc, ăn uống cũng không thể như anh được. “Chỉ một mình tôi thì cần gì đâu? Một mẩu bánh mì, một củ hành với tí muối, thế là đủ no cho một ngày của đời lính. Nhưng thêm nó thì khác: khi thì phải mua sữa cho nó, khi thì phải luộc quả trứng, không có thức ăn nóng cho nó là không xong”. Rồi anh lại đâm phải con bò, bị tịch thu bằng lái. Khi khăn càng khó khăn thêm. Nhưng dù vậy, họ vẫn là chỗ dựa tinh thần cho nhau. Khi Vania hỏi về chiếc áo bành tô da, anh đã nói dối để cốt yên lòng chú bé. Xô-cô-cốp lần đầu được ngủ một giấc yên lành sau bao nhiêu năm vẫn còn bị ám ảnh bởi những điều trong quá khứ, không ngừng vươn lên trong ý thức những nỗi đau, vết thương lòng không thể hàn gắn. Sức mạnh của tình yêu thương thật tuyệt diệu và cũng thật tuyệt vời, nó sưởi ấm trái tim cô đơn, lạnh lẽo, nỗi khổ tâm, dằn vặt của anh về những kí ức, vết thương tâm hồn vẫn còn đau đớn, đem lại niềm vui sống cho con người cuộc sống trở nên tươi đẹp hơn.

Qua nội dung mới thấy được con người của nhân vật Xô-cô-lốp, những giá trị của một cuộc sống hòa bình, một con người mất đi những người mà mình yêu thương nhất, nhưng rồi lại tìm thấy một tình yêu mới làm cho tâm trạng, tinh thần con người cũng trở nên nhẹ nhàng, thư giãn và thêm yêu thương. Tâm hồn ngây thơ của câu bé Va-ni-a và lòng nhân hậu của An-đrây đã được biểu hiện một cách tương hợp hết sức cảm động: khi hiểu rõ tình trạng của Va-ni-a hiện tại, tình phụ tử thiêng liêng và tinh thần trách nhiệm đã thức tỉnh trong Xô-cô-lốp. Thể hiện một sức mạnh của tình yêu thương, tình cha con sưởi ấm trái tim cô đơn, đem lại niềm vui sống. Với lòng nhân hậu sâu sắc, Xô-cô-lốp tìm mọi cách bù đắp tình cảm cho Va-ni-a, chăm sóc nó, cứ như đang bù đắp cho những tình cảm mà mình đang bị thiếu thốn bao nhiêu năm nay. Nhân vật an-đray qua ngòi bút của tác giả làm tăng thêm điểm nhấn cho con người nước Nga, Phong cách nghệ thuật của Sô-lô-khốp có nét nổi bật là viết đúng sự thật. Ông không né tránh những sự thật dù khắc nghiệt trong khi phản ánh những bức tranh thời đại rộng lớn, những cảnh đời, những chân dung số phận đau thương, để cho người đọc có thể thấu hiểu được sự đau thương của chiến tranh gây ra. Trong sáng tác của ông, chất bi và chất hùng, chất sử thi và chất tâm lí luôn được kết hợp nhuần nhuyễn.

Qua câu chuyện kết hợp với tâm tư của tác giả đã khiến cho những ai đọc qua cũng cảm thấy sự bi thương. Đặc điểm nổi bật trong chủ nghĩa nhân đạo của Sô-lô-khốp là việc quan tâm, trăn trở về số phận của đất nước, của dân tộc, nhân dân cũng như về số phận cá nhân con người. một nhân vật Sô-cô-lốp đầy nghị lực và cũng thật trữ tình, đại diện cho con người nước Nga, làm nổi bật được nội dung mà tác giả muốn truyền đạt.