Hẳn chúng ta vẫn còn nhớ những câu thơ tình của Xuân Diệu mà ông đã từng viết về tình yêu: "Làm sao sống được mà không yêu/ Không nhớ không thương một kẻ nào". Đúng như vậy! Tình yêu là một thứ không thể thiếu trong cuộc sống, chính vì thế đã tự bao giờ nó đã tràn vào thơ ca và nghệ thuật, trở thành nguồn cảm hứng bất tận của các thi nhân. Mỗi vần thơ viết về tình yêu đều mang những rung cảm thật đặc biệt, mỗi câu chuyện tình yêu đều là những chuyện cổ tích thật đẹp đẽ mà nhà thơ đã mang đến cho ta. Sóng là một trong những bài thơ hay nhất của Xuân Quỳnh viết về đề tài tình yêu. Nếu tình yêu của Xuân Diệu luôn cuống quýt và hối hả thì Xuân Quỳnh lại rất đỗi kín đáo, mang nhiều trăn trở nhưng vô cùng say đắm. Suốt cả bài thơ, tác giả đã mang đến cho ta nhiều cung bậc cảm xúc, nỗi nhớ nhung da diết, lòng chung thủy trong tình yêu. Không chỉ thế, đến cuối bài thơ tác giả còn cho ta thấy cả những trăn trở và khát vọng tình yêu vĩnh hằng:

Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ

Xuân Quỳnh được biết đến là một nhà thơ nữ không may mắn, bà không được hạnh phúc viên mãn trong tình yêu, liên tục gặp sóng gió và trắc trở. Chính vì thế những trang thơ của chị luôn chứa đầy cảm xúc với thật nhiều cung bậc khác nhau. Dịu dàng và sâu lắng, e ấp, nhẹ nhàng nhưng ẩn chứa sức sống dồi dào và khát khao mãnh liệt - đó là những nét đặc trưng riêng thường thấy trong mỗi trang thơ trữ tình của chị. Nét nổi bật của hồn thơ Xuân Quỳnh là sự dung dị, hồn nhiên, tươi tắn, nồng nhiệt và chân thành, vừa giàu trực cảm vừa sâu lắng suy tư. Bài thơ Sóng là kết quả của chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền cuối năm 1967 và được đưa vào tập thơ Hoa dọc chiến hào. Vào những năm tháng khắp nơi trên đất nước diễn ra những cuộc chia li, những chàng trai cô gái đã từ giã gia đình khi tuổi đôi mươi để vào tiền tuyến. Ấy vậy mà nhà thơ không viết về những con người Việt Nam thời kháng chiến mà chị lại viết về tình yêu. Vì thế bài thơ được coi là bông hoa lạ vẫn nở dọc chiến hào trong những năm chống Mỹ. Xuân Quỳnh là người nhạy cảm với sự chảy trôi của thời gian. Ý thức về thời gian trong chị thường đi liền với niềm lo âu và khát khao nắm lấy hạnh phúc trong hiện tại. Tuy lúc này thời gian với Xuân Quỳnh dường như còn ở cả phía trước, cuộc đời còn rộng dài nhưng ý thức về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh khó bền chặt của hạnh phúc đã hiện ra thành một thoáng âu lo:

Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa

Nhà thơ không trực tiếp bày tỏ tình yêu có những chiêm nghiệm như thế nào, nhưng đằng sau những vần thơ về cái vĩnh hằng trường cửu của thiên nhiên, người ta vẫn nhận ra cái hiện thực đối lập: "cuộc đời” và “năm tháng”; “biển cả” và “mây trời”. “Cuộc đời” chỉ thời gian rất ngắn ngủi của mỗi đời người, “năm tháng” là hoán dụ cho dòng thời gian vô thủy vô chung; “biển cả” là không gian mênh mông như thế nhưng vẫn chỉ là hữu hạn, còn “mây trời” lại gợi sự phiêu du trong vũ trụ vô cùng vô tận. Khổ thơ thấm thía nỗi lo âu về sự chảy trôi của thời gian. Thời gian cứ thế trôi đi, bốn mùa luân chuyển, nó chẳng bao giờ vì ai mà dừng lại cũng chẳng đứng lại chờ ai bao giờ. Tình yêu là vô biên, là vĩnh cửu, trường tồn mãi với thời gian. Sóng biển ngàn năm nó vẫn thế, vẫn lăn mãi vào bờ chỉ có thời gian cuộc đời con người là hữu hạn. Lúc này ta có thể thấy được những lo âu của Xuân Quỳnh về sự bền vững của tình yêu. Đối với Xuân Quỳnh, dù biển kia có “rộng” lớn bao nhiêu, bao dung đến mấy như tình yêu của người thi sĩ thì áng mây là tình yêu nhỏ bé mong manh vẫn có thể “bay về xa” mãi mãi. Tâm hồn người phụ nữ khi yêu là thế, dù có đang hạnh phúc bao nhiêu, say đắm bao nhiêu vẫn mang một chút trắc trở và hoài nghi về sự bền vững của tình yêu. Những dự cảm, lo âu không đem lại một cách ứng cử xử tiêu cực, bi quan mà trở thành nguồn gốc của những khát vọng trong tâm hồn Xuân Quỳnh:

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ

Xuân Quỳnh là một người phụ nữ vô cùng hiện đại, bà mong muốn được trường tồn, vĩnh cửu với tình yêu, nhà thơ ao ước được sống trọn vẹn bất tử với tình yêu con người và tình yêu cuộc đời. Đó cũng là cách để nữ thi sĩ chống lại quy luật khắc nghiệt của cuộc đời con người. Nhà thơ muốn tìm đến tình yêu như là cứu cánh để giải quyết bi kịch giữa khát vọng lớn và cái hữu hạn nhỏ bé của cuộc đời con người. Khát vọng tình yêu là mãnh liệt nhưng cách bày tỏ khát vọng đó vô cùng giản dị. Chị không chán nản, không tuyệt vọng mà trái lại càng khát được sống hết mình trong tình yêu. Chị muốn được hóa thân thành "trăm con sóng nhỏ" để vĩnh viễn hóa tình yêu của mình, để nó sống mãi với thời gian. "Biển" của Xuân Diệu dẫu nồng nàn đam mê thì vẫn có ngày thôi dạt dào, còn "Sóng" của Xuân Quỳnh thì ngàn năm vẫn vỗ. Chữ "tan ra" chưa đủ cường độ sánh với chữ "nghiến nát" của Xuân Diệu nhưng nó thăm thẳm hơn cái thăm thẳm của hai khát vọng nhập làm một - yêu hết mình. Con sóng Xuân Quỳnh giàu nữ tính ở chỗ nó tìm hạnh phúc không phải để hưởng thụ mà là dâng hiến. Hạnh phúc được dâng hiến là vẻ đẹp thánh thiện của phụ nữ trong tình yêu.

Xuân Quỳnh đã sử dụng khổ thơ năm chữ, đồng thời nhịp thơ uyển chuyển, nhẹ nhàng. Những vần thơ thì giàu tính tự sự, giàu sức biểu cảm, giàu tính triết lí, giàu chất suy tưởng, kết hợp những biện pháp tu từ đặc sắc như nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ,… Đoạn thơ đã thể hiện ước vọng một tình yêu thật đẹp, thật mới mẻ trong tâm hồn lại thêm quan niệm người phụ nữ khi đã yêu. Ngoài tình yêu riêng, mang vẻ đẹp truyền thống lại thêm một ước vọng, một tình yêu bất tử, vĩnh hằng là lẽ sống đẹp, vẻ đẹp của tình yêu chung trong tâm hồn người phụ nữ. Phải chăng, tình yêu là sự kết hợp giữa cái riêng và cái chung, giữa bản thân và cộng đồng, quê hương và đất nước mãi mãi là tình yêu bất tử vĩnh hằng.

Bên cạnh những nét đa tài của Xuân Quỳnh, chắc hẳn nhà thi sĩ còn ghi dấu ấn trong lòng độc giả bởi nét thơ giàu tình cảm, chân thành, đằm thắm của một tâm hồn mộng mơ. Trong kho tài thơ ca đồ sộ của mình, “Sóng” nổi bật lên xuyên suốt tác phẩm với hình ảnh con sóng để thể hiện tình yêu nồng say giữa những con người trẻ tuổi. Đặc biệt qua hai khổ thơ cuối, nhà thơ càng nhấn mạnh niềm khao khát được một tình yêu trọn vẹn, đong đầy dù trong bất cứ một khoảng không gian, thời gian bao lâu.

Bài thơ ra đời năm 1967, trong giai đoạn này mặc dù chủ đề tình yêu là nguồn cảm xúc của rất nhiều tác giả, thế nhưng lại có rất ít các tác phẩm được tạo nên bởi các nhà thơ nữ. Chính vì lẽ đó, “Sóng” của Xuân Quỳnh càng trở nên đáng quý.

Khi con người ta đang đắm chìm vào những cung bậc cảm xúc nồng cháy của con tim, ắt hẳn ta chỉ mơ tới những ngày tháng đẹp tươi, hạnh phúc mà xua tan đi hết những nỗi lo toan chồng chất. Thế nhưng, Xuân Quỳnh tin rằng, tất cả sẽ đều có thể đạt được hạnh phúc nếu có sự kiên nhẫn, sức mạnh được tạo nên bởi ý chí con người.

Nhà thơ đã chắp bút để viết nên hai khổ thơ cuối:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Tình yêu tuy lãng mạn nhưng chẳng thể tránh khỏi những điều thực tế. Đôi khi, con người ta thường yêu mất lý trí, nhưng nó sẽ không thực sự đẹp, đúng nghĩa nếu nó xa vời với những lý lẽ cuộc đời. Mà thường, cuộc đời vốn nhiều nỗi trái ngang cản trở, chỉ khi ta đồng cam cộng khổ cùng nhau vượt qua mọi giông bão khó khăn thì tình yêu của đôi ta mới càng trở nên vững bền, tỏa sáng. Đó cũng là khát vọng hướng tới của tất cả những ai đang yêu, muốn yêu và được yêu.

Cuộc đời chẳng biết bao nhiêu là dài, nhưng ắt hẳn đối với tình yêu, yêu hết mình qua bao nhiêu ngày tháng thì chắc hẳn là rất dài. Trước mắt đây sẽ là biết bao khó khăn, hình ảnh của biển được nhà thơ sử dụng để bổ sung cho từ “dài” của cuộc đời ấy. Rất dài và rất rộng, thế nhưng mây vẫn trôi, vạn vật vẫn sinh tồn và tình yêu đôi ta cũng sẽ được trường tồn theo thời gian.

Con sóng được Xuân Quỳnh ví như tình yêu “bồi hồi trong ngực trẻ”, để rồi bà tiếp tục có những mong ước thật táo bạo:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Một câu hỏi nhẹ nhàng “Làm sao” như thay lời muốn nói của biết bao cặp nam thanh nữ tú. Khi yêu, con người ta sẽ có hàng trăm ngàn câu hỏi, lý do và thật khó để tìm câu trả lời. Tình yêu của Xuân Quỳnh phải thật to lớn tới nhường nào mới có được mong ước “tan ra” như vậy. Mong ước được biến mình thành trăm ngàn “con sóng nhỏ” để hòa vào bể đời rộng lớn, vứt bỏ những lo toan, băn khoăn để hòa tan trong hương vị ngọt ngào của tuổi trẻ, tình yêu và niềm hạnh phúc. Dù mai sau có ai biết được “tình ai có đổi thay”, nhưng ngày hôm nay ta sẽ sống như chưa từng được sống, sống để mang tình yêu đến muôn nơi, không phân biệt khoảng cách giới hạn. Tác giả sẽ mang bầu nhiệt huyết, khát vọng tình yêu mãnh liệt chia sẻ với mọi người để tình yêu sẽ tồn tại đến ngàn vạn năm sau.

Kết thúc bài thơ mà lời thơ còn vang mãi, khổ thơ năm chữ với tiết tấu nhanh, mạnh hơn càng thể hiện ý chí mãnh liệt, thôi thúc được yêu của tác giả. Dù bể lớn cuộc đời có muôn ngàn khó khăn, thì tình yêu sẽ còn sống mãi. Sóng của biển cũng là hình ảnh của những cơn sóng gió cuộc đời, sẽ có lúc mưa lặng gió ngừng để tình yêu lan tỏa.

“Sóng” mãi là tác phẩm nổi trội khi được sáng tác để truyền tải đề tài tình yêu lứa đôi. Qua những áng thơ của Xuân Quỳnh, người đọc có thể cảm nhận được những tình cảm chân thật, tuyệt vời của những con người đương yêu. Dù trải qua bao thăng trầm sóng gió, thì Xuân Quỳnh vẫn luôn sống hết mình cho cuộc đời. Thơ của chị sẽ còn in đậm mãi hôm nay và mai sau...

“Yêu là chết ở trong lòng một ít

Bởi vì mấy khi yêu mà đã chắc được yêu”

Tình yêu vốn là một chủ đề muôn thuở trong thơ ca Việt Nam. Nếu Xuân Diệu trong tình yêu luôn vội vàng, cuống quýt và hối hả thì tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh lại rất đỗi kín đáo, mang nhiều trăn trở nhưng cũng vô cùng say đắm. “Sóng” là một trong những bài thơ nổi tiếng của Xuân Quỳnh, mượn hình ảnh sóng để nói lên tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu. Đặc biệt hai khổ thơ cuối của bài thơ đã nói lên tâm trạng lo lắng khi yêu cùng niềm khát khao mãnh liệt muốn sống hết mình vì tình yêu của đời mình.

Trong tình yêu, người phụ nữ có nhớ có mong, có tương tư và hy vọng. Không những thế, sự lo âu về hạnh phúc mong manh cũng luôn thường trực trong tâm hồn người phụ nữ. Điều đó đã được Xuân Quỳnh thể hiện qua bốn câu thơ:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Từ sự lo lắng cho tình yêu, hạnh phúc, nhà thơ suy tư đến cuộc đời và năm tháng. “Cuộc đời tuy dài” nhưng nữ sĩ lo âu “năm tháng vẫn đi qua”. Qua đó tác giả nhấn mạnh cuộc đời dù có dài nhưng so với sự trôi đi của bánh xe thời gian vô tận thì cuộc đời vẫn thật nhỏ bé và trôi nhanh lắm. Nhà thơ đã rất khéo léo khi mượn hình ảnh ẩn dụ “biển” và “mây” để nói lên cảm xúc lo âu của mình. Trong thơ ca viết về tình yêu, biển là một hình ảnh quen thuộc và mang giá trị biểu cảm lớn, ta đã bắt gặp khá nhiều hình ảnh của biển như:

“Chỉ có thuyền mới hiểu

Biển mênh mông nhường nào

Chỉ có biển mới biết

Thuyền đi đâu về đâu”

Đối với Xuân Quỳnh, dù biển kia có “rộng” lớn bao nhiêu, bao dung đến mấy như tình yêu của người thi sĩ thì áng mây là tình yêu nhỏ bé mong manh vẫn có thể “bay về xa” mãi mãi. Tâm hồn người phụ nữ khi yêu là thế, dù có đang hạnh phúc bao nhiêu, say đắm bao nhiêu vẫn mang một chút trắc trở và hoài nghi về sự bền vững của tình yêu. Bởi thế, những lo âu thấp thỏm thường trực trong tâm hồn nữ sĩ Xuân Quỳnh cũng là một điều dễ hiểu.

Từ sự lo âu về sự bền vững trong tình yêu mong manh, nhà thơ bày tỏ niềm khát khao mãnh liệt muốn sống hết mình với tình yêu vĩnh hằng:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Hai từ “làm sao” mở đầu câu thơ vang lên như một câu hỏi tu từ cho thấy nhà thơ đang mong mỏi tìm kiếm một phép màu để có được tình yêu chân thành, hạnh phúc vô ngần. Từ những con sóng lòng trong tình yêu, nhà thơ Xuân Quỳnh khát khao “được tan ra” thành “trăm con sóng nhỏ”. Điều đó cho thấy từ những trăn trở, nữ sĩ trở nên khao khát một cách mãnh liệt và cháy bỏng vô cùng, ao ước một tình yêu trọn vẹn, tròn đầy. Đối với trái tim đang yêu của người thi sĩ, dường như một con sóng vẫn chưa đủ, một con sóng quá nhỏ bé so với “biển lớn tình yêu” mênh mông, lớn lao. Bởi thế ước muốn tan ra thành “trăm con sóng nhỏ” của nhà thơ là hy vọng, là khát vọng vô cùng chính đáng. Nhà thơ không chỉ ước muốn tan thành trăm con sóng mà còn khát khao “ngàn năm còn vỗ”. Hình ảnh “ngàn năm còn vỗ” cho thấy khát khao tột cùng được sống hết mình muôn đời mãi mãi trong tình yêu. Đọc câu thơ, người đọc hình dung ra những con sóng đang xôn xao vô đập trên biển lớn, từng con sóng cứ dồn dập nối tiếp nhau vào bờ. Đó cũng chính là nhịp tim, là tiếng sóng lòng của thi sĩ Xuân Quỳnh vẫn đang thiết tha, khao khát và đắm say được sống với tình yêu vĩnh hằng.

Hai khổ thơ chỉ với tám câu thơ ngắn gọn, hình ảnh thơ đặc sắc có chọn lọc đã có sức gợi lớn đối với người đọc, người nghe. Nhịp thơ khi nhịp nhàng, lúc dồn dập tựa như tiếng sóng vỗ đập lúc nhanh, lúc chậm mang cho người đọc cảm giác như được hòa mình vào bài thơ, được sống trong những phút giây dạt dào hạnh phúc của tâm hồn một người đang yêu. Đó là một trong những đặc sắc nghệ thuật tạo nên dấu ấn riêng cho bài thơ Sóng của nhà thơ Xuân Quỳnh.

Gấp trang thơ lại mà hình ảnh những con sóng đang xôn xao đua nhau xô vào bờ vẫn như hiện lên trong tâm trí người đọc. Bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh cũng như hai khổ thơ cuối đã diễn tả thành công tâm trạng của người phụ nữ khi yêu luôn thấp thỏm lo âu về sự mong manh trong tình yêu, đồng thời cũng nhấn mạnh khát khao mãnh liệt và vô cùng cháy bỏng của nữ sĩ muốn sống hết mình trong tình yêu vĩnh hằng. Bằng việc sử dụng hình ảnh “sóng” để nói lên tiếng lòng của mình, bài thơ trở thành một tác phẩm xuất sắc đã và sẽ để lại nhiều dư vang trong trái tim bạn đọc và đặc biệt là những tâm hồn đang say đắm trong tình yêu.

Có những vần thơ tình đẹp như thế, như giọng chim ríu rít đa điệu đa thanh giữa mùa xuân. Có những vần thơ nói lên niềm tin và mong ước về tình yêu hạnh phúc đẹp như thế:

“Cuộc đời tuy dài thế

…

Để ngàn năm còn vỗ”

Đây là hai khổ thơ cuối bài thơ ngũ ngôn trường thiên - một bài thơ tình tuyệt tác viết về nỗi khát vọng tình yêu của thiếu nữ.

Từ thương nhớ đợi chờ: “Cả trong mơ còn thức” tâm hồn thiếu nữ ánh lên một niềm tin mãnh liệt trong tình yêu. “Năm tháng” nhất định sẽ “đi qua” cuộc đời “dài”. “Mây” trên bầu trời nhất định sẽ vượt qua biển “rộng” để “bay xa”. Thời gian dài dằng dặng gian rộng mênh mông, cũng như tình yêu là vô cùng mãnh liệt:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Câu 1, 2 song hành đối xứng với câu 3, 4 làm cho giọng thơ, âm điệu thơ tha thiết, ngọt ngào. Cấu trúc chính - phụ được sử dụng đắc địa: “tuy… vẫn..”, “dẫu… vẫn”, ý thơ được khẳng định mạnh mẽ. Điệp từ “vẫn” biểu lộ một niềm tin về tình yêu: “Năm tháng vẫn đi qua”, “Mây vẫn bay về xa”. “Năm tháng” và “mây” là hai ẩn dụ nói về tình yêu, một tình yêu đẹp hướng tới hạnh phúc.

Tình yêu như con sóng trên biển: “Dữ dội êm - Ồn ào và lặng”. Có lúc “em” lại cảm thấy cô đơn trong xa cách:

“Lời thương nhớ ngàn lần em muốn nói

Nhưng bây giờ chỉ có sóng và em”

(Chỉ có sóng và em)

Lại có lúc tràn ngập nỗi nhớ khắc khoải chờ mong:

“Còn hiện tại của em là nỗi nhớ

Thời gian ơi sao không đổi sắc màu”

(Thời gian trắng)

Còn ở khổ thơ này là niềm tin, một niềm tin mãnh liệt: Con thuyền tình nhất định cập bến bờ hạnh phúc. Nữ sĩ đã lấy độ dài của thời gian, chiều rộng của không gian để đo niềm tin về tình yêu hạnh phúc. Các từ ngữ: “vẫn đi qua”, “vẫn bay về xa” là sự kết đọng “đinh ninh lời thề” của một tình yêu đẹp.

Khổ cuối bài thơ là lời nguyện cầu của em về một tình yêu thủy chung bền vững. Hình tượng sóng hội tụ bao cảm xúc nồng hậu:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Hai tiếng “làm sao” gợi lên một niềm mong ước cháy bỏng tâm hồn “em”. Sóng trên đại dương trường tồn bất diệt. “Trăm con sóng nhỏ” rì rào vỗ, xôn xao reo “giữa biển lớn tình yêu” mang vẻ đẹp nhân văn cao quý của tình yêu. Đó là niềm ước mong của thiếu nữ được sống trong hạnh phúc bền vững như những con sóng vỗ mãi trên “biển lớn tình yêu” đến ngàn năm sau. Con số “ngàn năm”, “nghìn năm”, hơn một lần đã từng làm ta xúc động:

“Nghìn năm giao ước kết đôi

Non non nước nước không nguôi lời thề”

(Thề non nước, Tản Đà)

Tình yêu không hề làm cho em trở nên nhỏ bé ích kỷ; trái lại tình yêu của em sẽ mãi mãi chan hòa trong tình thương của đồng bào, xã hội. Một ý tưởng rất đẹp, rất mới trong tình yêu. Một trái tim đa tình và nhân hậu biết bao!

Nói đến thơ là nói đến nhạc điệu, vần điệu. Đoạn thơ trên đây có điệu thơ nhẹ nhàng, đằm thắm. Vần thơ phong phú, nhạc điệu dư ba. Sự phối hợp giữa vần bằng và vấn trắc, giữa vần liền và vần cách rất tinh tế, nhịp nhàng. Từ “qua” bắt vần với “xa” và “ra”; chữ “nhỏ” hiệp vần với “vỗ”, đọc lên nghe rất thú vị.

Đoạn thơ hội tụ bao vẻ đẹp. Một ý tưởng đẹp: niềm tin về tình yêu hạnh phúc. Lời thơ đẹp: thanh tao, ý vị. Giọng thơ nồng nàn, ngọt ngào. Hình tượng “con sóng nhỏ” và “biển lớn tình yêu” rất sáng tạo. Đoạn thơ mang vẻ đẹp nhân văn sáng giá.

“Em trở về đúng nghĩa trái tim em

Là máu thịt đời thường ai chẳng có

Cũng ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa

Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”

(Tự hát)

Tình yêu đối với mỗi con người luôn là điều kỳ diệu và thiêng liêng, là tình cảm cao quý và rất đáng trân trọng. Nữ sĩ Xuân Quỳnh dành cho tình yêu một khoảng trời yêu thương lớn lao, để khi viết về nó, mỗi chữ, mỗi lời từ cây bút ấy đều khiến người đọc rung động. Nếu trong “Tự hát”, Xuân Quỳnh viết về một trái tim yêu đầy mãnh liệt, trường tồn dẫu cho cả khi tim có ngừng đập đi nữa thì đến với “Sóng”, nhà thơ đã cho ta cảm nhận được những cung bậc cảm xúc, những nỗi nhớ những thiết tha, lòng chung thủy lớn lao của người con gái khi yêu. Và không chỉ vậy, hai khổ thơ cuối bài còn cho ta thấy được cả những nỗi trăn trở và khát khao trong tình yêu:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Hạnh phúc rồi sẽ ra sao, có đến được bến bờ của tình yêu hay rồi sẽ phải chịu lưng chừng, khoảng cách. Liệu rồi, hạnh phúc có mỏng manh, có để tan vỡ như bình pha lê đẹp đẽ nhưng lỡ rớt rồi sẽ mãi chẳng thể vẹn nguyên. Thời gian vẫn vậy, vẫn luôn khiến lòng người khắc khoải một nỗi lo, một nỗi sợ vấn vương bởi nó cứ vô tình lướt qua, chẳng chờ đợi ai, cứ chảy trôi như thế. Xuân, hạ, thu, đông bốn mùa cứ theo vòng tuần hoàn đến rồi đi, dửng dưng trước trái tim bao kẻ tiếc nuối bởi thời gian. Cuộc đời tuy có “dài” đấy nhưng rốt cuộc thì nó vẫn là hữu hạn, vẫn không thể sánh bước mãi mãi cùng thời gian, bởi vậy mà lúc này đây, Xuân Quỳnh đang lo lắng, đang trăn trở cho tình yêu, cho " năm tháng qua đi" sẽ không thể trở lại, tình yêu trào dâng mới hôm nay rồi sẽ thành xưa cũ của hôm qua mà thôi. Người con gái càng yêu nhiều, càng thương bao nhiêu thì càng lo sợ bấy nhiêu, đó là lẽ tự nhiên bởi ai khi yêu mà chẳng hoài nghi, chẳng nghĩ suy về tương lai cơ chứ? Và Xuân Quỳnh cũng thế, cũng lắng lo cho tình yêu như áng mây kia, biển có rộng, có dạt dào sự bao dung, có ngày đêm vỗ sóng đợi chờ tình yêu thì mây kia vẫn bay đi, bay về những chân trời xa lắm, nơi đó chắc gì đã có biển, đã có sóng, có “em”.

Tác giả lo âu, nghĩ suy nhưng không vì thế mà ngừng yêu, ngừng nhớ. Trái tim vẫn đập mãnh liệt khi yêu và được yêu, vẫn muốn sống hết mình cho tình yêu của hôm nay, của hiện tại:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm vẫn vỗ”

Phải làm sao, làm sao để có thể tan thành từng con sóng, từng con sóng ngày đêm vỗ bờ, cất lên tiếng lòng của tình yêu, cất lên khúc nhạc của những thương yêu. "Làm sao" chỉ hai từ thôi mà chứa đựng cả một khát khao đầy cháy bỏng, một mong muốn đầy thiết tha là có được tình yêu vẹn tròn, say đắm. Khát vọng yêu, khát vọng hạnh phúc luôn luôn tồn tại trong trái tim mỗi người, khát vọng ấy càng lớn lao, dữ dội khôn cùng trong trái tim bao kẻ đang yêu. Bởi thế mà trăm con sóng ngày đêm vỗ về nơi biển lớn của tình yêu ấy là trăm con sóng lòng xốn xang, dâng trào. Trăm con sóng ấy vẫn vỗ dẫu cho qua bao nhiêu năm nữa, dẫu cho thời gian có vô tận thì cũng không bao giờ lấp đi biển kia được, lấp đi được tình yêu kia được bởi đó mãi luôn vĩnh cửu, trường tồn.

Tác giả nói lên tâm sự của bao người trong đó, đặc biệt là những thế hệ trẻ. Người ta bảo, khi yêu con trai phải là người chủ động, nhưng với Xuân Quỳnh, nhà thơ đã vượt qua biên giới đó, chủ động làm chủ tình yêu, nói lên tiếng nói khát khao tự trái tim mình, mang đến một quan niệm tình yêu hết sức mới mẻ và đầy nhân văn. Có những thứ như tình yêu không dễ gì có được nhưng lại có thể dễ dàng mất đi nếu ai đó thay lòng, bởi vậy, trong tình yêu bao giờ cũng cần sự thủy chung, cần sự vun đắp và cả những lăng lỡ cho tình yêu ấy. Để có thể có một tình yêu thật đẹp, thật thơ, mãi mãi thế hệ sau còn trân trọng và gợi nhắc như tình yêu của thi sĩ Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ.

Xuân Diệu đã từng viết:

“Làm sao sống được mà không yêu

Không nhớ không thương một kẻ nào”

Quả là như vậy. Tình yêu là một thứ không thể thiếu trong cuộc sống, chính vì thế đã tự bao giờ nó đã tràn vào thơ ca và nghệ thuật, trở thành nguồn cảm hứng bất tận của các thi nhân. Mỗi vần thơ viết về tình yêu đều mang những rung cảm thật đặc biệt, mỗi câu chuyện tình yêu đều là những chuyện cổ tích thật đẹp đẽ mà nhà thơ đã mang đến cho ta.

“Sóng” là một trong những bài thơ hay nhất của Xuân Quỳnh viết về đề tài tình yêu. Nếu tình yêu của Xuân Diệu luôn cuống quýt và hối hả thì Xuân Quỳnh lại rất đỗi kín đáo, mang nhiều trăn trở nhưng vô cùng say đắm. Suốt cả bài thơ, tác giả đã mang đến cho ta nhiều cung bậc cảm xúc, nỗi nhớ nhung da diết, lòng chung thủy trong tình yêu. Không chỉ thế, đến cuối bài thơ tác giả còn cho ta thấy cả những trăn trở và khát vọng tình yêu vĩnh hằng:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Cuộc đời Xuân Quỳnh không hề bình yên, bằng phẳng mà trải qua rất nhiều sóng gió thăng trầm. Chính vì thế những trang thơ của chị luôn chứa đầy cảm xúc với thật nhiều cung bậc khác nhau. Dịu dàng và sâu lắng, e ấp, nhẹ nhàng nhưng ẩn chứa sức sống dồi dào và khát khao mãnh liệt - đó là những nét đặc trưng riêng thường thấy trong mỗi trang thơ trữ tình của chị. Nét nổi bật của hồn thơ Xuân Quỳnh là sự dung dị, hồn nhiên, tươi tắn, nồng nhiệt và chân thành, vừa giàu trực cảm vừa sâu lắng suy tư. Bài thơ “Sóng” là kết quả của chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền cuối năm 1967 và được đưa vào tập thơ “Hoa dọc chiến hào”. Vào những năm tháng khắp nơi trên đất nước diễn ra những cuộc chia ly, những chàng trai cô gái đã từ giã gia đình khi tuổi đôi mươi để vào tiền tuyến. Ấy vậy mà nhà thơ không viết về những con người Việt Nam thời kháng chiến mà chị lại viết về tình yêu. Vì thế bài thơ được coi là bông hoa lạ vẫn nở dọc chiến hào trong những năm chống Mỹ.

Xuân Quỳnh là người nhạy cảm với sự chảy trôi của thời gian. Ý thức về thời gian trong chị thường đi liền với niềm lo âu và khát khao nắm lấy hạnh phúc trong hiện tại. Tuy lúc này thời gian với Xuân Quỳnh dường như còn ở cả phía trước, cuộc đời còn rộng dài nhưng ý thức về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh khó bền chặt của hạnh phúc đã hiện ra thành một thoáng âu lo:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Xuân Quỳnh không nói ra một cách trực tiếp những chiêm nghiệm của chị nhưng đằng sau những vần thơ về cái vĩnh hằng trường cửu của thiên nhiên, người ta vẫn nhận ra cái hiện thực đối lập: "cuộc đời” và “năm tháng”; “biển cả” và “mây trời”. “Cuộc đời” chỉ thời gian rất ngắn ngủi của mỗi đời người, “năm tháng” là hoán dụ cho dòng thời gian vô thủy vô chung; “biển cả” là không gian mênh mông như thế nhưng vẫn chỉ là hữu hạn, còn “mây trời” lại gợi sự phiêu du trong vũ trụ vô cùng vô tận. Khổ thơ thấm thía nỗi lo âu về sự chảy trôi của thời gian. Thời gian cứ thế trôi đi, bốn mùa luân chuyển, nó chẳng bao giờ vì ai mà dừng lại cũng chẳng đứng lại chờ ai bao giờ. Tình yêu là vô biên, là vĩnh cửu, trường tồn mãi với thời gian. Sóng biển ngàn năm nó vẫn thế, vẫn lăn mãi vào bờ chỉ có thời gian cuộc đời con người là hữu hạn. Lúc này ta có thể thấy được những lo âu của Xuân Quỳnh về sự bền vững của tình yêu. Đối với Xuân Quỳnh, dù biển kia có “rộng” lớn bao nhiêu, bao dung đến mấy như tình yêu của người thi sĩ thì áng mây là tình yêu nhỏ bé mong manh vẫn có thể “bay về xa” mãi mãi. Tâm hồn người phụ nữ khi yêu là thế, dù có đang hạnh phúc bao nhiêu, say đắm bao nhiêu vẫn mang một chút trắc trở và hoài nghi về sự bền vững của tình yêu.

Những dự cảm, lo âu không đem lại một cách ứng xử tiêu cực, bi quan mà trở thành nguồn gốc của những khát vọng trong tâm hồn Xuân Quỳnh:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Người phụ nữ của thời hiện đại ấy mong muốn được trọn đời, được vĩnh hằng sống với "biển lớn tình yêu", ao ước được sống trọn vẹn bất tử với tình yêu con người và tình yêu cuộc đời. Đó cũng là cách để nữ thi sĩ chống lại quy luật khắc nghiệt của cuộc đời con người. Nhà thơ muốn tìm đến tình yêu như là cứu cánh để giải quyết bi kịch giữa khát vọng lớn và cái hữu hạn nhỏ bé của cuộc đời con người. Khát vọng tình yêu là mãnh liệt nhưng cách bày tỏ khát vọng đó vô cùng giản dị. Chị không chán nản, không tuyệt vọng mà trái lại càng khát được sống hết mình trong tình yêu. Chị muốn được hóa thân thành "trăm con sóng nhỏ" để vĩnh viễn hóa tình yêu của mình, để nó sống mãi với thời gian. "Biển" của Xuân Diệu dẫu nồng nàn đam mê thì vẫn có ngày thôi dạt dào, còn "Sóng" của Xuân Quỳnh thì ngàn năm vẫn vỗ. Chữ "tan ra" chưa đủ cường độ sánh với chữ "nghiến nát" của Xuân Diệu nhưng nó thăm thẳm hơn cái thăm thẳm của hai khát vọng nhập làm một - yêu hết mình. Con sóng Xuân Quỳnh giàu nữ tính ở chỗ nó tìm hạnh phúc không phải để hưởng thụ mà là dâng hiến. Hạnh phúc được dâng hiến là vẻ đẹp thánh thiện của phụ nữ trong tình yêu.

Với thể thơ năm chữ giàu tính tự sự, giàu sức biểu cảm, giàu tính triết lí, giàu chất suy tưởng, kết hợp những biện pháp tu từ đặc sắc như nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ… Đoạn thơ đã thể hiện ước vọng một tình yêu thật đẹp, thật mới mẻ trong tâm hồn lại thêm quan niệm người phụ nữ khi đã yêu. Ngoài tình yêu riêng, mang vẻ đẹp truyền thống lại thêm một ước vọng, một tình yêu bất tử, vĩnh hằng là lẽ sống đẹp, vẻ đẹp của tình yêu chung trong tâm hồn người phụ nữ. Phải chăng, tình yêu là sự kết hợp giữa cái riêng và cái chung giữa bản thân và cộng đồng, quê hương và đất nước mãi mãi là tình yêu bất tử vĩnh hằng.

Đã có bao nhiêu người đã yêu, bao nhiêu người đang yêu và bao thơ tình yêu trên thế gian này! Vậy mà mỗi ngày lại mới. Tình yêu không có tuổi, thơ tình yêu lại càng không có tuổi bao giờ. Trên thế gian có biết bao nhà thơ tình yêu nổi tiếng: Rimbaud, Verlaine rồi Puskin, Byron… mỗi người một vẻ, một sắc thái. Xuân Quỳnh cũng góp một cung bậc riêng trong số đó. Với bài Sóng đã thể hiện được nhiều cung bậc tình yêu. Bài thơ của Xuân Quỳnh cất lên tình yêu nồng nàn của tuổi trẻ và khát vọng của con người đến với tình yêu. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không còn dừng lại ở quá độ tình yêu tuổi đầu giản đơn, hò hẹn, non nớt, ngọt ngào mà là tình yêu hạnh phúc gắn với cuộc sống chung.

Đọc khổ thơ cuối làm ta nghĩ về những câu trong bài thơ Tự hát của Xuân Quỳnh:

“Em trở về đúng nghĩa trái tim em

Là máu thịt đời thường ai chẳng có,

Biết ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa

Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”

Có gì rất gần gũi giữa những câu thơ ấy vì cả hai khổ thơ tuy không cùng bài nhưng lại là sự khẳng định tình yêu. Một tình yêu đẹp thì bao giờ cũng là một tình yêu biết vượt qua những khó khăn, thử thách, biết đấu tranh để bảo vệ những ước mơ, những khát vọng chân chính, biết tin tưởng vào tương lai của cuộc sống, tin tưởng vào hạnh phúc của mình và của mọi người. Và một tình yêu thủy chung son sắt thì bao giờ nỗi nhớ cũng có một điểm dừng, đó là người mình yêu:

“Ở ngoài kia đại dương

Trăm ngàn con sóng đó

Con nào chẳng tới bờ

Dù muôn vời cách trở

Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn qua đi

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Xuân Quỳnh ý thức được những vất vả nhọc nhằn trong cuộc hành trình đến với hạnh phúc, nhưng là người có trái tim lớn nên Xuân Quỳnh lại có niềm tin mãnh liệt vào tình yêu. Đây là sức mạnh tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh, cái sức mạnh mà chẳng phải tình yêu nào cũng có được, sức mạnh của niềm tin. Tin yêu rồi không phải hết mơ, dẫu tận cùng con đường kia là hạnh phúc, và Xuân Quỳnh đã đi hết con đường đó thì chị vẫn ước mơ. Niềm tin trong thơ chị lớn lao bao nhiêu thì ước mơ cũng lớn bấy nhiêu:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Ước mơ tình yêu là vĩnh cửu, đến ước mơ cũng mang hình bóng của người tình nhân đắm say. Ở đây, Xuân Quỳnh có gì rất gần với “biển” của Xuân Diệu. Chất đam mê mãnh liệt toát ra từ từng câu chữ khi Xuân Diệu viết:

“Đã hôn rồi lại hôn

Cho đến mãi muôn đời

Đến tan cả đất trời

Anh mới thôi dào dạt”

Nhưng Xuân Diệu còn có một ngày sẽ “thôi dào dạt” còn Xuân Quỳnh thì “ngàn năm còn vỗ”, vẫn cái chất đam mê mãnh liệt ấy nhưng thêm vào đó là sự lắng đọng suy tư. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh có thêm chiều sâu của sự hòa nhịp tuyệt đối. Như vậy, ai dám bảo tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh non nớt, giản đơn, ngọt ngào! Tình yêu trong thơ chỉ là nỗi khát khao, là sự chất chứa chiều sâu tâm hồn, là tình yêu hạnh phúc với cuộc sống chung. Tình yêu của Xuân Quỳnh cũng là tình yêu sâu lắng của bao người khác đã yêu, đang yêu và sắp yêu.

Đầy đủ sắc thái của tâm trạng người đang yêu nỗi khát khao, niềm đam mê bất tận, nỗi nhớ nhung cùng sự sôi nổi và suy tư lắng đọng… rồi cả ước mơ, Xuân Quỳnh đã diễn tả thật tinh tế và tài hoa trong bài thơ Sóng. Sau này, ta sẽ bắt gặp một Xuân Quỳnh tha thiết, một Xuân Quỳnh nồng nàn, một Xuân Quỳnh nhân hậu trong nhiều bài thơ nữa. Nhưng rõ ràng, ở bài Sóng, Xuân Quỳnh đã bộc lộ khá đầy đủ phong cách thơ của mình. Giữa những năm chiến tranh đầy máu lửa, thơ tình Xuân Quỳnh làm người ta tin vào sự sống, tin vào con người hơn nữa. Thơ tình Xuân Quỳnh mang lại khoảng bình yên cho tâm hồn người đọc, mang lại tình yêu cho đôi lứa đang yêu.

Nhà thơ Xuân Quỳnh đã có nhận xét khi nói về thơ: “Thơ với cuộc sống giống như người con gái đối với gia đình, cái để làm quen là nhan sắc nhưng cái để sống với nhau lâu dài là đức hạnh”. Những vần thơ của “Sóng” mãi thực sự sống lòng người đọc. Đọc hai khổ thơ cuối ta cảm nhận được tình yêu tan vào sóng để dâng hiến và bất tử:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Cách dùng các cặp quan hệ từ “tuy…vẫn”, “dẫu…vẫn” đầy khéo léo của nhà thơ đã giúp cho giọng thơ trong đoạn trở nên mạnh mẽ, chắc chắn và đinh ninh hơn rất nhiều. Cách nữ sĩ Xuân Quỳnh viết: “Năm tháng vẫn đi qua - Mây vẫn bay về xa” đã gợi ra một không gian bao la, một khoảng thời gian mênh mang, vô cùng vô tận. Đồng thời, những hình ảnh đó cũng khẳng định một sức mạnh vô hạn của tình yêu đôi lứa. Bên cạnh đó, những hình ảnh như “cuộc đời”, “biển” như thầm nhắc đến sự dài rộng bao la của cuộc đời, của đất trời cùng những trở ngại, khó khăn mà con người phải đối diện trong tình yêu. Nói đến khó khăn, nói đến trở ngại trong tình yêu, đó cũng là một cách để qua đó nhà thơ khẳng định một sự thực ở đời rằng: dẫu có thử thách, gian truân đến đâu, không có khoảng cách, chẳng có giới hạn nào con người không thể vượt qua, không thể làm chủ. Niềm tin mạnh mẽ ấy gợi ta nghĩ đến ý thơ:

“Tay ta nắm lấy tay người

Dẫu qua trăm núi ngàn đèo cũng qua”

Khổ thơ thấm thía nỗi lo âu, buồn bã về sự trôi chảy của thời gian và cái hữu hạn của cuộc đời, nhất là của tình yêu, cảm giác hữu hạn này thường xuất hiện ở những người từng trải, nhất là từng chịu sự đổ vỡ, mất mát tổn thương, và vì thế luôn khát khao sự bình yên, khao khát sự vĩnh hằng vô tận.

Nhưng rồi, sau nỗi lo âu ấy lại là một niềm tin trong sáng và trọn vẹn nữ sĩ đặt vào tình yêu chân thành và chân chính.

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ”

Hình ảnh trăm nghìn con sóng vượt qua khoảng cách nghìn trùng xa xôi để về đến bến bờ như khẳng định rằng con người có thể vượt lên mọi giới hạn, thử thách để đồng hành cùng nhau đến điểm cuối cùng của cuộc đời dài rộng. Khát vọng tan ra thành trăm con sóng nhỏ của người con gái đã khẳng định khát vọng dược hóa thân vào sóng để tồn tại trong cái tận cùng vĩnh cửu của thời gian, không gian cuộc đời. Phải chăng, đó chính là niềm khát khao được vĩnh viễn hóa một tình yêu đẹp đẽ, thiêng liêng của người con gái, hay cũng chính là khát vọng cháy bỏng của nhà thơ. Khát vọng ấy cũng gợi nhớ đến câu chuyện về “nàng tiên cá” hoá thân vào bọt biển để người mình yêu được hạnh phúc trọn vẹn.

Những vần thơ của “Sóng” mang nhịp đập thổn thức của một trái tim tha thiết mãnh liệt. Vì thế bài thơ “Sóng” đã trở thành bản tình ca đẹp nhất trong văn chương hiện đại: đó cũng là tâm nguyện cao đẹp thường xuất hiện trong thơ Xuân Quỳnh. Đúng như Đê Gốc đã nói: “Chừng nào tâm hồn một con người cần đến với một tâm hồn khác, chừng đó tác phẩm nghệ thuật còn cần thiết cho con người”.

Có người đã nói về thơ bằng một so sánh rất đỗi mới mẻ như này: “Thơ là cây đàn muôn điệu của tâm hồn, của nhịp thở con tim. Xưa nay thơ vẫn là cuộc đời, là lương tri, là tiếng gọi con người hãy quay về bản chất thực của mình để vươn lên cái chân, thiện, mỹ, tới tầm cao của khát vọng sống, tới tầm cao của giá trị sống”. Và “Sóng” của Xuân Quỳnh có lẽ là một trong những dẫn chứng thuyết phục nhất cho nhận định này, đặc biệt là hai khổ thơ cuối của bài thơ.

“Sóng” được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi công tác ở vùng biển Diêm Điền. Trước khi “sóng” ra đời, Xuân Quỳnh đã phải nếm trải những đổ vỡ trong tình yêu cho nên tâm và tình của nữ sĩ như được đổ dồn vào cảm xúc của lời thơ. Bài thơ được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”. Cả bài thơ gồm chín khổ thơ, mỗi khổ là một nét tâm tư của của người con gái trong tình yêu đôi lứa. Từ quy luật của tình yêu đến hành trình tìm kiếm nguồn cội tình yêu, từ nỗi nhớ đến tấm lòng thủy chung, hai khổ cuối của “sóng” lại trao cho người đọc niềm tin và khát vọng bất tử hóa tình yêu, đó là ý thức về một tình yêu cao đẹp của người con gái khao khát yêu đương, luôn sống trọn với tình yêu và trái tim mình.

Con người ta có yêu thì mới có lo. Càng yêu tha thiết thì nỗi lo càng da diết khôn nguôi. Với trái tim đa cảm và tâm hồn đầy trắc ẩn, Xuân Quỳnh rất nhạy cảm với sự trôi chảy của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Vì thế, thơ của nữ sĩ thường có những thoáng lo âu dự cảm về những điều bất trắc:

“Em không dám nghĩ là vĩnh viễn

Hôm nay yêu mai đã phải xa rồi”

Hay:

“Lời yêu mỏng mảnh như màu khói

Ai biết lòng anh có đổi thay”

Nỗi khắc khoải thường trực ấy cũng được hiện hiện trong sóng:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa”

Giọng thơ lắng lại, pha chút suy tư ngậm ngùi, nhà thơ đã nhận thấy có những giới hạn. Cuộc đời tuy dài nhưng vẫn có điểm kết thúc. Biển cả tuy rộng nhưng vẫn có bờ, và như vậy, tình yêu con người cũng không phải là vĩnh viễn, nó có thể biến đổi nhạt phai trong dòng chảy thời gian. Lời thơ của nữ sĩ thoáng chút buồn bã tiếc nuối về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh không vững bền của tình yêu, hạnh phúc.

Với cá tính mạnh mẽ và trái tim hừng hực ngọn lửa tình yêu, trong nỗi thấp thỏm lo âu, niềm tin về tình yêu của Xuân Quỳnh cũng phần nào hé lộ. “Năm tháng” và “mây trời” không chỉ là thời gian rộng lớn, không gian mênh mông mà nó còn là tượng trưng cho sức mạnh vô hạn. “Cuộc đời” và “biển cả” cũng không chỉ là cái dài cuộc đời, cái rộng của không gian mà nó còn là khoảng cách, là trở ngại. Cái tài của người nghệ sĩ là khiến cho câu thơ trở nên đa nghĩa. Không chỉ làm hiển hiện lên nỗi lo âu, đoạn thơ còn khẳng định, ở đời không có giới hạn nào, không có thử thách khó khăn nào mà con người không vượt qua được. Sự bao la của biển cả đã khơi dậy trong lòng nữ sĩ niềm tin với tình yêu là hành lý, con người có thể đến với cái đích của cuộc đời mình, có thể viết lên những giới hạn của đời sống.

Cặp quan hệ từ “dẫu - vẫn”, “tuy - vẫn” mang tính chất khẳng định khiến nỗi lo chỉ thoáng như những đợt sóng trào lên rồi tan vào lòng biển cả, còn niềm tin thì mãi luôn ở lại làm điểm tựa tâm hồn.

Thời gian chảy trôi, đời người ngắn ngủi nhưng khát vọng được yêu, được sống của con người lại hướng đến cái vô biên vô tận. Phải làm sao để hóa giải nghịch lý này? Mỗi trái tim yêu dường như lại chọn cho mình một giải pháp riêng. Trước đây, ông hoàng thơ tình Xuân Diệu từng hối thúc nhịp sống vội vàng, gấp gáp, chạy đua với thời gian để tận hưởng hạnh phúc:

“Mau lên chứ vội vàng lên với chứ

Em ơi em tình non sắp già rồi”

Giờ đây, Xuân Quỳnh lại ao ước được tan ra thành trăm con sóng nhỏ để hòa vào biển lớn tình yêu:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Tha thiết với tình yêu, đắm đuối với người tình, luôn khát khao hạnh phúc, đó là những xúc cảm luôn thổn thức trong trái tim của người phụ nữ. Hòa mình vào mạch chung đó, Xuân Quỳnh vẫn tìm cho mình một tiếng nói riêng. Những người phụ nữ Việt Nam thời xưa thường ít xuất đầu lộ diện, trực tiếp giãi bày khát khao, tình yêu, hạnh phúc của mình. Nếu có, họ cũng chỉ dám ước mơ nên duyên vợ nên chồng:

“Có phải duyên nhau thì thắm lại

Đừng xanh như lá bạc như vôi”

Hoặc cũng chỉ dám khát khao hạnh phúc trăm năm:

“Trăm năm tạc một chữ đồng đến xương”

Khát vọng tình yêu của Xuân Quỳnh mãnh liệt hơn thế. Hai chữ “làm sao” đã lột tả hết những trăn trở băn khoăn của người con gái khi yêu. “Tan ra” không phải là mất đi, không phải vào cõi hư vô mà đó là khát vọng được hóa thân vào sóng để được hòa cùng cái vô tận của không gian biển cả, của cái vô cùng của ngàn năm. Khát vọng ấy là khát vọng muốn vĩnh viễn hóa tình yêu, muốn bất tử hóa tình yêu, muốn dùng tình yêu để nối dài cuộc đời với sự ngắn ngủi và hữu hạn của cuộc đời con người. Khát vọng ấy còn gợi nhớ đến hình ảnh nàng tiên cá hóa thân thành bọt biển để người yêu mình được hạnh phúc trọn vẹn. Liên tưởng đậm màu cổ tích đó gợi mở hình ảnh của một cô gái đắm say khát khao hi sinh và cống hiến, khao khát được sống hết mình vì tình yêu.

Có như thế, tình yêu mới có thể tồn tại vĩnh hằng với thời gian, chiến thắng được cái hữu hạn, mong manh của đời người như con sóng vỗ ngàn năm giữa biển tình rộng lớn. Khát vọng bất tử hóa tình yêu không chỉ được Xuân Quỳnh bộc lỗ trong “Sóng”. Sau này, trong “Tự hát”, nữ sĩ cũng thể hiện niềm ao ước:

“Em trở về đúng nghĩa trái tim em

Là máu thịt đời thường ai chẳng có

Vẫn ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa

Biết yêu anh ngay cả khi chết đi rồi”

“Thơ khởi phát từ trong lòng người ta”. Sự khám phá vẻ đẹp của người phụ nữ trong tình yêu ở bài thơ chính là sự thể hiện chiều sâu tâm hồn thi sĩ. Với nét mới mẻ hiện đại mà vẫn có cội rễ từ truyền thống dân tộc, vừa say đắm trong tình yêu vừa khao khát được yêu, “Sóng” đã làm nên vị trí hàng đầu của dòng thơ tình dân tộc.

Nhà thơ Xuân Quỳnh chính là một trong những nhà thơ trẻ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ chống Mỹ. Thơ của Xuân Quỳnh thường nói lên tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân thành, đằm thắm luôn da diết khát vọng về bình dị đời thường. Trong đó, bài thơ "Sóng" được sáng tác vào năm 1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền, là một bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh, in trong tập "Hoa dọc chiến hào". Trong bài thơ Sóng, hai khổ thơ cuối đã bày tỏ những triết lý suy ngẫm của tâm hồn nhà thơ, hay của một người con gái trong chuyện tình của mình:

"Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa"

Bốn dòng thơ đầu chính là những dòng suy ngẫm triết lý của nhà thơ về dòng chảy của cuộc đời. Hình ảnh năm tháng trôi qua không ngừng lại được tác giả so sánh với hình ảnh của biển và mây. Biển dù vẫn rộng nhưng vẫn chẳng thể giữ được mây. Tương tự như trong tình yêu của tác giả, dù người phụ nữ có bao dung và trắc trở đến thế nào thì theo dòng thời gian, người đàn ông của cô ấy vẫn chẳng thể ở bên mãi mãi.

Bốn dòng thơ tiếp theo thể hiện được khát vọng tình yêu mãnh liệt của chính nhà thơ:

“Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”

Câu hỏi tu từ "Làm sao được tan ra" chính là khát vọng được yêu thương và được hạnh phúc của chính nhà thơ. Hình ảnh sóng là một hình tượng nghệ thuật xuyên suốt bài thơ. Đến đây thì nó lại trở thành biểu tượng của nỗi khát khao trong tình yêu của nhà thơ. Xuân Quỳnh cũng như bao người con gái khác, thực sự muốn được tan ra thành hàng trăm con sóng nhỏ, để được chìm đắm trong tình yêu bình dị mãi mãi không bao giờ kết thúc. Theo em, đó là một ước mơ bình dị của một người phụ nữ khát khao được yêu thương như Xuân Quỳnh.

Từ đây, chúng ta có thể liên hệ với khát vọng tình yêu của giới trẻ hiện nay. Trong cuộc sống, chúng ta vẫn được chứng kiến biết bao nhiêu những chuyện tình đẹp của con người. Họ đến với nhau bằng tình yêu, cùng nhau đem đến cho đối phương những tình cảm chân thành nhau. Họ khát khao được hạnh phúc cũng như mang đến hạnh phúc cho đối phương, từ đó cùng giúp nhau hoàn thiện, cùng nắm tay nhau đi đến cuối con đường.

Ngược lại, chúng ta cũng chứng kiến không ít những mối quan hệ tình cảm mà khát khao tình yêu vượt quá cả lý trí, để rồi hậu quả là luôn lụy tình, phụ thuộc vào tình cảm của đối phương, ràng buộc quá mức đối phương phải ở bên cạnh mình mọi lúc mọi nơi. Khát vọng được yêu thương là khát vọng bình thường nhưng nếu ta luôn đòi hỏi quá mức, để rồi đánh mất đi giá trị của bản thân, kìm hãm sự phát triển của đối phương thì chắc chắn đó là mối quan hệ không bền vững.

Tóm lại, hai khổ thơ cuối bài thơ Sóng của nhà thơ Xuân Quỳnh đã thể hiện được những tâm tư, triết lý sâu sắc của nhà thơ cùng với khát vọng được yêu thương vô cùng bình dị trong tình yêu của nhà thơ Xuân Quỳnh.