I. Phép lặp cú pháp

Câu 1 (trang 150 sgk ngữ văn 12 tập 1):

a, Câu lặp cú pháp:

- Sự thật là từ mùa thu năm 1940… thuộc địa của Pháp nữa.

- Sự thật là dân ta lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật chứ không phải từ tay Pháp.

Kết cấu phép lặp ở trên:

+ Sự thật là…, CN (dân ta) – VN (thành thuộc địa), bổ ngữ

+ Dân ta (đã/ lại) – VN

→ Mục đích nhấn mạnh, tô đậm, khẳng định sự thật, chân lí

b, Phép lặp trong đoạn thơ

Câu 1 và 2: CN (đây) - VN (là của chúng ta)

Câu 3, 4, 5: Những Danh từ- Định tố

Tác dụng: nhấn mạnh, khẳng định niềm tự hào, tình yêu tha thiết đối với đất nước của nhà thơ.

c, Lặp lại cấu trúc: Nhớ sao…

→ Tái hiện chân thực nỗi nhớ của những người lính cách mạng, tác giả khi trở về xuôi vẫn tha thiết nhớ nhưng Việt Bắc

Câu 2 (trang 151 sgk ngữ văn 12 tập 1):

- Giống nhau: đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp

- Khác nhau:

+ Số lượng tiếng: ở câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu (nhiều câu tục ngữ), trong những câu (vế câu) lặp lại kết cấu cú pháp với nhau, cần tương ứng về mặt từ loại

Trong văn xuôi, thơ tự do, những kết cấu cú pháp, sự đối xứng về từ loại và cấu tạo từ không nhất thiết ở mức độ nghiêm ngặt tuyệt đối :

+ Những dòng sông đỏ nặng phù sa/ những ngả đường bát ngát…

- Nhịp điệu: trong câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu, những vế câu lặp kết cấu cú pháp thì kết cấu nhịp điệu cũng lặp

+ Kết cấu nhịp điệu 2/5 hoặc 2/2/3 trong hai câu thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

II. Phép liệt kê

- Đoạn văn trong Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn kết hợp phép liệt kê:… thì ta… thì cùng nhau…

Nhằm bày tỏ nỗi lòng của tác giả, làm nổi bật sự quan tâm, đối đãi chu đáo của Trần Quốc Tuấn với tướng sĩ: cho cơm áo, thăng chức, cấp bổng, cho thuyền, ngựa

Trong đoạn văn Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh:

- Sử dụng phép liệt kê (kể tội ác của giặc Pháp)

- Sử dụng phép lặp cú pháp

→ Lên án, tố cáo tội ác về chính trị của thực dân Pháp đối với nhân dân ta bằng lời lẽ hùng biện và giọng văn đanh thép

III. Phép chêm xen

Câu 1 (trang 152 sgk ngữ văn 12 tập 1):

(thị suy nghĩ đến giờ mới xong): trạng ngữ cho vị ngữ “thị hỏi hắn”

- Dấu tách biệt bộ phận: dấu ngoặc đơn

- Tác dụng của bộ phận đó: bổ sung thông tin cái khoảnh khắc “Thị Nở đặt bàn tay lên ngực hắn (tức Chí Phèo)

b, Cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau: bổ sung cho từ “cô độc” đứng trước

- Dấu tách các bộ phận: dấu phẩy

→ giải thích, làm rõ nghĩa cho từ “cô độc” trong suy nghĩ của Chí Phèo

c, Có ai ngờ và thương, thương quá đi thôi – được tách bằng dấu ngoặc đơn cuối câu.

- Thông tin thêm về thái độ ngạc nhiên và tình cảm thương mến của người viết với đối tượng

d, Lâm thời chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam là thành phần chêm xen, bổ sung cho chúng tôi, nằm ở giữa câu, được tách bằng dấu phẩy

Câu 2 (Trang 153 sgk ngữ văn 12 tập 1):

Tác giả Tố Hữu được biết đến là nhà thơ trữ tình chính trị với nhiều tác phẩm tái hiện chân thực chặng đường cách mạng. Việt Bắc, kiệt tác nghệ thuật của Tố Hữu, được sáng tác trong giai đoạn lịch sử quan trọng- thời kì kháng chiến chống Pháp cứu nước của dân tộc. Với tầm nhìn của nhà tư tưởng, tâm hồn nghệ sĩ, Tố Hữu miêu tả sâu sắc mà cảm động cuộc chia ly của những người lính kháng chiến với căn cứ cách mạng Việt Bắc, cũng như hiện thực chiến tranh suốt 15 năm kháng chiến.

I. Phép lặp cú pháp

Câu 1 (trang 150, sgk ngữ văn 12, tập 1)

- Đoạn a

+ Lặp kết cấu ngữ pháp: sự thật là ... (hai câu đầu), dân ta ... (hai câu sau)

+ Tác dụng: tạo âm hưởng đanh thép, hùng hồn

- Đoạn b:

+ Lặp cú pháp: 2 câu đầu, 3 câu thơ sau

+ Tác dụng: khẳng định chủ quyền đất nước và bộc lộ tình cảm vui sướng của tác giả

- Đoạn c:

+ Lặp từ ngữ, lặp cú pháp

+ Tác dụng: nhấn mạnh nỗi nhớ da diết của người ra đi

Câu 2 (trang 151, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

a) Tục ngữ

Hai về lặp cú pháp nhờ phép đối về số lượng, về từ loại, về kết cấu ngữ pháp

b) Câu đối

Phép lặp kết hợp với phép đối

c) Thơ đường luật

Đòi hỏi ở mức độ cao, chặt chẽ

d) Văn biền ngẫu

Phép lặp phối hợp với phép đối

Câu 3 (trang 151, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Tìm một số ví dụ:

- Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

- Từ những năm ... căm hờn (Đất nước – Nguyễn Đình Thi)

II. Phép liệt kê

Câu 1 (trang 152, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

- Đoạn (a): Nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo của Trần Quốc Tuấn với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh

- Đoạn (b): Nhấn mạnh, làm rõ tội ác tàn bạo, khủng khiếp của thực dân Pháp

III. Phép chêm xen

Câu 1 (trang 151, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

- Bộ phận in đậm trong các câu đề nằm ở cuối hoặc giữa câu để bổ sung, giải thích một thông tin nào đó

- Dấu tách biệt: gạch ngang, dấu phẩy, dấu ngoặc đơn

- Tác dụng: bổ sung, ghi chú hoặc giải thích

Câu 2 (trang 152, sgk Ngữ văn 12, tập 1)

Tố Hữu – nhà thơ trữ tình, chính trị - người đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị và Việt Bắc là một trong số đó. Việt Bắc ra đời sau cuộc kháng chiến năm 1954, là bài thơ tiêu biểu cho tính trữ tình, chính trị của thơ Tố Hữu. - Việt Bắc là khúc hát ân tình chung của những người cách mạng, những người kháng chiến, của cả dân tộc qua tiếng lòng của nhà thơ. Bên cạnh đó, bài thơ còn cất lên âm hưởng anh hùng ca vang dội, đưa ta về với một thời kì lịch sử hào hùng, trọng đại của đất nước.

I. Phép lặp cú pháp

Câu 1 (trang 150 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

a, Các câu lặp kết cấu ngữ pháp:

Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa.

Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập.

Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.

Tác dụng: tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hùng hồn thích hợp với việc khẳng định nền độc lập dân tộc Việt Nam.

b,

Lặp kết cấu:

Trời xanh đây / là của chúng ta.

CN VN

Núi rừng đây / là của chúng ta.

CN VN

Những cánh đồng / thơm mát

Những ngả đường / bát ngát

Những dòng sông / đỏ nặng phù sa.

Tác dụng: khẳng định chủ quyền dân tộc ta và bộc lộ niềm vui sướng, tư hào của nhà thơ về quê hương, đất nước.

c, Lặp kết cấu: Nhớ sao

Tác dụng: bộc lộ tâm trạng vui sướng của nhà thơ khi hồi tưởng về quê hương.

Câu 2 (trang 151 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

a, Ở tục ngữ phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng ở hai vế bằng nhau.

b, Ở câu đối, phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi ở mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng (bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa đặc biệt là giữa hai câu thực và 2 câu luận của bài thơ thất ngôn bát cú).

c, Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối.

Câu 3 (trang 151 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Ví dụ:

- “Ngàn thước lên cao, ngàn thước thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

(Tây Tiến – Quang Dũng)

Phép lặp cú pháp: “ngàn thước...

Tác dụng: mở ra thiên nhiên hùng tráng, tái hiện chặng đường hành quân của người lính Tây Tiến: hết lên cao lại đổ xuống sâu vô cùng hiểm trở.

II. Phép liệt kê

a, Đoạn trích Hịch tướng sĩ phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều vế câu liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế theo mô hình khái quát:

...thì ta...

Ví dụ: không có mặc thì ta cho áo

Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ.

b, Lặp cú pháp: các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau: C – V – B, phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác thực dân Pháp, chỉ mặt kẻ thù.

III. Phép chêm xen

Câu 1 (trang 152 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Các bộ phận in đậm trong các câu a, b, c, d đặt ở vị trí giữa, cuối câu và sau bộ phận được chú thích. Chúng được chêm xem vào để ghi chú thêm.

Chúng được tách ra bằng ngữ điệu khi nói hay đọc. Còn khi viết thì được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu ngang.

Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Chúng còn bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết.

Câu 2 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Tố Hữu là một nhà thơ xuất sắc của nền thi ca hiện đại, là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Với nhiều đóng góp nghệ thuật thì Việt Bắc là một trong những thành tựu xuất sắc đỉnh cao của thơ ca kháng chiến.

Chêm xen: là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam

Tác dụng: Khẳng định vai trò quan trọng của Tố Hữu đối với thơ ca Việt Nam và thơ cách mạng.

I. Phép lặp cú pháp

Bài 1 (trang 150, 151 sgk Ngữ văn 12 Tập 1):

a. Những câu lặp cú pháp

+ câu 1 và 3: Sự thật là .... nước ta/ dân ta....đã......

+câu 4 và 5: Dân ta đã/ lại.........

→ Tác dụng: nhấn mạnh, tô đậm tính khẳng định; giúp cho lời văn hài hoà, nhịp nhàng, bổ sung cho nhau.

b. Những câu lặp cú pháp trong đoạn thơ b là:

+ Câu 1 và 2

+ Câu 3, 4, 5

→ Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định niềm tự hào và tình yêu tha thiết đất nước của nhà thơ.

c. Trong đoạn thơ c, cấu trúc câu được lặp lại là: Nhớ sao...

→ Tác dụng: làm cho nỗi nhớ của người về xuôi đối với quê hương cách mạng Việt Bắc thêm thiết tha sâu nặng.

Bài 2 (trang 151 sgk Ngữ văn 12 Tập 1):

- Giống nhau: đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.

- Khác nhau:

+ Về số lượng tiếng:

• Ở câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu (và ở nhiều câu tục ngữ), số lượng tiếng trong câu trước và câu sau phải bằng nhau.

• Trong văn xuôi và thơ tự do thì những câu lặp kết cấu cú pháp với nhau không nhất thiết phải có số lượng tiếng bằng nhau tuyệt đối.

+ Về từ loại và cấu tạo của các từ:

• Ở câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu trong những câu lặp kết cấu cú pháp với nhau, các từ tương ứng phải cùng từ loại, cùng kiểu cấu tạo từ

• Trong văn xuôi và thơ tự do, ở những câu kết cấu cú pháp, sự đối xứng về từ loại và cấu tạo từ không nhất thiết ở mức độ nghiêm ngặt tuyệt đối

+ Về nhịp điệu:

• trong câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu, ở những câu lặp kết cấu cú pháp thì kết cấu nhịp điệu cũng lặp ở mức độ rõ ràng

• Trong văn xuôi, thơ tự do, ở những câu lặp kết cấu cú pháp, kết cấu nhịp điệu không nhất thiết lặp

Bài 3 (trang 151 sgk Ngữ văn 12 Tập 1):

Con nhớ anh con, người anh du kích...

Con nhớ em con, thằng em liên lạc

(Chế Lan Viên)

→ Phép lặp cú pháp: Con nhớ...... góp phần thể hiện nỗi nhớ da diết của chủ thể trữ tình khi nhớ về Tây Bắc

II. Phép liệt kê

a. Đoạn văn trong Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn: kết hợp phép lặp với phép liệt kê: ...thì ta...; ...thì cùng nhau...

→ Hiệu quả : bày tỏ nỗi lòng của tác giả, làm nổi bật sự quan tâm, đối đãi chu đáo của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ: cho áo, cho cơm, thăng chức, ...

b. Đoạn văn trong Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh:

- Sử dụng phép liệt kê (hàng loạt câu kể tội ác của thực dân Pháp)

- Sử dụng phép lặp cú pháp.

→ Hiệu quả: lên án và tố cáo tội ác về chính trị của thực dân Pháp đối với nhân dân ta., truyền tới người đọc, người nghe lòng căm thù cao độ và sâu sắc.

III. Phép chêm xen

Bài 1 (trang 152, 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 1):

- Các bộ phận in đậm trong các câu a, b, c, d đặt ở vị trí giữa, cuối câu và sau bộ phận được chú thích

- Chúng được tách ra bằng ngữ điệu khi nói hay đọc, khi viết thì được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu ngang.

- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước, bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết.

Bài 2 (trang 153 sgk Ngữ văn 12 Tập 1):

Tố Hữu- ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam- đã để lại cho thi đàn dân tộc một khối lượng thơ ca khá đồ sộ. Thơ ca ông là bằng chứng sinh động về sự kết hợp hài hòa hai yếu tố cách mạng và dân tộc trong sáng tạo thi ca. Qua phong cách thơ Tố Hữu có thể thấy một thành tựu xuất sắc của thơ ca cách mạng, một nền thơ luôn coi vận mệnh dân tộc là lẽ sống lớn nhất.

I - PHÉP LẶP CÚ PHÁP

1. Đọc đoạn văn a và đoạn thơ b trong SGK xác định những câu nào có phép lặp cú pháp? Kết cấu cú pháp nào được lặp lại? Tác dụng (hiệu quả nghệ thuật) như thế nào?

Trả lời:

a. Những câu lặp cú pháp trong đoạn a là: câu 1-3, 4-5

- Cấu trúc được lặp lại là:

+ Sự thật là .... , CN (dân ta) + VN (thành thuộc địa ...), + BN

+ Dân ta (đã/lại) + VN

- Hiệu quả nghệ thuật: nhấn mạnh, tô đậm tính khẳng định; giúp cho lời văn hài hoà, nhịp nhàng, bổ sung cho nhau.

b. Những câu lặp cú pháp trong đoạn thơ b là:

- Câu 1 và 2: CN - đây - VN (là của chúng ta)

- Câu 3, 4, 5: Những - DT - Định tố

Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định niềm tự hào và tình yêu tha thiết đất nước của nhà thơ.

c. Trong đoạn thơ c, cấu trúc câu được lặp lại là: Nhớ sao...

Tác dụng: Phép lặp đó có tác dụng làm cho nỗi nhớ của người về xuôi (cũng chính là của tác giả) đối với quê hương cách mạng Việt Bắc thêm thiết tha sâu nặng.

2. So sánh bài tập 1 và bài tập 2 để chỉ ra điểm giống và khác nhau về hiện tượng lặp cú pháp.

Trả lời:

- Giống nhau: Tất cả đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.

- Khác nhau:

+ Về số lượng tiếng: Ở câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu (và ở nhiều câu tục ngữ), số lượng tiếng trong câu trước (hoặc vế trước) và câu sau (hoặc vế sau) phải bằng nhau. Trong văn xuôi và thơ tự do thì những câu lặp kết cấu cú pháp với nhau không nhất thiết phải có số lượng tiếng bằng nhau tuyệt đối.

+ Về từ loại và cấu tạo của các từ: Ở câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu (và ở nhiều câu tục ngữ), trong những câu (hoặc vế câu) lặp kết cấu cú pháp với nhau, các từ tương ứng phải cùng từ loại, cùng kiểu cấu tạo từ (ví dụ như vắng vẻ, lao xao cùng là từ láy, tính từ,...). Trong văn xuôi và thơ tự do, ở những câu kết cấu cú pháp, sự đối xứng về từ loại và cấu tạo từ không nhất thiết ở mức độ nghiêm ngặt tuyệt đối (ví dụ: hai câu "những ngả đường bát ngát" và "những dòng sông đỏ nặng phù sa" có kết cấu cú pháp giống nhau, nhưng phần định ngữ ở câu trước là một từ láy, 2 âm tiết - bát ngát, còn câu sau là một cụm từ gồm 4 âm tiết - đỏ nặng phù sa)

+ Về nhịp điệu: trong câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu (và ở nhiều câu tục ngữ), ở những câu (vế câu) lặp kết cấu cú pháp thì kết cấu nhịp điệu cũng lặp ở mức độ rõ ràng (ví dụ: trong hai câu "ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ - người khôn, người đến chốn lao xao, kết cấu nhịp điệu đều là 2/5 hoặc 2/2/3). Trong văn xuôi, thơ tự do, ở những câu lặp kết cấu cú pháp, kết cấu nhịp điệu không nhất thiết lặp.

3. Tìm ba câu văn hoặc thơ có dùng phép lặp cú pháp trong SGK Ngữ văn lớp 12. Phân tích tác dụng của phép lặp đó.

Trả lời:

Ví dụ:

a.

Mẹ tháo khăn phủ mặt cho chồng

Con cởi áo liệm thân cho bố.

(Dọn về làng, Nông Quốc Chân)

- Phép lặp cú pháp kết hợp với phép liệt kê góp phần thể hiện sâu sắc nỗi đau, nỗi bất hạnh của gia đình dưới sự xâm lăng, giày xéo của thực dân Pháp.

b.

Con nhớ anh con, người anh du kích...

Con nhớ em con, thằng em liên lạc

(Chế Lan Viên)

- Phép lặp cú pháp góp phần thể hiện nỗi nhớ da diết, tràn ra như bất tận của chủ thể trữ tình khi nhớ về Tây Bắc.

II - PHÉP LIỆT KÊ

Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong 2 đoạn văn a và b (SGK).

Lời giải chi tiết:

a. Đoạn văn trong Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn:kết hợp phép lặp với phép liệt kê: ...thì ta...; ...thì cùng nhau...

Nhằm bày tỏ nỗi lòng của tác giả, làm nổi bật sự quan tâm, đối đãi chu đáo của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ: cho áo, cho cơm, thăng chức, cấp bổng, cho thuyền, cho ngựa, ...

b. Đoạn văn trong Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh:

- Sử dụng phép liệt kê (hàng loạt câu kể tội ác của thực dân Pháp: Chúng … chúng …)

- Sử dụng phép lặp cú pháp.

- Tác dụng: lên án và tố cáo tội ác về chính trị của thực dân Pháp đối với nhân dân ta. Lời lẽ hùng biện, giọng văn đanh thép chính là nhờ người viết đã sử dụng thành cô phép lặp cú pháp kết hợp phép liệt kê. Những tội ác của thực dân Pháp được kể ra dồn dập, liên tiếp. Tất cả không chỉ tố cáo, vạch mặt kẻ thù

III - PHÉP CHÊM XEN

1. Phân tích các bộ phận in đậm trong ba ngữ liệu SGK, và nhận xét về:

- Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu

- Dấu câu tách biệt bộ phận đó

- Tác dụng đối với việc bổ sung thông tin, tình cảm

Trả lời:

HS phân tích cụ thể từng đoạn văn để thấy điểm riêng của từng văn bản, chú ý trên cơ sở những điểm chung sau:

- Vị trí nằm giữa hoặc cuối câu.

- Vai trò ngữ pháp: chú giải (phụ chú)

- Đặt trong dấu ngoặc đơn hoặc ngoặc kép nếu lấy dữ liệu trong văn bản khác.

- Nói thêm việc bổ sung thông tin, bộc lộ một thái độ, cảm xúc.

2. Viết đoạn văn từ 3 - 5 câu theo yêu cầu như trong SGK.

Trả lời:

Đoạn văn tham khảo:

Tháng 10 - 1945, khi về lại thủ đô sau chiến thắng giặc Pháp, Tố Hữu - nhà thơ trữ tình chính trị, người gắn bó sâu sắc với quê hương cách mạng trong 15 năm tình nghĩa thiết tha mặn nồng - đã viết bài thơ Việt Bắc, bản anh hùng ca và cũng là khúc tình ca về cách mạng, về cuộc kháng chiến và con người kháng chiến.

(Phép chêm xen ở câu văn này - phần giữa hai dấu gạch ngang - có tác dụng cung cấp thông tin về nhà thơ Tố Hữu).