I. Tác giả & tác phẩm:

1. Tác giả:

Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) sinh ra ở Hạ Hòa, Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng, trong một gia đình tri thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ.

Lưu Quang Vũ từng tham gia quân đội thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông bắt đầu sáng tác thơ từ khoảng giữa những năm sáu mươi của thế kỉ XX, đến những năm tám mươi thì chuyển sang hẳn lĩnh vực sân khấu. Chỉ trong bảy, tám năm, ông đã sáng tác khoảng mươi năm kịch bản và hầu hết được dàn dựng... Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Năm 1988, ông mất đột ngột vì tai nạn giao thông. Ông được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

Tác phẩm chính: Sống mãi tuổi 17, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc và vô tận, tôi và chúng ta,...

2. Tác phẩm:

Hồn Trương Ba, da hàng thịt (viết năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng) là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã công diễn nhiều lần trên sân khấu trong và ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa, triết lí và nhân văn sâu sắc.

Văn bản trích phần lớn cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.

II. Hướng dẫn soạn bài:

Câu 1 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, các hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm:

- Những nỗi dằn vặt, trăn trở của nhân vật hồn Trương Ba về cuộc sống ngang trái của mình.

- Những lí lẽ cám dỗ của nhân vật xác hàng thịt.

- Hình ảnh của Trương Ba và xác hàng thịt tác giả muốn để lại một ý nghĩa giáo dục sâu sắc không nên hoán đổi thể xác và trú ngụ vào những nơi không phải của mình.

- Ý nghĩa triết lí của vở kịch: sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức. Đây là một ý nghĩa triết lí có tính khái quát cao, bao trùm nhiều mặt của đời sống xã hội.

Câu 2 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Nguyên nhân khiến cho người thân của Trương Ba và cả Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu nhiều đau khổ: Trương Ba (nhân hậu, trong sạch, ngay thẳng, có nhiều thú vui tao nhã, trí tuệ, chơi cờ...) nhưng phải trú nhờ thể xác của hàng thịt (thô lỗ, phũ phàng, dung tục). Ngay cả hồn Trương Ba ý thức được điều đó, ngày càng cảm thấy xa lạ với mọi người, thấy chán chính mình.

Mọi người xung quanh không ai thừa nhận ông. Người thân trong gia đình, từ đứa cháu nhỏ đến người vợ, đứa con dâu đều cảm thấy xa lạ với cái thể xác thô tục ấy. Họ xa lánh, sợ hãi, thậm chí ghét bỏ, ghê tởm nó. Trương Ba rơi vào hụt hẫng, cô đơn. Gia đình anh hàng thịt càng không thể thích nghi được với những lời nói, việc làm, tư tưởng của một hồn Trương Ba xa lạ dù thể xác tồn tại trước mặt họ là chồng, cha họ.

Nhân vật hồn Trương Ba rơi vào sự trớ trêu của hoàn cảnh. Ông bị mọi người xa lánh, sự tồn tại của ông vì thế cũng trở ên vô nghĩa, nặng nề, bức bối.

Câu 3 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

- Quan niệm của Đế Thích: Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “Dưới đất, trên trời đều thế cả”.

- Quan niệm của Trương Ba: không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”.

→ Sự khác nhau trong quan niệm về sự sống giữa Trương Ba và Đế Thích:

- Đế Thích có cái nhìn quan liêu, hời hợt.

- Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hòa hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác.

* Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” là hoàn toàn đúng bởi việc Trương Ba sống dựa vào xác hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác.

* Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích nói lên ý nghĩa:

- Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi.

- Sống thực sự cho ra cho con người không thể dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống trở nên vô nghĩa.

Câu 4 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Khi Trương Ba kiên quyết đòi trả xác cho hàng thịt, Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba từ chối bởi ông cho rằng một tâm hồn già cỗi trú ngụ trong thể xác của một cậu bé con. Ông không chấp nhận cách sống giả tạo, cuộc sống mà “khổ hơn là cái chết”.

Quyết định của hồn Trương Ba thể hiện một tính cách quyết đoán, mạnh mẽ và cả một lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương.

Câu 5 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Kết thúc vở kịch, nhân vật hồn Trương Ba chấp nhận cái chết, dù là cái chết oan ức. Đoạn kết của đoạn trích làm bừng sáng nhân cách của Trương Ba, là thông điệp về sự chiến thắng của cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực.

→ Gửi gắm thông điệp: Một trong những điều quý giá nhất của mỗi người là được sống là mình, sống trọn vẹn với những giá trị mà mình có và theo đuổi. Cuộc sống thật sự có ý nghĩa khi con người được sống trong sự hài hòa giữa thể xác và linh hồn, con người phải biết đấu tranh để hoàn thiện nhân cách, vươn tới giá trị cao quý.

Luyện tập:

Giả định Đế Thích cho Trương Ba được sống trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào cu Tị và Trương Ba đồng ý. Cuộc sống của Trương Ba sẽ vô cùng giắc rối, khổ sở.

- Nếu nhập vào xác hàng thịt thì Trương Ba chỉ biết làm những công việc của anh hàng thịt, còn người nhà Trương Ba thì cảm thấy xa lạ với thân xác kì lạ, thô lỗ, vụng về của anh hàng thịt.

- Nếu nhập vào xác cu Tị: Trương Ba còn đau khổ hơn vì Trương Ba là một người từng trải, chín chắn, già dặn không thể nào có sự hòa hợp với thân xác của một đứa trẻ, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm.

Câu 1: Ý nghĩa ẩn dụ của đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt:

- Xác hàng thịt tỏ ra lấn lướt hồn Trương Ba, sỉ nhục hồn Trương Ba. Hồn Trương Ba đau khổ đến cực độ và thấy không thể chịu đựng được nữa

- Xác hàng thịt: ẩn dụ về thể xác của con người.

- Hồn Trương Ba: ẩn dụ về linh hồn của con người.

Hàm ý mà nhà viết kịch muốn gửi gắm chính là: trong một con người, hồn và xác không thể tách rời, vì vậy việc hồn Trương Ba phải trú ngụ trong xác anh hàng thịt là một bi kịch, một mâu thuẫn đòi hỏi phải có cách giải quyết.

Câu 2: Nguyên nhân đã khiến cho người thân của Trương Ba và cả chính Trương Ba rơi vào bất ổn là do hồn Trương Ba đã phải sống trong xác hàng thịt và chính cái xác hàng thịt đó đã làm thay đổi con người của Trương Ba, làm cho hồn Trương Ba giờ đây không còn là của Trương Ba trước kia nữa.

- Hồn Trương Ba cũng nhận ra những điều đó, ông thấy không thể sống như thế được nữa, không thể khuất phục trước thể xác tự đánh mất mình. Thái độ của hồn Trương Ba lúc này thật rõ ràng, dứt khoát, quyết liệt, không khuất phục thể xác.

Câu 3: Sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích vê ý nghĩa sự sống

- Đế Thích quan niệm về sự sống còn đơn giản: sống chỉ là để được sống với hàm nghĩa là không chết:

- Lời trách Đế Thích đã nói lên một quan niệm đúng đắn về ý nghĩa sự sống của Trương Ba, sống không phải là để tồn tại (không chết) mà phải để được sống trong một cuộc sống có ý nghĩa.

Câu 4: Khi Trương Ba nhất quyết đòi trả xác cho hàng thịt, Đế Thích dị cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?

- Quyết định dứt khoát xin tiên Đế Thích cho cu Tị được sống lại, cho mình được chết hẳn chứ không nhập hồn vào thân thể ai nữa của nhân vật hồn Trương ba là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí. Quyết định trên của hồn Trương Ba thể hiện một cách quyết đoán, mạnh mẽ một sự tự trọng đáng khâm phục và bên cạnh đó là một tấm lòng nhân hậu giàu tình yêu thương. Đặc biệt đó là con người ý thức được ý nghĩa của cuộc sống.

- Cái chết của Cu Tị có ý nghĩa đẩy nhanh diễn biến kịch đi đến chỗ nút". Dựng tả quá trình đi đến quyết định dứt khoát của nhân vật hồn Trương Ba, Lưu Quang Vũ đã đảm bảo được tính tự nhiên, hợp lí của tác phẩm.

Câu 5. Cảm nghĩ của anh (chị) sau khi đọc đoạn trích.

Kết thúc vở kịch, nhân vật hồn Trường Ba chấp nhận cái chết, dù là cái chết oan ức. Nhưng cái chết ấy đã làm bừng sáng lên nhân cách đầy tự trọng, đầy yêu thương của một con người. Đoạn kết ấy là kết quả của một quá trình đấu tranh trong tâm hồn một con người theo đúng nghĩa: cũng khao khát sống và ham sống đến tột cùng nhưng ngược lại cũng không chấp nhận đời sống dựa, sống giả dối giữa cuộc đời. Và vì thế, không chỉ thể hiện một quy luật triết học vốn tồn tại tất yếu trong đời sống, nó còn là một khúc tráng ca về lòng dũng cảm của con người.

Luyện tập:

Câu 1. Giả định Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị và Trương Ba đồng ý? Những rắc rối gì sẽ xảy ra? Thử viết một lớp kịch ngắn thể hiện điều đó.

Trả lời:

- Nếu nhập vào xác cu Tị: Trương Ba có những suy nghĩ chín chắn, kì lại, già dặn trong hình hài một chú bé con. Nhưng mặt khác, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm (liên quan đến thể lực và vị thế xã hội).

Câu 2. Anh/chị suy nghĩ gì về quan niệm sống sau đây:

"Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn".

Cần trình bày được những nội dung sau:

a. Khái quát chung:

- Giới thiệu về tác giả, tác phẩm.

- Giới thiệu đoạn trích: chính là lời phát biểu cho một quan niệm sống của nhà văn thể hiện qua những lời nói của hồn Trương Ba với tiên cờ Đế Thích.

b. Quan niệm sống của nhân vật hồn Trương Ba:

- Thể hiện khát vọng của hồn Trương Ba trong ước nguyện được giải thoát, muốn chính mình cho dù khổ đau và mất mát.

+ Trương Ba kiên quyết từ chối, không chấp nhận cảnh phải sống "bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo", ông muốn được là mình một cách trọn vẹn.

+ Trương Ba tiếp tục từ chối để Đế Thích sửa sai bằng cách cho hồn mình nhập vào xác cu Tị, không chấp nhận cách sống giả tạo, sống còn "khổ hơn là cái chết".

+ Câu nói thể hiện ý nghĩa triết lí trong cuộc sống của con người, con người không thế chấp nhận cách sống tạm bợ, bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được.

- Con người là một thể thống nhất, không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi. Sống thực cho ra một con người quà không dễ dàng, đơn giản.

- Khi sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá, khi không được là mình thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa. Tình trạng con người phải sống giả, không dám và cũng không được sống là bản thân mình, đấy là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa do danh và lợi.

- Hồn Trương Ba đã nhận ra bi kịch của cuộc đời mình khi sống gửi, sống nhờ trong thân xác phàm tục của anh hàng thịt. Nhận ra bi kịch đó chứng tỏ hồn Trương Ba không thể nào chấp nhận được sự thỏa hiệp giữa hai cuộc sống này. Đồng thời, chứng tỏ bản lĩnh của nhân vật khi chấp nhận cái chết thực sự còn hơn là sống trong sự giày vò của lương tâm và sự ghẻ lạnh của người thân vì sự tha hóa của chính mình.

c. Kết luận:
Khẳng định điều này, Lưu Quang Vũ đã thế hiện được cái nhìn khá sâu sắc trong đời sống tâm hồn của con người trước hiện tượng người ta sống vội, sống gấp, sống mà không có phong cách, sống mà quên mất cả bản thân mình...

I. Tác giả & tác phẩm:

Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) sinh ra ở Hạ Hòa, Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng, trong một gia đình tri thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, nên thiên hướng và năng khiếu nghệ thuật của ông đã sớm bộc lộ từ nhỏ.

Lưu Quang Vũ từng tham gia quân đội thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ông bắt đầu sáng tác thơ từ khoảng giữa những năm sáu mươi của thế kỉ XX, đến những năm tám mươi thì chuyển sang hẳn lĩnh vực sân khấu. Chỉ trong bảy, tám năm, ông đã sáng tác khoảng mươi năm kịch bản và hầu hết được dàn dựng… Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Năm 1988, ông mất đột ngột vì tai nạn giao thông. Ông được nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

Tác phẩm chính: Sống mãi tuổi 17, Nếu anh không đốt lửa, Lời thề thứ 9, Khoảnh khắc và vô tận, tôi và chúng ta,…

2. Tác phẩm:

Hồn Trương Ba, da hàng thịt (viết năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng) là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, đã công diễn nhiều lần trên sân khấu trong và ngoài nước. Từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa, triết lí và nhân văn sâu sắc.

Văn bản trích phần lớn cảnh VII và đoạn kết của vở kịch.

II. Hướng dẫn soạn bài:

Câu 1 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, các hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm:

– Những nỗi dằn vặt, trăn trở của nhân vật hồn Trương Ba về cuộc sống ngang trái của mình.
– Những lí lẽ cám dỗ của nhân vật xác hàng thịt.
– Hình ảnh của Trương Ba và xác hàng thịt tác giả muốn để lại một ý nghĩa giáo dục sâu sắc không nên hoán đổi thể xác và trú ngụ vào những nơi không phải của mình.
– Ý nghĩa triết lí của vở kịch: sự thống nhất giữa tư tưởng và hình thức. Đây là một ý nghĩa triết lí có tính khái quát cao, bao trùm nhiều mặt của đời sống xã hội.

Câu 2 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Nguyên nhân khiến cho người thân của Trương Ba và cả Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu nhiều đau khổ: Trương Ba (nhân hậu, trong sạch, ngay thẳng, có nhiều thú vui tao nhã, trí tuệ, chơi cờ…) nhưng phải trú nhờ thể xác của hàng thịt (thô lỗ, phũ phàng, dung tục). Ngay cả hồn Trương Ba ý thức được điều đó, ngày càng cảm thấy xa lạ với mọi người, thấy chán chính mình.

Mọi người xung quanh không ai thừa nhận ông. Người thân trong gia đình, từ đứa cháu nhỏ đến người vợ, đứa con dâu đều cảm thấy xa lạ với cái thể xác thô tục ấy. Họ xa lánh, sợ hãi, thậm chí ghét bỏ, ghê tởm nó. Trương Ba rơi vào hụt hẫng, cô đơn. Gia đình anh hàng thịt càng không thể thích nghi được với những lời nói, việc làm, tư tưởng của một hồn Trương Ba xa lạ dù thể xác tồn tại trước mặt họ là chồng, cha họ.

Nhân vật hồn Trương Ba rơi vào sự trớ trêu của hoàn cảnh. Ông bị mọi người xa lánh, sự tồn tại của ông vì thế cũng trở ên vô nghĩa, nặng nề, bức bối.

Câu 3 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

– Quan niệm của Đế Thích: Khuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “Dưới đất, trên trời đều thế cả”.
– Quan niệm của Trương Ba: không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”.
→ Sự khác nhau trong quan niệm về sự sống giữa Trương Ba và Đế Thích:
– Đế Thích có cái nhìn quan liêu, hời hợt.
– Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hòa hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác.

* Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” là hoàn toàn đúng bởi việc Trương Ba sống dựa vào xác hàng thịt đã khiến hồn ông trở thành nô lệ cho thân xác.

* Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích nói lên ý nghĩa:

– Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi.
– Sống thực sự cho ra cho con người không thể dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống trở nên vô nghĩa.

Câu 4 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Khi Trương Ba kiên quyết đòi trả xác cho hàng thịt, Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba từ chối bởi ông cho rằng một tâm hồn già cỗi trú ngụ trong thể xác của một cậu bé con. Ông không chấp nhận cách sống giả tạo, cuộc sống mà “khổ hơn là cái chết”.

Quyết định của hồn Trương Ba thể hiện một tính cách quyết đoán, mạnh mẽ và cả một lòng nhân hậu, giàu tình yêu thương.

Câu 5 (trang 154 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

Kết thúc vở kịch, nhân vật hồn Trương Ba chấp nhận cái chết, dù là cái chết oan ức. Đoạn kết của đoạn trích làm bừng sáng nhân cách của Trương Ba, là thông điệp về sự chiến thắng của cái thiện, cái đẹp và sự sống đích thực.

→ Gửi gắm thông điệp: Một trong những điều quý giá nhất của mỗi người là được sống là mình, sống trọn vẹn với những giá trị mà mình có và theo đuổi. Cuộc sống thật sự có ý nghĩa khi con người được sống trong sự hài hòa giữa thể xác và linh hồn, con người phải biết đấu tranh để hoàn thiện nhân cách, vươn tới giá trị cao quý.

Luyện tập:

Giả định Đế Thích cho Trương Ba được sống trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào cu Tị và Trương Ba đồng ý. Cuộc sống của Trương Ba sẽ vô cùng giắc rối, khổ sở.

– Nếu nhập vào xác hàng thịt thì Trương Ba chỉ biết làm những công việc của anh hàng thịt, còn người nhà Trương Ba thì cảm thấy xa lạ với thân xác kì lạ, thô lỗ, vụng về của anh hàng thịt.
– Nếu nhập vào xác cu Tị: Trương Ba còn đau khổ hơn vì Trương Ba là một người từng trải, chín chắn, già dặn không thể nào có sự hòa hợp với thân xác của một đứa trẻ, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm.

ên ngoài một nẻo được. Sống phải biết dung hòa giữa linh hồn và thể xác, giữa phần con và phần người

I. Tìm hiểu chung:

1.Tác giả:

-Lưu Quang Vũ (1948-1988) vốn là nhà thơ, chuyển sang sân khấu, trở thành kịch gia có tên tuổi nhất văn đàn những năm 80, với vài chục vở kịch chiếm lĩnh sàn diễn 3 kì, làm nổi sóng đời sống văn học nghệ thuật Việt Nam.

-Những năm 80 của thế kỉ 20, Lưu Quang Vũ nổi lên thành hiện tượng gây chú ý bậc nhất trong đời sống văn học nghệ thuật Việt Nam, công chúng náo nức đến với sân khấu kịch để đón xem những vở kịch của ông.

-Chỉ trong bảy, tám năm ông đã sáng tác khoảng năm mươi kịch bản và hầu hết đều được xây dựng.

-Những vở kịch của Lưu Quang Vũ giành nhiều giải cao trong các kì hội diễn và tạo được tiếng vang trong và ngoài nước , tiêu biểu như: Lời thề thứ 9, Tôi và chúng ta, Nàng Xi-ta, Sống mãi tuổi 17, Nếu anh không đốt lửa, Hồn Trương Ba, da hàng thịt…

-Với những đóng góp lớn cho ngành sân khấu, Lưu Quang Vũ đã được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học và nghệ thuật năm 2000.

2.Tác phẩm:

a) Hoàn cảnh ra đời:

- Hồn Trương Ba, da hàng thịt được viết từ năm 1981 nhưng đến năm 1984 mới ra mắt công chúng, đây là một trong những vở kịch tiếng vang nhất của Lưu Quang Vũ.

- Viết vở kịch này , Lưu Quang Vũ dựa vào một câu chuyện dân gian nhưng cũng đã có những thay đổi cơ bản.

- Trong truyện dân gian, nhân vật Trương Ba tiếp tục sống bình thường, hạnh phúc khi hồn được nhập vào thân xác anh hàng thịt. Còn Lưu Quang Vũ lại xây dựng một kịch bản mới, tập trung vào diễn tả tình cảnh trớ trêu của Trương Ba khi phải sống" bên trong một đằng , bên ngoài một nẻo".

b) Đoạn trích:

-Đoạn trích trong sách giáo khoa thuộc cảnh VII và đoạn kết của vở kịch, diễn tả nỗi đau, sự đau khổ, dằn vặt và quyết định cuối cùng đầy cao thượng của Hồn Trương Ba.

II. Tìm hiểu chi tiết:

1. Hoàn cảnh trớ trêu của nhân vật Trương Ba:

- Ông Trương Ba đã chết vô lí do sự tắc trách của Nam Tào, Bắc Đẩu – 2 quan nhà trời với lí do : người hạ giới ai mà chả phải chết, không chết trước thì cũng chết sau.

- Họ sửa sai bằng cách cho Trương Ba được sống lại nhưng phải sống nhờ thân xác của người khác để trú ngụ linh hồn.

→ Việc làm đó đã đẩy Trương Ba vào một nghịch cảnh: linh hồn người làm vườn hiền lành phải sống nhờ trong thân xác thô phàm- xác của anh hàng thịt.

2. Nhân vật Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại giữa hồn và xác

* Kịch tính của vở kịch thể hiện trong những lời thoại, vừa khắc họa tính cách nhân vật, vừa đẩy xung đột ngày càng căng thẳng, thể hiện qua một số nấc:

- Nấc 1:

+ Hồn Trương Ba tỏ thái độ quyết liệt: "Ôm đầu, đứng vụt dậy" quyết định:"ta không muốn sống như thế này mãi".

→Hồn Trương Ba muốn thoát ra khỏi cái xác thô kệch không phải của mình.

+ Xác: lên tiếng giọng điệu mang sắc thái kiêu ngạo: "là không thể", "cái kinh hồn mờ nhạt khốn khổ của ông Trương Ba kia ơi".

- Nấc 2:

+Hồn Trương Ba mắng nhiếc cái Xác "xác thịt âm u đui mù không có tiếng nói".

+Xác nhạo báng lại, tuyên bố sức mạnh ghê gớm của mình, có thể át được linh hồn cao khiết.

- Nấc 3:

+ Hồn Trương Ba tiếp tục mắng nhiếc cái xác cho rằng đó chỉ là "cái vỏ bên ngoài,không ý nghĩa, không tư tưởng" với những bản năng tầm thường "thèm ăn ngon", "thèm rượu thịt".

+ Xác nhạo báng lại và dồn Hồn Trương Ba vào thế bí.

-Nấc 4:

+ Chẳng hạn Hồn Trương Ba không muốn nhắc lại chuyện đáng buồn suýt sa ngã bên vợ anh hàng thịt →sự chối bỏ, phản bác, hành động bịt tai bất lực : "Im đi,im đi…"

+ Xác vẫn mềm mỏng trong giọng điệu ngọt nhạt rằng hồn hãy chấp nhận thân xác và cho rằng: hồn và xác đã hòa vào làm một.

-Nấc 5:

+ Hồn Trương Ba vẫn khẳng định rằng mình vẫn giữ được "đời sống riêng", "nguyên vẹn", "trong sạch"…

+ Xác: cười mỉa mai, nó có lí do của nó bởi khi phải sống nhờ vào thân xác của người khác, phải chiều theo những đòi hỏi của thân xác thì không thể có được linh hồn nguyên vẹn trong sạch được.

→Lời thoại của Hồn Trương Ba quyết liệt càng về sau càng đuối lí, tuyệt vọng còn Xác thì ngày càng đắc thắng, bộc lộ tính cách ti tiện, bao biện cho xác phàm.

3. Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với người thân:

a) Từ khi sống trong thân xác anh hàng thịt, nhân vật Hồn Trương Ba có những thay đổi ngày càng rõ nét

- Theo lời vợ: không còn là người làm vườn chăm chỉ, hết lòng yêu thương vợ con như trước.

- Theo lời cái Gái: ông vụng về thô lỗ chứ không còn khéo léo nhẹ nhàng khi chăm sóc cây.

- Theo lời chị con dâu: vẻ hiền lành ngày xưa không còn nữa.

b) Hồn Trương Ba khi đón nhận thái độ lên án của người thân

- Lúc đầu: Hồn Trương Ba chưa nhận thức được mình, còn bao biện cho mình "Thế mà tôi không biết…", "chỉ tại…".

- Càng về sau thái độ của Hồn Trương Ba thay đổi theo hướng tiếp nhận sự thật một cách đau đớn: "mặt lạnh… ta không… Cám ơn con…"

- Đỉnh điểm: thắp hương gọi Đế Thích cầu xin sự giải thoát cuối cùng, không thể sống mãi trong hoàn cảnh như vậy được.

4. Nhân vật Hồn Trương Ba và cuộc đối thoại với Đế Thích:

- Hồn Trương Ba thể hiện thái độ kiên quyết từ chối không chấp nhận cảnh sống trong ngoài bất nhất "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn".

- Hồn Trương Ba chỉ ra sai lầm của Đế Thích, rằng lòng tốt hời hợt chẳng đem lại điều gì tốt đẹp cho ai.

- Đế Thích định sửa sai bằng cách Hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị.

- Hồn Trương Ba phản đối không chấp nhận cảnh sống giả tạo, kêu gọi Đế Thích hãy sửa sai bằng một việc làm đúng đó là trả lại linh hồn cho cu Tị.

- Đế Thích cuối cùng cũng làm theo đề nghị của Hồn Trương Ba với lời nhận xét:" người hạ giới thật là kì lạ…".

→Những lời thoại với Đế Thích chứng tỏ Hồn Trương Ba đã ý thức về hoàn cảnh đầy bi kịch khi phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo.

- Đoạn kết Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt chấp nhận chết để linh hồn được trong sạch và hóa thân vào những sự vật thân thương.

Câu 5. Cảm nghĩ của anh (chị) sau khi đoạn kết.

Trương Ba đã trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn được trong sạch và hoá thân vào những sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình.
- Cuộc sống lại trở về với qui luật vốn có của nó.
- Để được sống thì rất đáng quý, sống là chính mình thì còn đáng quý hơn.
- Cuộc sống phải có sự hài hòa giữa linh hồn và thể xác,
Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan và truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của sự sống đích thực của chân, thiện, mỹ.

Luyện tập:

Giả định Đế thích cho Trương Ba được quyền sống (không phải mượn) trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào Cu Tị và Trương Ba đồng ý. Theo anh chị cuộc sống của Trương Ba sau đó sẽ như thế nào? Trình bày ý tưởng về những rắc rối sẽ xảy ra và viết một lớp kịch ngắn về điều đó

Trả lời:

Giả định Đế thích cho Trương Ba được quyền sống(không phải mượn) trong xác hàng thịt hoặc hồn Trương Ba nhập vào Cu tị và Trương Ba đồng ý. Theo em cuộc sống của Trương Ba sau đó sẽ rơi vào bế tắc, bị tha hóa bởi lối sống thực dụng, thèm rượu thịt, và gia trưởng, luôn tự cho mình là nhất. Mọi người thân xa lánh, gia đình ông sẽ tan vỡ......
Ý tưởng: Trương ba sống trong Xác Hàng thịt, bê tha rượu thịt, và tới ở cùng cô hàng thịt nhưng vẫn luôn cho mình là thanh cao. Sau đó ông bị mọi người ghét bỏ, dẫn tới kết cục thảm hại.

HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI:

Câu 1. Hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt:

Trương Ba buồn khổ vì không được làm chính mình, còn xác hàng thịt lại nhạo báng linh hồn khiết tịnh của Trương Ba. Từ đó hai người tranh luận nhau. Qua đó, tác giả muốn gửi gắm tới bạn đọc những thông điệp:

• Thứ nhất, không thể bên trong một đằng bên ngoài một nẻo. Nghĩa là không thể sống mà hành động và lý trí không thống nhất nhau.
• Thứ hai, không thể sống dựa dẫm vào những gì không thuộc về mình.
• Thứ ba, suy nghĩ có tốt đẹp đến mấy mà không điều khiển được hành động của bản thân mình thì cũng chỉ là vô ích.
• Thứ tư, không thể nào tồn tại một tâm hồn đạo đức bên trong những hành động xấu xa, lỗ mãng.
• Thứ năm, dù tốt đẹp đến đâu mà phải sống trong hoàn cảnh tội lỗi, ô uế thì dần dần cũng sẽ bị lây nhiễm những thói hư tật xấu.
• Thứ sáu, sức mạnh của tiếng nói của bản thân vô cùng mạnh mẽ. Để chiến thắng được nó cần phải có một ý chí rất kiên cường và quyết tâm.

Câu 2. Những nguyên nhân khiến cho người thân của Trương Ba và chính Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu đau khổ:

Trương Ba được sống lại nhưng lại không được trở về với đúng thể xác của mình. Ông phải mượn xác của anh hàng thịt. Nhưng Trương Ba vốn tính hiền lành, đạo đức. Còn anh hàng thịt lại vũ phu, lỗ mãng và thô kệnh. Vì vậy, mọi người rất khó thay đổi cách nhìn từ một người thô lỗ trở thành một người đạo đức, khiêm tốn, và đáng kính.
Xác thịt của anh hàng thịt tuy đã chết, tuy không có linh hồn nhưng tiếng nói của hắn vẫn còn tồn tại. Vì vậy, đôi khi linh hồn khiết tịnh của Trương Ba cũng bị lây nhiễm những thói hư tật xấu của anh hàng thịt.
Vợ anh hàng thịt sang đòi chồng, khiến Trương Ba rất khó xử. Còn vợ Trương Ba cũng khó mà nhìn nhận xác anh hàng thịt là chồng mình.

Thái độ của Trương Ba:

• Trương Ba rất đau khổ và buồn bã vì sống mà không được làm chính mình.
• Ông cảm thấy sợ xác của anh hàng thịt
• Ông muốn gần gũi người thân, vợ con nhưng họ đều giữ khoảng cách với ông.
• Ông khao khát được trở lại là chính mình.

Câu 3. Trương Ba nhập hồn vào xác hàng thịt. Sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống:

• Đối với Đế Thích, được sống là một điều rất ý nghĩa và quan trọng. Nhưng ông không để ý tới cách sống và mục đích sống của một con người khi được sống.
• Còn Trương Ba, dù sống là điều rất quan trọng nhưng sống như thế nào còn quan trọng hơn. Với ông, chỉ khi được sống là chính mình, được làm chủ bản thân thì cuộc sống mới thực sự có ý nghĩa. Nếu sống mà không được làm chính mình thì thà không sống còn hơn.
• Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại sự sống cho mình: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” là rất đúng. Vì Đế Thích không hề để ý tới những rắc rối mà Trương Ba gặp phải. Đế Thích chỉ cần biết rằng ông có người để đánh cờ cùng mình.

Ý nghĩa màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích:

Sự sống rất quan trọng nhưng điều quan trọng hơn nhất là được sống làm chính mình
Không thể sống dựa dẫm vào người khác, cũng như không thể trú ngụ vào nơi không thuộc về mình.
Cuộc sống chỉ có ý nghĩa khi được sống đúng là bản thân mình.

Câu 4. Trương Ba từ chối nhập và cu Tị vì:

Dù cu Tị là người tốt, không xấu xa như anh hàng thịt nhưng như vậy Trương Ba vẫn không được làm chính mình. Trong khi đó ông chỉ muốn được sống đúng với bản thân thân mình.
Trương Ba hiểu rằng nếu nhập vào cu Tị, sẽ còn có nhiều chuyện rắc rối xảy ra khi phải chứng kiến mẹ cu Tị đau đớn chấp nhận con mình chết nhưng nay nó lại hiện hữu ngay trước mắt.
Tóm lại, Trương Ba chỉ muốn được là chính mình. Ông không muốn vì mình mà làm khổ người khác nữa.

Câu 5. Cảm nghĩ của em sau khi đọc đoạn kết:

Cuối cùng Trương Ba cũng ra đi mãi mãi. Nhưng chính phút giây ấy lại là lúc ông sống mãi trong lòng mọi người với ấn tượng nguyên vẹn ban đầu là một người hiền lành, tử tế và tốt bụng.

Trương Ba chết, ông không còn được giúp đỡ vợ con, cháu chắt nữa, nhưng những điều tốt đẹp về ông vẫn còn được mọi người gìn giữ và nhớ mãi.

Ông chấp nhận sự ra đi là để giữ cho mình được trong sạch, được vẹn nguyên.

Kết thúc câu chuyện tuy có chút buồn khi Trương Ba phải chết nhưng lại là sự có hậu vì cuối cùng hồn Trương Ba vẫn gìn giữ được nét trong sạch của mình.

Luyện tập:

- Cuộc sống của Trương Ba chắc chắn sẽ có nhiều rắc rối hơn: Trương Ba có những suy nghĩ chín chắn, kì lại, già dặn trong hình hài một chú bé con, nhưng mặt khác, ông không thể làm được những việc mà ông muốn làm (liên quan đến thể lực và vị thế xã hội)

- Ý tưởng để viết một vở kịch:

+ Mẹ cu Tị không chấp nhận sự thật cu Tị duy nhất mà mình yêu thương lại là ông Trương Ba nhập vào
+ Trương Ba không được quay về sống với vợ con mà phải sống ở nhà chị Tí trong thân phận của đứa trẻ
+Trương Ba khó cư xử trước cái Gái – cháu nội của Trương Ba
+ Khi Trương Ba trở về nhà mình, lại một lần nữa làm mọi người một phen bị náo loạn
+ Mọi người trong gia đình Trương Ba vẫn không thể chấp nhật sự thật Trương Ba sống lại trong thân xác một đứa trẻ như vậy