I. Hành động nói là gì?

1. Lý Thông nói với Thạch Sanh nhằm lừa gạt Thạch Sanh để chàng sợ hãi và chạy trốn. Câu thể hiện rõ nhất mục đích đó "Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi."

2. Lý Thông đạt được mục đích của mình. Câu thể hiện " Thạch Sanh vội vàng từ giã mẹ con Lý Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân."

3. Lý Thông đã thực hiện mục tiêu của mình bằng lời nói.

4. Nếu hiểu " việc làm cụ thể của con người nhằm mục đích nhất định" thì việc làm của Lý Thông là một hành động, vì nó tác động dẫn tới hành động chạy trốn của Thạch Sanh.

II. Một số kiểu hành động nói thường gặp

1. Câu " Con trăn ấy là con trăn nhà vua nuôi đã lâu" mục đích thông báo.

Câu " Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết." → mục đích đe dọa.

Câu " Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi." → mục đích đe dọa.

Câu " Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu" → mục đích hứa hẹn.

2. " Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?" → hành động hỏi.

" Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài" → hành động trình bày.

" U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư?" → mục đích hỏi.

" Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!" → mục đích bộc lộ cảm xúc đau khổ, buồn chán.

3. Những kiểu hành động nói qua phân tích ở mục I, mục II là hành động trình bày, hành động hỏi, hành động bộc lộ cảm xúc.

III. Luyện tập

Bài 1 (trang 63 sgk Ngữ văn 8 tập 2):

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích:

+ Thể hiện sự căm phẫn, giận dữ trước cảnh giặc xâm lược ngang nhiên cướp bóc dân ta.

+ Mục đích thứ hai: Khích lệ lòng yêu nước, ý chí chống quân xâm lược của quân sĩ.

- Hành động nói: trình bày (câu trần thuật) – Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù.

- Hành động nói: Trình bày, đe dọa, yêu cầu – Nay ta chọn binh pháp…tức là nghịch thù"

Bài 2 (trang 64 sgk Ngữ văn 8 tập 2):

a, Đoạn trích Tắt đèn

- Bác trai đã khá rồi chứ? - hành động hỏi

- Cảm ơn cụ… mỏi mệt lắm – hành động trình bày

- Này, bảo bác ấy… cho hoàn hồn – hành động điều khiển, hứa hẹn.

- Vâng, cháu cũng… tới giờ rồi còn gì. – hành động hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.

- Thế thì phải giục… kéo vào rồi đấy! – hành động điều khiển.

b, Đoạn trích Sự tích Hồ Gươm.

- Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. – hành động trình bày.

- Chúng tôi nguyện đem… báo đền Tổ Quốc! – hành động hứa hẹn.

c, Đoạn trích Lão Hạc

- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! – hành động trình bày

- Cụ bán rồi? – hành động hỏi.

- Bán rồi! Họ vừa bắt xong. – hành động trình bày

- Thế nó cho bắt à? – hành động hỏi

- Khốn nạn… dốc ngược nó lên – Hành động bộc lộ cảm xúc xen hành động trình bày.

Bài 3 (trang 65 sgk Ngữ văn tập 2):

- Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau anh nhớ chưa? – hành động điều khiển.

- Anh hứa đi – hành động điều khiển.

- Anh xin hứa – hành động hứa, cam kết.

Phần I: HÀNH ĐỘNG NÓI LÀ GÌ?

(trang 62, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:

- Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.

(Thạch Sanh)

1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?

2. Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?

3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?

4. Nếu hiểu hành động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định” thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?

Trả lời:

1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích cướp lấy công lao về mình. Câu nói thể hiện rõ nhất mục đích ấy là câu: Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

2. Lí Thông đã đạt được mục đích nói của mình, vì sau khi nghe Lí Thông nói, Thạch Sanh đã vội vàng từ giã mẹ con hắn để ra đi.

3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng lời nói.

4. Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.

Phần II: MỘT SỐ KIỂU HÀNH ĐỘNG NÓI THƯỜNG GẶP

Câu 1 (trang 62, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì? rong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?

Trả lời:

Câu " Con trăn ấy là con trăn nhà vua nuôi đã lâu" mục đích thông báo.

Câu " Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết." ⟶ mục đích đe dọa.

Câu " Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi." ⟶ mục đích đe dọa.

Câu " Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu" ⟶ mục đích hứa hẹn.

Câu 2 (trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:

- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?

Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:

- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc.

[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:

- U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Trả lời:

- Các hành động nói trong đoạn trích thuộc về hai nhân vật chị Dậu và cái Tí (chú ý những câu in đậm).

- Lời của cái Tí: một câu dùng để hỏi, một câu dùng để bộc lộ cảm xúc tuyệt vọng, xót xa. Lời của chị Dậu dùng để thông báo.

Câu 3 (trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Liệt kê các kiểu hành động nói qua phân tích hai đoạn trích trên.

Trả lời:

Trình bày (báo tin), đe doạ, khuyên, hứa hẹn, hỏi, bộc lộ cảm xúc,…

Phần III: LUYỆN TẬP

Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.

Trả lời:

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích khích lệ tướng sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược (do chính ông soạn) và kích lệ lòng yêu nước và ý chí chống ngoại xâm của tướng sĩ.

- Câu thể hiện mục đích nói nêu trên là: “Nay ta chọn binh pháp các nhà hợp làm một quyển gọi là Binh thư yếu lược. Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ; nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời dạy bảo của ta, tức là kẻ nghịch thù”.

- Câu nêu trên vừa là lời thông báo, vừa là lời cầu khiến, đe doạ. Nó thể hiện rõ nhất cho mục đích chung của toàn bài.

Câu 2 (trang 64, SGK Ngữ văn 8, tập 2)

Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong các đoạn trích sau:

a) Tiếng chó sủa vang các xóm.

Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:

- Bác trai đã khá rồi chứ ?

- Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.

- Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.

- Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì.

- Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!

Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

b) Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:

- Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!

(Sự tích Hồ Gươm)

c) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:

- Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!

- Cụ bán rồi?

- Bán rồi! Họ vừa bắt xong. […]

- Thế nó cho bắt à?

Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…

- Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Trả lời:
- Đoạn trích gồm nhiều hành động nói. Các hành động này là của các nhân vật: Bà láng giềng và chị Dậu (trong (a)), Lê Thận (trong (b)), Ông giáo, lão Hạc (trong (c)).
- Trong đó, lời nói của các nhân vật nhằm mục đích:
+ Bà láng giềng: hỏi, khuyên.
+ Chị Dậu: trả lời, thông báo, hứa hẹn.
+ Lê Thận: trình bày, bộc lộ cảm xúc.
+ Ông giáo: hỏi.
+ Lão Hạc: thông báo, bày tỏ cảm xúc.

Câu 3 (trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 2)
Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
- Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau (a). Anh nhớ chưa? Anh hứa đi (b).
- Anh xin hứa (c).
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Trả lời:
Kiểu hành động nói trong các câu là:
- Câu (a): trình bày (nêu ý kiến nhắc nhở).
- Câu (b): cầu khiến (giục giã).
- Câu (c): hứa hẹn.

I. Hành động nói là gì?

- Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích cướp lấy công lao về mình. Câu nói thể hiện rõ nhất mục đích ấy là câu: Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

- Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.

II. Một số kiểu hành động nói thường gặp

Câu 1:

- Câu "Con trăn ấy … đã lâu" nhằm mục đích thông báo.

- Câu "Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết" nhằm mục đích đe dọa

- Câu "Thôi … trốn ngay đi" nhằm mục đích khuyên.

- Câu "Có … lo liệu" nhằm mục đích hứa hẹn.

Câu 2:

- Hành động hỏi và mục đích để hỏi : "Vậy … ở đâu ?"

- Hành động trình bày và mục đích thông báo "Con sẽ … Đoài".

- Hành động hỏi và mục đích là van xin "U nhất định … u ? U không … u ?".

- Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích là để than "Khốn nạn … này ! Trời ơi … !".

Câu 3: Qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và II, có những kiểu hành động nói : hỏi, trình bày, hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc, cầu khiến, đe dọa…

III. Luyện tập

Câu 1:

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích khích lệ tướng sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược (do chính ông soạn) và kích lệ lòng yêu nước và ý chí chống ngoại xâm của tướng sĩ.

- Câu thể hiện mục đích nói nêu trên là: "Nay ta chọn binh pháp các nhà hợp làm một quyển gọi là Binh thư yếu lược. Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ; nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời dạy bảo của ta, tức là kẻ nghịch thù".

- Câu nêu trên vừa là lời thông báo, vừa là lời cầu khiến, đe doạ. Nó thể hiện rõ nhất cho mục đích chung của toàn bài.

Câu 2:

a. Hành động hỏi và mục đích thăm hỏi "Bác trai … chứ ?"

- Hành động trình bày và mục đích thông báo "Cảm ơn … như thường … Nhưng … lắm".

- Hành động điều khiển và mục đích cầu khiến "Này … trốn".

- Hành động trình bày và mục đích nêu ý kiến thuyết phục : "Chứ cứ nằm … khổ. Người ốm … hoàn hồn".

- Hành động trình bày và mục đích tỏ sự đồng ý "Vàng … cụ".

- Hành động trình bày và mục đích giải thích "Nhưng để … đã. Nhịn … còn gì".

- Hành động điều khiển và mục đích khuyên, giục "Thế thì … đấy".

b.

- Hành động nêu ý kiến và mục đích tỏ rõ Trời thuận ý người (câu 1).

- Hành động hứa hẹn và mục đích thề nguyền, tỏ sự quyết tâm (câu 2).

c.

- Hành động báo tin và mục đích tìm sự cảm thông giải tỏa day dứt "Cậu Vàng … ạ ! "Bán rồi ! … bắt xong !".

- Hành động hỏi và mục đích muốn xác nhận một sự thật "Cụ bán rồi".

- Hành động hỏi và mục đích tỏ ra ngạc nhiên "Thế … à ?".

- Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích giãi bày sự day dứt, dày vò "Khốn nạn … ơi !".

- Hành động kể và mục đích giải tỏa sự dằn vặt, đau đớn vì lừa một con chó.

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I. Hành động nói là gì?

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi

Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:

- Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.

Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.

(Thạch Sanh)

1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?2. Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?4. Nếu hiểu hành động là "việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định" thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?

Trả lời:

Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích: muốn cướp công lao của Thạch Sanh giết chằn tinh. Câu thể hiện rõ nhất mục đích ấy: Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi.
Lí Thông có đạt được mục đích của mình. Chi tiết nói lên điều đó: Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện: lời nói.
Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.

II. Một số kiểu hành động nói thường gặp

Câu 1. Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?

Câu "Con trăn ấy ... đã lâu" nhằm mục đích thông báo.
Câu "Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết" nhằm mục đích đe dọa.
Câu "Thôi ... trốn ngay đi" nhằm mục đích khuyên.
Câu "Có ... lo liệu" nhằm mục đích hứa hẹn.

Câu 2. Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.

Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:

- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?

Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:

- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.

...Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:

- U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!...

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Hành động hỏi và mục đích để hỏi: "Vậy ... ở đâu?"
Hành động trình bày và mục đích thông báo "Con sẽ ... Đoài".
Hành động hỏi và mục đích là van xin "U nhất định ... u? U không ... u?".
Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích là để than "Khốn nạn ... này! Trời ơi ... !".

Câu 3. Liệt kê các hành động nói mà em đã biết qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và mục II.

Qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và II, có những kiểu hành động nói: hỏi, trình bày, hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc, cầu khiến, đe dọa,...

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 63 sgk ngữ văn 8 tập 2

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.

Bài làm:
Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích:
Khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ.
Động viên tướng sĩ tích cực học tập Binh thư yếu lược do ông soạn thảo
Chúng ta có thể nhận thấy qua câu nói sau: Nay các ngươi nhìn chủ nhục mà không biết lo, thấy nước nhục mà không biết then. Làm tướng triều định mà phải hầu quân giặc mà không biết tức; nghe nhạc thái thường để đãi yến ngụy sứ mà không biết căm.
Trước hết, câu nói này là phần mở đầu khi chỉ ra những hành động sai trái của các tướng sĩ lúc bấy giờ. Trước đó, Trần Quốc Tuấn đã nêu gương những tướng lĩnh quên mình vì vua, vì nước; cũng đã bày tỏ nỗi lòng mình và đặc biệt là cách hậu đãi với binh lính, quân tướng dưới trướng của mình.
Câu nói ấy nêu lên được thực trạng mà những binh sĩ đang trải qua, kể cả quan trong triều. Tác giả sử dụng những lời lẽ rất gay gắt, mạnh mẽ để đánh trực tiếp vào lòng tự trọng của con người để họ thức tỉnh mà nhìn vào sự thực đang diễn ra trong thực tế.
Câu nói cũng là lời nhắc nhở đanh thép của vị chủ tướng với tướng sĩ của mình để họ nhận thức và khích lệ, động viên tinh thần của họ.

Câu 2: Trang 63 sgk ngữ văn 8 tập 2
Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong những đoạn trích sau:
a, Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
- Bác trai đã khá rồi chứ?
- Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
- Này, bảo bác ý có trốn đi thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
- Vâng, cháu cũng đã định như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
- Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với khuôn mặt băn khoăn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b. Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
- Đây là Trời phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để bán đền Tổ quốc!
c, Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay :
- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !
- Cụ bán rồi ?
- Bán rồi ! Họ vừa bắt xong...
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc...- Khốn nạn... Ông giáo ơi ! Nó có biết gì đâu ! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Bài làm:
Hành động nói trong đoạn trích a:
Hành động hỏi và mục đích thăm hỏi: "Bác trai ... chứ?"
Hành động trình bày và mục đích thông báo: "Cảm ơn ... như thường ... Nhưng ... lắm".
Hành động điều khiển và mục đích cầu khiến: "Này ... trốn".
Hành động trình bày và mục đích nêu ý kiến thuyết phục: "Chứ cứ nằm ... khổ. Người ốm ... hoàn hồn".
Hành động trình bày và mục đích tỏ sự đồng ý "Vàng ... cụ".
Hành động trình bày và mục đích giải thích "Nhưng để ... đã. Nhịn ... còn gì".
Hành động điều khiển và mục đích khuyên, giục: "Thế thì ... đấy".
Hành động nói trong đoạn trích b:
Hành động trình bày: Đây là ý Trời ... việc lớn.
Hành động hứa hẹn và mục đích thề nguyền: Chúng tôi nguyện ...Tổ quốc!
Hành động nói trong đoạn trích c:
Hành động báo tin và mục đích tìm sự cảm thông giải tỏa day dứt "Cậu Vàng ... ạ! "Bán rồi! ... bắt xong!".
Hành động hỏi và mục đích muốn xác nhận một sự thật "Cụ bán rồi".
Hành động hỏi và mục đích tỏ ra ngạc nhiên "Thế ... à?".
Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích giãi bày sự day dứt, dày vò "Khốn nạn ... ơi!".
Hành động kể và mục đích giải tỏa sự dằn vặt, đau đớn vì lừa một con chó.

Câu 3: Trang 65 sgk ngữ văn 8 tập 2
Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
- Em để nó ở lại - Giọng em ráo hoảnh - Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.
- Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Bài làm:
Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau: hành động điều khiển.
Anh hứa đi: hành động điều khiển.
Anh xin hứa: hành động hứa.

Câu 1. Bài tập 1, trang 63, SGK.

Trả lời:

Bài tập này gồm có hai nhiệm vụ. Nhiệm vụ thứ nhất là xác định mục đích chung của bài Hịch tướng sĩ. Nhiệm vụ thứ hai là tìm hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và chỉ ra vai trò của câu ấy đối với mục đích chung đó.

- Mục đích chung của Trần Quốc Tuấn khi viết Hịch tướng sĩ là khích lệ lòng yêu nước của tướng sĩ, khích lệ họ học tập Binh thư yếu lược.

- Nên chọn câu nào thể hiện được hành động nói gần gũi với mục đích chung để phân tích vai trò của câu đó trong việc thực hiện mục đích chung của bài hịch.

Câu 2. Bài tập 2, trang 63 - 64, SGK.

Trả lời:

Trong những đoạn trích đã cho có nhiều câu đối thoại, mỗi câu ấy thể hiện một hành động nói nhất định trong số các hành động nói đã học. Ví dụ : Lời lão Hạc nói với ông giáo (Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !) thể hiện hành động báo tin (trình bày).

Câu 3. Bài tập 3, trang 65, SGK.

Trả lời:

Cần chú ý rằng từ hứa có thể dùng để thể hiện hành động hứa, nhưng nó cũng có thể nằm trong những câu thể hiện hành động khác.

Câu 4. Hịch tướng sĩ là lời kêu gọi của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong việc rèn luyện binh pháp để chống giặc ngoại xâm. Vậy, câu sau đây được Trần Quốc Tuấn dùng để hỏi, để điều khiển (ra lệnh), hay để trình bày việc làm của ông ?

Nay ta chọn binh pháp các nhà hợp làm một quyển gọi là Binh thư yếu lược.

(Trần Quốc Tuấn, Hịch tướng sĩ)

Trả lời:

Một câu được dùng với mục đích “hỏi” thường đòi hỏi người nghe cung cấp điều người hỏi cần biết. Một câu dùng với mục đích “điều khiển” (ra lệnh) thường chứa nội dung là sự việc mà người nói muốn người nghe phải làm. Một câu với mục đích trình bày thường nêu sự việc có thể xét là đúng hay sai.

Câu 5. Trong Hịch tướng sĩ có câu : Lúc bây giờ, ta cùng các ngươi sẽ bị bắt, đau xót biết chừng nào !

a) Câu này được Trần Quốc Tuân dùng để làm gì ? Hãy chọn câu trả lời đúng trong số các câu trả lời cho sau đây :

- Để trình bày ý nghĩ

- Để hỏi người khác

- Để sai khiến người khác

- Để hứa hẹn làm một việc gì đó

- Để bộc lộ nỗi đau lòng

b) Từ nào trong câu văn đã cho giúp em chọn câu trả lời mà em cho là đúng ?

Trả lời:

Tham khảo gợi ý của bài tập 4 để làm bài. Chú ý :

Một câu với mục đích hứa hẹn thường nêu ra điều người nói sẽ làm trong tương lai. Một câu bộc lộ cảm xúc thường chứa từ ngữ diễn đạt điều “than thở”.

A. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU BÀI

I. Hành động nói là gì?

Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định. Ví dụ:

Dần buông chị ra, đi con! Dần ngoan lắm nhỉ! ư van Dần, u lạy Dần! Dần hãy đê cho chị đi với u, đừng giữ chị nữa. Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ! Sáng ngày người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không. Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông Lí vào đây, ông ây trói nốt cả u, trói nốt cả Dần nữa đấy.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Đọc đoạn trích và trả lòi câu hỏi.

1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm cướp công giết trăn tinh của Thạch Sánh. Câu thể hiện rõ nhất mục đích ấy là: Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu.

2. Lí Thông đã đạt được mục đích của mình. Chi tiết nói lên điều đó là: Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều củ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.

3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng lời nói.

4. Nếu hiểu hành động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định” thì việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động nói vì Lí Thông thực hiện được mục đích của mình: cướp công của Thạch Sanh.

II. Một số kiểu hành động nói thường gặp

Việc phân chia thành các kiểu hành động nói chủ yếu dựa vào mục đích của hành động nói. Tên gọi của các kiểu hành động nói được đặt tên theo mục đích của hành động nói đó.

Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày (báo tin, kể, tả, nêu ý kiến, dự đoán…), điều khiển (cầu khiên, đe dọa, thách thức,…), hứa hẹn, bộc lộ, cảm xúc.

– Hành động hỏi là hành động của người hỏi muốn người nghe cung cấp tin hoặc biểu thị thái độ.

Ví dụ:

Ngài quay mặt vào, lại hỏi thầy đề:

Thầy bốc quân gì thế?
(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)

Hành động điều khiển là hành động mà người nói muốn người nghe làm một việc nào đó.
Ví dụ:

Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi:

Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)

Hành động hứa hẹn là hành động mà người nói tự ràng buộc mình vào trách nhiệm làm một việc gì đó.
Ví dụ:

Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lai cho hắn và bảo hắn: “Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào…

(Nam Cao, Lão Hạc)

Hành động trình bày là hành động mà người nói biểu lộ ý nghĩ, lí lẽ của mình cho người nghe hiểu và tin. Ví dụ:
Thơ là cái đẹp của muôn đời. Là hương, là sắc của hoa. Là chất dẻo thơm của lúa phải “một nắng hai sương mới có”. Là cái cao xanh của bầu trời, cái bát ngát của dòng sông, cái mênh mông của biển cả. Là chất ngọt của trái cây, là cánh én mùa xuân, là tiếng gà gáy sáng. Trong thơ còn có nụ cười của em thơ, tiếng thở dài của mẹ già, tiếng hát của chàng trai, ánh mắt biếc của thiếu nữ. Thơ là vàng ngọc của tình người, là trí tuệ và phẩm giá, là sự thanh cao…

Kẻ học vấn thô thiển, nhân cách tầm thường, xin đừng lạm bàn về thơ, đừng múa bút làm thơ. Ai đã nói: “Thơ là nữ hoàng của nghệ thuật” nhỉ?

(Dẩn theo Tạ Đức Ịỉiền).

Hành động bộc lộ cảm xúc là hành động bày tỏ, bộc lộ thái độ, tâm trạng về một sự vật, một sự việc. Buồn, vui, giận, yêu thương, lo âu, hi vọng… là những cảm xúc thường được biểu hiện qua ngôn ngữ, cử chỉ.
Ví dụ:

Tôi yêu Sài Gòn da diết như người đàn ông vẫn ôm ấp bóng dáng mối tình đầu chứa nhiều ngang trái. Tôi yêu trong nắng sớm, một thứ nắng ngọt ngào, vào buổi chiều lộng gió thương nhớ, dưới những cây mưa nhiệt đới bất ngờ. Tôi yêu thời tiết trái chứng với trời đang ui ui buồn bã, bỗng nhiên trong vắt lại như thuỷ tinh. Tôi yêu cả đêm khuya thưa thớt tiếng ồn. Tôi yêu phố phường náo động, dập dìu xe cộ vào những giờ cao điểm. Yêu cả cái tĩnh lặng của buổi sáng tinh sương với làn không khí mát dịu, thanh sạch trên một sô’đường còn nhiều cây xanh che chở.

(Minh Hương, Sài Gòn tôi yêu)

Câu 1. Trong đoạn trích ở mục I trong SGK (trang 62), ngoại câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói đưa ra của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Đó là các mục đích sau:

Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết: Li Thông đe doạ Thạch Sanh.
Thôi, bây giờ nhản trời chưa sáng, em hãy trốn đi ngay đi: Lí Thông yêu cầu Thạch Sanh phải trốn ngay.
Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu: Lí Thông hứa với Thạch Sanh mọi chuyện mình sẽ lo liệu.

Câu 2. Các hành động nói trong đoạn trích từ tác phẩm Tắt đèn và mục đích của mỗi hành động:

Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu? Đây là hành động hỏi và mục đích của hành động hỏi này là cái Tí muốn chị Dậu cho nó biết bữa sau nó sẽ ăn ở đâu.
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Đây là hành động trình bày và mục đích của hành động trình bày là chị Dậu báo tin cho cái Tí biết bữa sau nó sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
U nhất định bán con đấy ư? u không cho con ở nhà nữa ư! Đây là hành động hỏi và mục đích của hành động hỏi này là cái Tí muốn chị Dậu trả lời cho nó việc nó bị bán.
Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi! Đây là hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích của hành động này là cái Tí tự cảm thấy thương xót chính mình khi bị bán đi, khi phải xa gia đình.

Câu 3. Liệt kê các kiểu hành động nói (các em xem lại phần trên).

B. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Bài tập này nêu 2 yêu cầu:
Cho biết Trần Quốc Tuấn viết “Hịch tướng sĩ” nhằm mục đích gì?
Xác định mục đích của hành động nói thể hiện một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.
Trần Quốc Tuấn viết “Hịch tướng sĩ ” nhằm mục đích:
Khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ.
Động viên tướng sĩ tích cực học “Binh thư yếu lược ” do ông soạn thảo.
Mục đích của hành động nói: “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù ” là Trần Quốc Tuấn trình bày nỗi đau của ông trước cảnh nước mất, nhà tan và đồng thời bày tỏ lòng yêu nước, căm thù giặc của ông.
Qua câu văn: ‘‘Ta thường tới bữa quên ăn… uống máu quân thù”, hình tượng người anh hùng yêu nước đã được khắc hoạ rõ nét. Câu văn này có vai trò rất lớn đối với việc thể hiện mục đích chung của toàn bài “Hịch tướng sĩ”: những lòi tâm huyết, gan ruột của vị tướng có sức lay động mạnh mẽ, truyền cho tướng sĩ tinh thần yêu nước nồng nàn, lòng căm thù giặc sâu sắc.

Câu 2. Bài tập này yêu cầu các em chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong những đoạn trích dẫn ở SGK.

a) Đoạn trích trong tác phẩm “Tắt đèn ” của Ngô Tất Tố:
Bác trai đã khá rồi chứ? (hành động hỏi)
Cảm ơn cụ (…) mỏi mệt lắm. (hành động trình bày)
Này, bảo bác ấy (…) cho hoàn hồn. (hành động điều khiển)
Vâng, cháu cũng (…) tới giờ còn gì. (hành động hứa hẹn)
Thế thì (…) kéo vào rồi đấy! (hành động điều khiển)
b) Đoạn trích trong truyền thuyết “Sự tích Hồ Gươm
Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. (hành động trình bày)
Chúng tôi nguyện đem (…) để báo đền Tổ quốc! (hành động hứa hẹn)
c) Đoạn trích trong tác phẩm “Lão Hạc ” của Nam Cao:
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! (hành động trình bày)
Cụ bán rồi? (hành động hỏi)
Bán rồi! Họ vừa bắt xong, (hành động trình bày)
Thế nó cho bắt à? (hành động hỏi)
Khốn nạn (…) dốc ngược nó lên. (hành động bộc lộ cảm xúc xen lẫn hành động trình bày)
Bài tập này yêu cầu các em xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu có chứa từ hứa.
Đoạn trích trong tác phẩm “Cuộc chia tay của những con búp bê” có ba hành động nói sử dụng từ hứa nhưng mục đích khác nhau:
Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. (hành động điều khiển)
Anh hứa đi. (hành động điều khiển)
Anh xin hứa. (hành động hứa hẹn).