I. Đôi nét về tác giả Ph.Ăng-ghen
- Phri-đrich Ăng-ghen (1820 - 1895) là nhà triết học người Đức, nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng của phong trào công nhân thế giới và Quốc tế cộng sản
- Ông là người bạn thân thiết của Các Mác
- Ăng-ghen có những đóng góp to lớn vào học thuyết của chủ nghĩa Mác

II. Đôi nét về tác phẩm Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác (Ph.Ăng-ghen)
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Bài văn được viết sau thời điểm Các Mác qua đời và được đọc trước lễ an táng ông
2. Bố cục
- Phần 1 (đoạn văn 1 và 2): thông báo sự qua đời của Các Mác, một tổn thất to lớn của nhân loại
- Phần 2 (đoạn 3,4,5,6): đánh giá những cống hiến vĩ đại của Các Mác
- Phần 3 (còn lại): bày tỏ niềm thương tiếc, khẳng định sự bất tử của Các Mác
3. Giá trị nội dung
- Bài văn là bản tổng kết về cuộc đời và sự nghiệp vĩ đại của Các Mác
4. Giá trị nghệ thuật
- Lập luận chặt chẽ, kết hợp nghệ thuật so sánh tăng tiến

III. Hướng dẫn trả lời câu hỏi

Câu 1 (trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Bài điếu văn chia:

Phần 1 (đoạn 1, 2) thông báo sự qua đời của Các Mác, một sự tổn thất lớn của nhân loại

Phần 2 (đoạn 3, 4, 5, 6) Đánh giá những cống hiến vĩ đại của Các Mác

Phần 3 (đoạn 7, câu kết): bày tỏ sự tiếc thương, khẳng định sự bất tử của Các Mác

Câu 2 ( trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Các Mác tìm ra:

- Quy luật phát triển của lịch sử loài người qua các thời kì lịch sử, mà bản chất của quy luật đó là cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng

- Quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do phương thức đó đẻ ra. Đó là giá trị thặng dư

- Giữa lí luận và thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học

→ Với những cống hiến vĩ đại đó, Các Mác trở thành nhà khoa học lỗi lạc tiên phong, giải phóng giai cấp vô sản hiện đại

Tư tưởng của Các- Mác là tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại

Câu 3 (trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại Các Mác, tác giả sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc:

- So sánh vượt trội:

- So sánh tương đồng:

+ Đác uyn tìm ra quy luật phát triển của thế giới hữu cơ

+ Các Mác tìm ra quy luật phát triển lịch sử loài người

- Tăng tiến:

+ Các Mác còn tìm ra giá trị thặng dư...)

+ Các Mác là một nhà cách mạng

→ Giá trị biểu đạt: Các Mác được so sánh với những đỉnh cao cùng thời (so với vĩ nhân, không phải ai cũng làm được

- Cách lập luận làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác, sự kính trọng, tiếc thương của Ăng ghen và toàn nhân loại trước sự ra đi của ông

Câu 4 (trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Niềm tiếc thương và kính trọng đối với Các Mác

- Thái độ: đề cao, ca ngợi

- Tình cảm: xuất phát từ sự yêu thương, ngưỡng mộ

- Khi trình bày công lao của Các Mác ẩn trong đó là sự ngợi ca, khẳng định sự thương tiếc của Ăng- ghen với Các- Mác

Câu 5 (trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Các-Mác có thể chống lại: xã hội tư sản và các thiết chế nhà nước do nó dựng nên

→ Chống lại cường quyền, bạo quyền và bất công

- Mác bênh vực: Mác “tham gia vào sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản hiện đại mà ông là người đầu tiên đen đến cho giai cấp này ý thức tự giải phóng

→ Mác bênh vực cho những người cùng khổ, những người lao động, đem cho họ niềm tin, hạnh phúc

- Những cống hiến của ông là tài sản chung của toàn nhân loại, những cống hiến này có giá trị hành động, góp phần mở đường cho nhân loại tiến lên

LUYỆN TẬP

Bài 1 (Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Những đóng góp của Các Mác có nguồn ý nghĩa lớn lao đối với sự tiến bộ của toàn nhân loại

+ Cống hiến của ông có tính nhân văn, tinh thần nhân loại cao cả

+ Là tiếng nói của văn minh, công bằng xã hội

+ Phục vụ cho lợi ích toàn dân chứ không phải dành cho cá nhân nào

Bài 2 ( trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Dàn ý của bài điếu văn:

Mở đầu: Nêu cụ thể, chi tiết thời gian liên quan tới sự ra đi của Mác

Phần thứ hai: Đề cập tới những cống hiến to lớn của Các Mác

- Phần thứ ba: Đề cập tới các giá trị tổng quát của những cống hiến của Mác, phục vụ mục tiêu chung là phục vụ nhân loại

- Phần cuối: Khẳng định tên tuổi, vị thế của ông trong lòng mọi người

I. Về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả

Phri-đrích Ăng-ghen (1820 – 1895) là nhà triết học người Đức, bạn thân của Mác và là nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng của phong trào công nhân thế giới và Quốc tế cộng sản. Di sản lí luận của ông là một phần quan trọng trong lí luận của chủ nghĩa Mác.

Các-Mác (1818- 1883) là nhà triết học và lí luận chính trị vĩ đại người Đức, lãnh tụ thiên tài của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới. Học thuyết về chủ nghĩa cộng sản khoa học của Mác mở đường cho nhân loại bước vào kỉ nguyên xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa. Ông sáng tạo chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, xây dựng học thuyết kinh tế mác xít và chủ nghĩa xã hội khoa học,... Học thuyết của ông là vũ khí lí luận và hành động của gia cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống ách thống trị tư sản.

2. Tác phẩm

Văn bản Ba cống hiến vĩ đại của Các-Mác là bài điếu văn của Ăng-ghen đọc trước mộ Mác, trong đó ông đã đánh giá cao cống hiến to lớn của Mác và biểu lộ tình cảm tiếc thương của những người cộng sản trước tổn thất to lớn không gì bù đắp được này. Tên bài do người biên soạn đặt.

II. Hướng dẫn soạn bài

Câu 1 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Bố cục ba phần:

- Phần 1: từ đầu đến “vĩ nhân ấy gây ra”: thông báo thời điểm Mác qua đời và nhận định khái quát về sự cống hiến vĩ đại của Các-Mác.

- Phần 2: tiếp đến cho đến “thêm nữa”: Đánh giá những cống hiến to lớn của Mác đối với sự phát triển của nhân loại.

- Phần 3: còn lại bày tỏ niềm tiếc thương vô hạn và khẳng định sự bất diệt của tên tuổi và sự nghiệp của Mác.

Câu 2 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Những đóng góp của Mác khiến ông trở thành “nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại”:

- Thứ nhất: tìm ra được quy luật phát triển của loài người (Bản chất của quy luật này: cơ sở hạ tầng quyết định thượng tầng kiến trúc).

- Thứ hai: tìm ra quy luật giá trị thặng dư.

- Thứ ba: cống hiến quan trọng hơn cả: sự kết hợp giữa lí luận với thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

=> Các cống hiến của Mác mang tầm vóc khái quát thời đại, mở đường cho thời đại.

Câu 3 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Mac, Ăng - ghen đã sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc (biện pháp tăng tiến): Giống như A... thì B đã...Nhưng không phải chỉ như A mà B còn...:

- Nhưng không chỉ có thế thôi (Các-Mác còn phát hiện ra giá trị thặng dư)

- Nhưng đấy hoàn toàn không phải là điều chủ yếu ở Các-Mác (trước hết các Mác là một nhà cách mạng...)

→ Tác dụng: Nói lên tầm vóc vĩ đại của Các-Mác: là một vĩ nhân, là đỉnh cao của thời đại.

Câu 4 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Tình cảm, thái độ của Ăng-ghen đối với Mác:

- Qua bài điếu văn, Ăng-ghen đã gián tiếp thể hiện sự ngợi ca đối với những đóng góp của Mác cho nhân loại.

- Nhấn mạnh sự bất tử của Mác.

- Bày tỏ niềm tiếc tương vô hạn trước sự ra đi của Các-Mác.

→ Lời cầu nguyện của Ăng - ghen dành cho Mác: “Tên tuổi và sự nghiệp của ông đời đời sống mãi”.

Câu 5 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Ý kiến: “[...] Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù đối địch nào riêng cả” , bởi:

- Mục tiêu phê phán, đấu tranh suốt đời Mác là chủ nghĩa tư bản, là tư tưởng, học thuyết phản động, duy tâm, bất công xã hội chứ không phải một cá nhân cụ thể nào.

- Những cống hiến của Mác mang lại lơi ích cho toàn thể nhân loại.

→ Lời khẳng định của Ăng - ghen như một lời cầu nguyện giành cho Mác.

Luyện tập

Câu 1 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Về những đóng góp của Mác đối với nhân loại:

- Tìm ra được quy luật phát triển của loài người (Bản chất của quy luật này: cơ sở hạ tầng quyết định thượng tầng kiến trúc).

- Tìm ra quy luật giá trị thặng dư.

- Cống hiến quan trọng hơn cả: sự kết hợp giữa lí luận với thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

→ Mác là đỉnh cao của mọi đỉnh cao, nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại.

Câu 2 (trang 95 sgk Ngữ Văn 11 Tập 2):

Lập dàn ý cho bài điếu văn

Ý chính cần có:

- Thông báo thời điểm Mác qua đời và nhận định tổng quan về Mác.

+ Nhận định khái quát: Mác là nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại.

+ Niềm tiếc thương vô hạn trước sự ra đi của Mác.

- Những cống hiến vĩ đại của Mác:

+ Tìm ra được quy luật phát triển của loài người (Bản chất của quy luật này: cơ sở hạ tầng quyết định thượng tầng kiến trúc).

+ Tìm ra quy luật giá trị thượng dư.

+ Cống hiến quan trọng hơn cả: sự kết hợp giữa lí luận với thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

- Tình cảm xót thương của Ăng-ghen đối với Các-Mác

+ Đề cao, ngợi ca, tiếc thương vô hạn trước sự ra đi của Các-Mác.

+ Mục tiêu phê phán, đấu tranh suốt đời Mác là chủ nghĩa tư bản, là tư tưởng, học thuyết phản động, duy tâm, bất công xã hội chứ không phải một cá nhân cụ thể nào. Vì thế “Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù đối địch nào riêng cả”

Câu 1 (trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

* Bố cục: 3 phần:

- Phần 1: Từ đầu đến “sự qua đời của bậc vĩ nhân ấy gây ra”, giới thiệu thời gian, không gian Mác đã vĩnh biệt cuộc đời.

- Phần 2: Tiếp đó đến “ cho người đó không làm thêm gì nữa”. Những cống hiến to lớn của Mác với cuộc sống nhân loại.

- Phần 3: Phần còn lại: Thể hiện nỗi tiếc thương vô hạn của nhiều người dân thế giới trước sự ra đi của Mác.

Câu 2 (trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

* Những cống hiến vĩ đại của Mác khiến ông trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại":

- Cống hiến đầu tiên của Mác là: Tìm ra quy luật phát triển của xã hội loài người.

- Cống hiến thứ hai của Mác là: Tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do nó đẻ ra.

- Cống hiến thứ ba của Mác: Là sự kết hợp giữa lí luận và thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

- Ngoài ra, ông còn là người sáng lập ra hội Liên hiệp công nhân quốc tế.

Câu 3 (trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

- Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh kết hợp kết cấu tầng bậc (tăng tiến): lập luận theo một trật tự tăng tiến, cống hiến sau lớn hơn cống hiến trước.

+ Ăng ghen nêu ra phát hiện của Đác – uyn về quy luật phát triển của thế giới hữu cơ nhằm đề cao Các Mác trong việc tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người.

+ Kế tiếp là những phát hiện có tầm vóc lớn của Mác.

=> Nổi bật tầm tư tưởng và cống hiến của Mác.

Câu 4 (trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

Thái độ và tình cảm của Ăng- ghen đối với Mác qua cách lập luận so sánh ở bài điếu văn:

- Thái độ kính trọng, đề cao, ca ngợi tôn vinh Mác bởi một bản lĩnh kiên cường.

- Tình cảm tiếc thương thương chân thành, sâu nặng và vô hạn trước sự ra đi của Mác.

Câu 5 (trang 95 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

- Câu cuối

+ "Kẻ đối địch": Bọn tư bản, những kẻ đi bóc lột những người lao động. Chúng đã bị Mác vách trần chân tướng nên căm ghét, run sợ vì đó là sự thạt mà chúng không thể chối cãi hay bác bỏ.

+ “Chưa chắc có một kẻ thù riêng nào cả”: Bởi vì, mục đích cả đời Các Mác, mọi tâm huyết và tài năng của ông là chống lại toàn bộ chế độ tư sản và bảo vệ giai cấp vô sản và nhân dân lao động chứ không chống lại một người nào cụ thể.

Luyện tập

Câu 1 (trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

Các cống hiến của Các Mác là tài sản tinh thần chung vô giá của nhân loại. Nó không những chỉ có giá trị lí luận mà còn có giá trị hành động, góp phần mở đường cho nhân loại không ngừng tiến lên phía trước.

Trong suốt cuộc đời mình, Các Mác đã dũng cảm chống lại bất công, cường quyền và bạo quyền; bênh vực những người lao động, những người cùng khổ. Mác đem đến cho họ niềm tin vào hạnh phúc trong một thế giới mới, thế giới mà ở đó, người lao động thực sự là chủ nhân của xã hội. Hoạt động của Mác không phải để phục vụ cho quyền lợi cá nhân mà cho quyền lợi của toàn nhân loại. Các- mác là “Nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại”.

Câu 2 (trang 98 SGK Ngữ văn 11 tập 2)

a) Mở bài:

- Giới thiệu tác giả: Ăng ghen

- Nội dung chính của bài điếu văn

b) Thân bài

- Những thành tựu vĩ đại của Các Mác trong lịch sử:

- Vai trò của Mác:

+ Ông không chỉ là người tiên phong trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, hơn nữa ông còn là nhà chính trị, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp giải phóng đất nước.

+ Ông không chỉ đóng vai trò trong hoạt động cách mạng

+ Sáng lập lên tổ chức công nhân

⟹ Đóng góp vô cùng to lớn đến với sự nghiệp cách mạng

- Thái độ đề cao và tình cảm tiếc thương của tác giả.

c) Kết bài:

- Ý nghĩa của tác phẩm

- Ảnh hưởng đến Việt Nam ra sao?

Tóm tắt

Văn bản là bài điếu văn của Ăng-ghen đọc trước mộ Mác. Trong đó ông giới thiệu về khoảnh khắc Mác – một trong số những nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại đã đi vào giấc ngủ ngàn thu. Ăng-ghen đã khẳng định ba cống hiến vĩ đại của Mác với cuộc sống của nhân loại: Tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người; Tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do phương thức đó đẻ ra; Cống hiến vĩ đại nhất là sự kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, biến lý thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng. Qua đó Ăng–Ghen đã thể hiện niềm tiếc thương vô hạn đối với sự ra đi của Mác.

Nội dung chính

- Nhận thức được những đóng góp quan trọng của Mác đối với lịch sử nhân loại

- Biết ơn và biết trân trọng những thành quả cách mạng mà các bậc tiền bối đã tạo ra.

Câu 1. Bài điếu văn này có thể chia làm mấy phần? Nêu nội dung của từng phần?

Trả lời:

Bài văn có thể chia làm 3 phần như sau:

- Phần 1: Từ đầu đến “sự qua đời của bậc vĩ nhân ấy gây ra”, giới thiệu thời gian, không gian Mác đã vĩnh biệt cuộc đời.

- Phần 2: Tiếp đó đến “cho người đó không làm thêm gì nữa”. Những cống hiến to lớn của Mác với cuộc sống nhân loại.

- Phần 3: Phần còn lại: Thể hiện nỗi tiếc thương vô hạn của nhiều người dân thế giới trước sự ra đi của Mác.

Câu 2. Nêu những đóng góp của Mác khiến ông trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại".

Trả lời:

Những đóng góp của Mác khiến ông trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số các nhà tư tưởng hiện đại":

- Cống hiến đầu tiên của C. Mác là "tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người" qua các thời kì lịch sử, mà bản chất của quy luật đó là cơ sở hạ tầng (bao gồm tư liệu sản xuất, cách sản xuất tư liệu sản xuất, trình độ phát triển kinh tế,...) quyết định kiến trúc thượng tầng của xã hội (bao gồm các hình thức, thể chế nhà nước, tôn giáo, văn học nghệ thuật,...).

- Cống hiến thứ hai là "tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do phương thức đó đẻ ra". Đó là quy luật về giá trị thặng dư.

Câu 3. Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc (còn gọi là biện pháp tăng tiến). Biện pháp ấy đã được thể hiện như thế nào trong bài điếu văn?

Trả lời:

Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc (biện pháp tăng tiến).

* Hình thức nghệ thuật ấy trở đi trở lại nhiều lần trong bài điếu văn:

- Đoạn văn mở đầu chỉ có hai câu: Câu thứ nhất thông báo thời điểm Các Mác qua đời. Câu thứ hai cho biết sự ra đi thanh thản của bậc vĩ nhân ấy với một niềm nuối tiếc của những người thân: "Để Mác ở lại một mình vẻn vẹn chỉ có hai phút, thế mà khi trở vào phòng, chúng tôi đã thấy ông ngủ thiếp đi thanh thản trên chiếc ghế bành - nhưng là giấc ngủ ngàn thu". Câu văn dường như để giãi bày tâm trạng, để giải thích nỗi niềm tiếc thương, để phân bua với những người đồng chí, đồng đội khác. Đoạn văn mở đầu đã tạo ra không khí để thể hiện một tình cảm tiếc thương vô hạn của những người còn sống đối với sự ra đi của Mác, đồng thời qua đó cũng cho thấy sự kính trọng của những người bạn, những người đồng chí của Mác đối với người đã ra đi.

- Đoạn thứ hai cũng chỉ có hai câu văn và cũng chung giọng điệu tiếc thương và kính trọng ấy. Trước hết, tầm vóc nhân loại của Mác được khẳng định: "Con người đó ra đi là một tổn thất không sao lường hết được đối với giai cấp vô sản đang đấu tranh ở châu Âu và châu Mĩ, đối với khoa học lịch sử". Trong lời văn, Mác hiện ra với hai tư cách: một nhà cách mạng của giai cấp vô sản và một nhà khoa học lịch sử. Kết cấu trùng điệp được sử dụng ở đây nhằm nhấn mạnh sự vĩ đại của Mác:

Con người đó - ra đi = (là) một tổn thất không sao lường hết được.

+ Đối với giai cấp vô sản đang đấu tranh ở châu Âu và châu Mĩ.

+ Đối với khoa học lịch sử.

Từ đó, cái chết ấy tạo ra một nỗi trống trải đối với nhân loại, đối với khoa học (tăng cấp). Sự kính trọng và thương tiếc theo đó mà được nhân lên nhiều lần. Cái chết của Mác trở thành nỗi mất mát lớn của nhân loại.

* Phần thứ hai của bài điếu văn, như chúng ta đã biết là phần tập trung đánh giá sự nghiệp của người đã khuất. Trong phần này, tác giả vẫn sử dụng hình thức lập luận theo lối kết cấu tầng bậc kết hợp với so sánh. Có thể thấy điều đó qua mô hình sau:

Giống như:

- Đác-uyn đã tìm ra quy luật phát triển của thế giới hữu cơ.

- Mác đã tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người.

Nhưng không phải chỉ có thế thôi...

Mác được so sánh với các vĩ nhân khác cùng thời đại, với những thành tựu khoa học nổi tiếng của thời đại đó. Đó là sự so sánh đặc biệt: So sánh với những tinh hoa cùng thời đại, so sánh với những phát minh, những cống hiến quan trọng vượt tầm thời đại mà không phải ai cũng có thể làm được và không phải đã có từ thời đại trước. Những con người cũng như những thành quả khoa học được đưa ra so sánh đều là những người và những thành tựu tạo nên tầm vóc con người, tạo nên những đỉnh cao của thời đại. Mác được so sánh với các đỉnh cao cùng thời nhưng lại không chỉ dừng ở vị trí đính cao của nhân loại (qua những con người cụ thể, như Đác-uyn chẳng hạn) mà còn vượt qua những đính cao ấy. Bản thân Mác, do đó, trở thành đỉnh cao của mọi đỉnh cao, trở thành vĩ nhân của mọi vĩ nhân, trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong những nhà tư tưởng hiện đại". Đây chính là hiệu quả mà biện pháp tăng tiến mang lại.

Cũng cẩn lưu ý là sự so sánh ở đáy cũng mang tính chất một sự so sánh trùng điệp, tạo ra hiệu quả tăng cấp (thông qua hàng loạt từ ngữ so sánh liên tiếp, không ngừng).

Cách so sánh ở đây trước hết được đặt ở cấp độ ngang hàng nhau, tạo ra sự đối sánh son? song nhằm tác dụng nhấn mạnh ý (Mác với Đác-uyn). Tiếp theo sự so sánh tương đương là so sánh vượt trội mà sự khẳng định được thể hiện ngay trong câu: "Nhưng không phải chỉ có thế thôi". Cách lập luận được thể hiện ở chỗ không chỉ nêu luận điểm mà ngay sau đó còn đưa ra một minh chứng đầy sức thuyết phục: "Mác cũng tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do phương thức đó đẻ ra". Tác giả cũng ngay sau đó chỉ ra ý nghĩa to lớn mà Các Mác đã phát hiện ra: đó là một ánh sáng để đối lập lại với bóng tối mà "các nhà phê bình xã hội chủ nghĩa đều mò mẫm". Sự so sánh còn được nhấn mạnh nhiều lần ngay sau đó.

* Với tư cách là một nhà nghiên cứu khoa học thì rõ ràng những phát kiến của Mác là vô giá và tên tuổi của ông đã xứng đáng để lưu vào sử sách. Nhận thức đó là hoàn toàn đúng. Thế nhưng nếu chỉ dừng ở việc nhìn nhận và đánh giá như vậy thì chưa thấy hết được sự vĩ đại của Mác cũng như chưa thấy hết được sự đau xót và thương tiếc của Ăng-ghen đối với sự ra đi của Mác. Cần phải hiểu thêm Các Mác từ hai phương diện: Con người của những phát minh khám phá và con người của hoạt động thực tiễn. Giữa hai con người ấy, giữa hai phương diện ấy có một mối quan hệ biện chứng nhân quả hết sức chặt chẽ. Bởi vì, như chính tác giả đã nhấn mạnh: "Khoa học đối với Mác là một động lực lịch sử, một lực lượng cách mạng". "Bởi lẽ trước hết Mác là một nhà cách mạng".

Các phát minh của Mác đã vĩ đại, nhưng khía cạnh con người hoạt động thực tiễn ở Mác còn vĩ đại hơn, bởi: "Bằng cách này hay cách khác, (ông) tham gia vào việc lật đổ xã hội tư sản và các thiết chế nhà nước do nó dựng lên, tham gia vào sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản hiện đại mà ông là người đầu tiên đem đến cho giai cấp ấy ý thức về địa vị và yêu cầu của mình, ý thức về điều kiện để tự giải phóng, đó thật sự là sứ mệnh thiết thân của cuộc đời ông". Quả điều đó mới là điều đáng khâm phục nhất ở Mác ("Đấu tranh là hành động tự nhiên của Mác").

d. Bài điếu văn đề cao hình ảnh của Mác nhưng tác giả không nói nhiều về cái chết, và đây là khía cạnh độc đáo của bài điếu văn này. Thay vì làm điều đó như lẽ thường, bài điếu văn nhấn mạnh ý nghĩa của sự sống, ý nghĩa của cuộc đời Mác và sự bất tử của những đóng góp sáng tạo mà Mác đã cống hiến cho nhân loại.

- Cống hiến thứ ba, qua cách lập luận của Ph. Ăng-ghen, là cống hiến quan trọng hơn cả. Đó là sự kết hợp giữa lí luận và thực tiễn, biến các lí thuyết cách mạng - khoa học thành hành động cách mạng, bởi vì "khoa học đối với Mác là một động lực lịch sử, một lực lượng cách mạng" và "trước hết Mác là một nhà cách mạng", ở Mác "đấu tranh là hành động tự nhiên".

Các cống hiến này được sắp xếp theo trật tự tăng tiến, cống hiến sau lớn hơn cống hiến trước, mặc dù chỉ có được một trong các cống hiến ấy cũng đã có thể xem là một vĩ nhân rồi.

Để làm nổi bật cống hiến của Mác, Ăng-ghen đã so sánh cống hiến ấy với cống hiến của Đác-uyn, của các nhà khoa học khác cùng thời đại. Thế kỉ XIX, ở phương Tây, là thế kỉ của nhiều phát minh lớn, quan trọng, thúc đẩy sự phát triển xã hội. Các cống hiến của Mác mang tầm vóc khái quát thời đại, mở đường cho thời đại. Trong ý nghĩa đó, Mác nổi bật lên hàng

đầu như là "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại".

Câu 4. Phân tích thái độ và tình cảm của Ăng-ghen đối với Mác qua cách lập luận so sánh trong bài điếu văn.

Trả lời:

Bằng việc trình bày những phát hiện khoa học của Mác, Ăng-ghen đã gián tiếp thể hiện sự ngợi ca đối với những đóng góp và cống hiến của Mác cho nhân loại. Đồng thời, ngợi ca công lao của người đã khuất cũng chính là khẳng định và thể hiện sự thương tiếc của Ăng-ghen đối với Mác. Bài điếu văn kết thúc bằng một tiếng khóc bày tỏ tình cảm tiếc thương dưới hình thức một lời cầu nguyện: "Tên tuổi và sự nghiệp của ông đời đời sống mãi!".

Câu 5. Anh (chị) hiểu như thế nào về ý kiến"[...] Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả"?

Trả lời:

Trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của mình, Mác "tham gia vào việc lật đổ xã hội tư sản và các thiết chế nhà nước do nó dựng lên", nói cách khác là Mác chống lại bất công, chống lại cường quyền và bạo quyền.

Cùng với cuộc đấu tranh đó, Mác "tham gia vào sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản hiện đại mà ông là người đầu tiên đem đến cho giai cấp ấy ý thức về địa vị và yêu cầu của mình, ý thức về điều kiện để tự giải phóng". Nói cách khác, Mác bênh vực cho những người lao động, những người cùng khổ. Mác đem đến cho họ niềm tin vào hạnh phúc trong một thế giới mới, thế giới mà ở đó, người lao động thực sự là chủ nhân của xã hội.

Các cống hiến của Mác tất nhiên là tài sản chung của nhân loại. Các cống hiến ấy không chỉ có giá trị lí luận mà nó còn có giá trị hành động, góp phần mở đường cho nhân loại tiến lên.

Vì hoạt động của Mác không phải để phục vụ cho quyền lợi của cá nhân mà cho quyền lợi của toàn dân, thế nên, "ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả".

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Tác giả

Phri-đrích Ăng-ghen: (1820-1895) là nhà triết học người Đức bạn thân thiết với Các Mác. Đồng thời, ông cũng là nhà hoạt động cách mạng nổi tiếng của phong cách thế hệ mới và cộng đồng quốc tế.
Di sản lí luận của ông là một phần quan trọng trong lý thuyết chủ nghĩa Mác.

2. Tác phẩm

Các Mác (1818-1883): là nhà triết học và lý thuyết vĩ đại vĩ đại của Đức, tài năng thiên văn của nhân sự cấp cao và nhân viên lao động trên toàn thế giới. Học thuyết về chủ nghĩa cộng sản khoa học của Mác mở đường cho nhân loại bước vào kỉ nguyên xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa.
Văn bản "Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác" là bài điếu văn của Ăng-ghen đọc trước mộ Mác. Trong bài điếu văn này Ăng-ghen đã đánh gía cao những cống hiến to lớn của Mác, tác giả cũng biểu lộ tình cảm tiếc thương của những người cộng sản trước những tổn thất to lớn không gì bù đắp được này. Tên bài do người biên soạn đặt.

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2

Bài điếu văn này có thể chia làm mấy phần? Nêu nội dung của từng phần.

Bài làm:
Bài điếu văn có thể chia làm 3 phần:
Phần 1 (Từ đầu đến bậc vĩ nhân ấy gây ra): Phần này thông báo sự qua đời của Các Mác, một sự tổn thất lớn của nhân loại.
Phần 2 (Từ "Giống như Đác-uyn...người đó không làm gì thêm nữa"): Phần này đánh giá những cống hiến vĩ đại của Mác.
Phần 3 (Từ đó là lí do...hết): Bày tỏ sự tiếc thương vô hạn do sự ra đi của Các Mác và khẳng định sự bất tử của Các Mác trong người dân thế giới.

Câu 2: Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2
Nêu những đóng góp to lớn của Mác khiến ông trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại".
Bài làm:
Các Mác trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại" bởi vì ông có những đóng góp lớn sau:
Các Mác là người tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người qua các thời kì lịch sử, tức là con người trước hết cần phải có cái ăn cái uống, quần áo và chỗ ở, rồi sau đó mới có thê làm chính trị, khoa học, nghệ thuật,... Bản chất của quy luật đó là cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng của xã hội.
Các Mác đã tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do phương thức đó đẻ ra. Đó là phát hiện về giá trị thặng dư.
Các Mác đã đem đến cho giai cấp công nhân ý thức về địa vị và yêu cầu của mình, ý thức về điều kiện để tự giải phóng. Từ những lí luận và thực tiễn ông biến nó thành hành động cách mạng.
Với những đóng góp to lớn đó ông đã trở thành nhà khoa học, nhà lãnh tụ thiên tài của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới. Một con người dù đã ra đi nhưng vẫn sống mãi trong lòng nhân dân thế giới.

Câu 3: Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2
Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc (còn gọi là biện pháp tăng tiến). Biện pháp ấy đã được thể hiện như thế nào trong bài điếu văn?
Bài làm:
Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh tầng bậc (còn gọi là biện pháp tăng tiến)
Trong đoạn văn thứ 3 trong bài, Ăng-ghen đã sử dụng so sánh tương đồng giữa Đác-uyn và Các Mác:
Đác-uyn đã tìm ra quy luật phát triển của thế giới hữu cơ.
Các Mác tìm ra quy luật phát triển lịch sử loài người.
Tiếp theo Ăng-ghen sử dụng biện pháp tăng tiến:
Nhưng không chỉ có thế thôi (Các Mác còn phát hiện ra giá trị thặng dư...).
Nhưng đấy hoàn toàn không phải là điều chủ yếu ở Các Mác (trước hết Các Mác là một nhà cách mạng...)
Việc lấy Các Mác được so sánh với các đỉnh cao cùng thời (các vĩ nhân,những phát minh nổi tiếng) không những thế, Các Mác còn vượt qua những đỉnh cao ấy. Cách lập luận đó đã làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác và sự kính trọng, tiếc thương của Ăng-ghen và nhân loại trước sự ra đi của một con người vĩ đại.

Câu 4: Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2
Phân tích thái độ và tình cảm của Ăng-ghen đối với Mác qua cách lập luận so sánh trong bài điếu văn.
Bài làm:
Qua bài điếu văn ta có thể cảm nhận được sự tiếc thương vô hạn của Ăng-ghen giành cho người bạn của mình. Nỗi đau khi mất đi một người bạn còn hàm chứa trong đó sự kính trọng, lòng biết ơn và đề cao công ơn to lớn của Các Mác.
Những tình cảm mà Ăng-ghen giành cho Mác là những tình cảm từ đáy lòng, những tình cảm chân quý mà hai người bạn tri kỉ, hai người đồng chí giành cho nhau

Câu 5: Trang 95 sgk ngữ văn 11 tập 2
Anh (chị) hiểu như thế nào về ý kiến: "...Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả"?
Bài làm:
Có thể hiểu ý kiến: "...Ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả" như sau: Ông là người lãnh đạo cho phong trào công nhân và nhân dân lao động trên thế giới, cùng họ giành quyền lợi và những yêu cầu cơ bản của giai cấp mình. Bởi vậy, đối kháng với quyền lợi của giai cấp tư sản. Việc ông có nhiều người không cùng quan điểm và đấu tranh lẫn nhau là không thể tránh khỏi.
Tuy nhiên với những công lao to lớn của mình và đặc biệt là trí tuệ của một con người tài ba như ông, mọi người đều phải kính nể dù cho có đối lập trong hệ tư tưởng hay đấu tranh lẫn nhau thì cũng đều ngưỡng mộ Mác. Bởi vậy tuy nhiều kẻ đối địch tuy nhiên ông chưa chắc đã có một người ghét bỏ.
Hơn nữa vì ông đấu tranh cho toàn thể giai cấp nhân dân trên thế giới, cho nên có kẻ thù cũng là kẻ thù chung của toàn thể giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên thế giới.

Bài tập 2: trang 95 sgk Ngữ Văn 11 tập hai
Lập dàn ý của bài điếu văn dựa vào bài Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác của Ăng-ghen.
Bài làm:
Dàn ý của bài điếu văn:
Mở đầu: Kính thưa Ban tang lễ...
Thân bài:
Giới thiệu cuộc đời, sự nghiệp của người đã mất
Những đóng góp của người đã mất
Nêu cảm xúc đau đớn, tiếc thương của những người còn sống với người đã mất
Kết bài: Phút mặc niệm

Phần tham khảo mở rộng

Câu 1: Giá trị nội dung và nghệ thuật trong " Ba cống hiến vĩ đại của Các Mác "
Bài làm:
1. Giá trị nội dung
Với tư tưởng và những đóng góp to lớn ấy Mác xứng đáng trở thành một nhà tư tưởng vĩ đại trong những nhà tư tưởng vĩ đại. Tên tuổi và sự nghiệp của ông đời đời sống mãi. Đồng thời qua bài điếu văn này thì chúng ta còn cảm nhận được một tình cảm thương xót của Ăng ghen nói riêng và hàng triệu nhân dân nói chung với sự ra đi của nhà tư tưởng lỗi lạc ấy.
2. Giá trị nghệ thuật
Là bài văn nghị luận với lập luận chặt chẽ, lí lẽ giàu sức thuyết phục
Nghệ thuật so sánh kết hợp kết cấu tầng bậc (tăng tiến) được sử dụng vô cùng thành công khiến bài văn càng thêm sức thuyết phục

I. Tác giả, tác phẩm

1/ Tác giả:
Ăng-ghen (1820-1895) (SGK)
Các-mác (1818-1883) (SGK).
Lưu ý:
Là nhà triết học và lí luận chính trị vĩ đại, người Đức
Là lãnh tụ thiên tài của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên toàn thế giới.
Ông sáng tạo chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, xây dựng học thuyết kinh tế mácxít, chủ nghĩa xã hội khoa học.
Học thuyết của ông là vũ khí lí luận và hành động của giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh chống ách thống trị tư sản..
2/ Hoàn cảnh sáng tác:
Văn bản "Ba cống hiến vĩ đại của Các-mác" là bài điếu văn của Ăng-ghen đọc trước mộ Mác. Được sáng tác vào tháng 3/1883, sau khi Các-mác qua đời 14/03/1883 lúc 3 giờ 15 phút

II. Trả lời câu hỏi

Câu 1:

Văn bản chia làm ba phần:

- Phần 1: Từ đầu đến “sự qua đời của bậc vĩ nhân ấy gây ra”, giới thiệu thời gian, không gian Mác đã vĩnh biệt cuộc đời.

- Phần 2: Tiếp đó đến “ cho người đó không làm thêm gì nữa”. Những cống hiến to lớn của Mác với cuộc sống nhân loại.

- Phần 3: Phần còn lại: Thể hiện nỗi tiếc thương vô hạn của nhiều người dân thế giới trước sự ra đi của Mác.

Câu 2:

Những cống hiến vĩ đại của Mác khiến ông trở thành "nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong các nhà tư tưởng hiện đại".

- Cống hiến đầu tiên của Mác là: Tìm ra quy luật phát triển của xã hội loài người. Bản chất của quy luật là cơ sở hạ tầng sẽ quyết định kiến trúc thượng tầng.

- Cống hiến thứ hai của Mác là: Tìm ra quy luật vận động riêng của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa hiện nay và của xã hội tư sản do nó đẻ ra.

- Cống hiến thứ ba của Mác: Là cống hiến quan trọng hơn cả: Đó là sự kết hợp giữa lí luận và thực tiễn, biến lí thuyết cách mạng khoa học thành hành động cách mạng.

- Ngoài ra, ông còn là người sáng lập ra hội Liên hiệp công nhân quốc tế.

⟹ Các Mác đã trở thành một nhà khoa học, một nhà cách mạng lỗi lạc và là người tiên phong trong sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản hiện đại.

Câu 3:

Để làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Các Mác, Ăng-ghen đã sử dụng biện pháp so sánh kết hợp kết cấu tầng bậc (tăng tiến): lập luận theo một trật tự tăng tiến, cống hiến sau lớn hơn cống hiến trước.

+ Ăng ghen nêu ra phát hiện của Đác – uyn về quy luật phát triển của thế giới hữu cơ nhằm đề cao Các Mác trong việc tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người.

+ Kế tiếp là những phát hiện có tầm vóc lớn của Mác như

+ Ăng ghen sử dụng các cụm từ như: “Nhưng không phải chỉ có thế thôi, nhưng đấy hoàn toàn không phải là điều chủ yếu ở Mác, nhưng niềm vui của ông còn lớn hơn nữa”

⟶ Nổi bật tầm tư tưởng và cống hiến của Mác.

Câu 4:

Thái độ và tình cảm của Ăng- ghen đối với Mác qua cách lập luận so sánh ở bài điếu văn:

- Thái độ kính trọng, đề cao, ca ngợi tôn vinh Mác bởi một bản lĩnh kiên cường:

- Tình cảm tiếc thương thương chân thành, sâu nặng và vô hạn trước sự ra đi của Mác:

+ “Ông mất đi, hàng triệu người cộng sự cách mạng của ông ở khắp châu Âu và châu Mĩ, từ những hầm mỏ Xi-bi-a đến tận Ca-li-phooc-ni-a đã tôn kính, yêu mến và khóc thương ông”.

+ Gia đình, dân tộc và hàng triệu người khắp châu Âu, châu Mĩ ⟶ ngưỡng mộ nhân cách cao đẹp của ông.

⟹ Ngưỡng mộ, tiếc thương, tự hào, khẳng định sự bất tử “Tên tuổi và sự nghiệp của ông đời đời sống mãi ”. Điều đó chứng tỏ Mác là một bậc vĩ nhân.

Câu 5:

- Câu cuối

+ Kẻ đối địch: Bọn tư bản, những kẻ đi bóc lột những người lao động. Chúng đã bị Mác vách trần chân tướng nên căm ghét, run sợ vì đó là sự thạt mà chúng không thể chối cãi hay bác bỏ.

+ Mác “Chưa chắc có một kẻ thù riêng nào cả”. Mục tiêu phê phán, đấu tranh của ông là xã hội tư sản và học thuyết phản động, duy tâm phản khoa học của chúng chú không phải một cá nhân cụ thể nào. Mác đứng về phía những người lao động, phía giai cấp vô sản. Bởi vậy, kẻ thù riêng của ông cũng chính là kẻ thù của nhân dân lao động.

LUYỆN TẬP

Câu 1:

Các công hiến của Các Mác là tài sản tinh thần chung vô giá của nhân loại. Nó không những chỉ có giá trị lí luận mà còn có giá trị hành động, góp phần mở đường cho nhân loại không ngừng tiến lên phía trước.

Trong suốt cuộc đời mình, Các Mác đã dũng cảm chống lại bất công, cường quyền và bạo quyền; bênh vực những người lao động, những người cùng khổ. Mác đem đến cho họ niềm tin vào hạnh phúc trong một thế giới mới, thế giới mà ở đó, người lao động thực sự là chủ nhân của xã hội. Hoạt động của Mác không phải để phục vụ cho quyền lợi cá nhân mà cho quyền lợi của toàn nhân loại. Vì thế nên : …ông có thể có nhiều kẻ đối địch, nhưng chưa chắc đã có một kẻ thù riêng nào cả.

Từ đó mình chứng rằng Các- mác là “Nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong số những nhà tư tưởng hiện đại”.

Câu 2:

a) Mở bài:

- Giới thiệu tác giả: Ăng ghen

- Nội dung chính của bài điếu văn

b) Thân bài

- Những thành tựu vĩ đại của Các Mác trong lịch sử:

- Vai trò của Mác:

+ Ông không chỉ là người tiên phong trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, hơn nữa ông còn là nhà chính trị, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp giải phóng đất nước.

+ Ông không chỉ đóng vai trò trong hoạt động cách mạng

+ sáng lập lên tổ chức công nhân

⟶ đóng góp vô cùng to lớn đến với sự nghiệp cách mạng

- Thái độ đề cao và tình cảm tiếc thương của tác giả.

c) Kết bài:

- Ý nghĩa của tác phẩm

- Ảnh hưởng đến Việt Nam ra sao?